Categori: Newyddion

Roedd criw ohonom wedi ymgynnull yn y Ramada ar fore Sadwrn, yr ail ar bymtheg o Fedi ac wedi dod o hyd i’r coffi a oedd wedi ei ddarparu ar ein cyfer! Yn dilyn hyn cawsom ddwy wledd a’r gyntaf ohonynt oedd darlith ar blas Erddig gan Gareth Vaughan Williams a’r llall oedd bwffe blasus a drefnwyd ar ein cyfer gan yr Arwyddfardd.

Disgrifiodd Gareth ei hun fel gŵr byr ei daldra ond gwelsom ei fod yn gawr o hanesydd! Aeth â ni yn ôl dros dair canrif i’r cyfnod pan adeiladwyd y darn cyntaf o’r plas gan rannu ei wybodaeth fanwl o’r datblygiadau ar y safle o’r pryd hynny hyd y dydd heddiw. Ond nid y plas oedd yr adeilad cyntaf ar beth sydd heddiw’n dir Erddig, ychydig i’r de o dref Wrecsam. Awn yn ôl sawl canrif arall i’r amser pan sefydlwyd castell mwnt a beili yno ar gyfer llywodraethwr y rhan hon o ogledd-ddwyrain Cymru a’r gororau. Y mae’r olion yn dal yno.

Ar ôl rhoi cefndir yr adeilad inni trodd Gareth wedyn at hanesion difyr am bron bob sgweiar a fu’n berchen ar stâd Erddig! Y diweddaraf oedd Philip Yorke a etifeddodd y plas ym 1966. Roedd hwnnw yn ymddangos i mi yn dipyn o ecsentrig – dyn oedd yn mynnu marchogaeth ei feic peni-ffardding o gwmpas yr ardal! Roedd dau o’r beiciau hyn wedi eu cadw ac yn cael eu harddangos yn un o’r adeiladau nid nepell o’r stablau. Yn y stablau, gyda llaw, roedd tri cheffyl Shire hardd ac yn annisgwyl, mewn stolion eraill gerllaw, dau ful! Credaf y byddai’n well gen i eu gweld allan ar y caeau yn hytrach nag yn gaeth mewn stablau er mwyn diddori’r ymwelwyr.

Bu cryn ddirywiad yng nhyflwr yr adeilad dros y blynyddoedd ac un o’r prif resymau oedd ymsuddiad anwastad oherwydd y gweithfeydd glo yn ddwfn oddi tanodd. Gwariwyd arian sylweddol yn cywiro hyn gan ddod â’r adeilad yn ôl i gyflwr gweddol wastad. Yn y cyflwr hwn yr etifeddodd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol y stâd gan addo, yn y broses, i dderbyn a chadw holl drugareddau’r Sgweiar Yorke. Ond wedi gweld y pethau hyn sylweddolem gymaint o hanes sydd wedi ei gadw ynddynt. Wrth gwrs, ymysg y ‘pethau’ mae gwrthrychau drudfawr hefyd gan gynnwys un portread gwych gan Gainsborough.

Adferwyd y gerddi gan yr Ymddiriedolaeth i gyflwr pur agos at y gwreiddiol. Lle bu defaid PhilipYorke gynt yn pori rhwng drain a mieri mae heddiw ôl blynyddoedd o waith cywrain garddwyr proffesiynol. Ac os âf yn ôl yno eto, mi wnaf hepgor y tŷ a chrwydro wrth fy mhwysau drwy’r gerddi a’r mil o aceri o’u hamgylch gan ddiolch i’r Arwyddfardd a Gareth am agor fy llygaid i’r fath wychder.

Llŷr Dafis Gruffydd

Anrhydeddau’r Orsedd

Cyhoeddwyd anrhydeddau Gorsedd y Beirdd am 2016. Mae’r anrhydeddau hyn, a gyflwynir yn flynyddol, yn gyfle i roi clod i unigolion o bob rhan o’r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, y Gymraeg ac i’w cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru. Braf yw gallu cydnabod y bobl hyn drwy drefn anrhydeddau’r Orsedd, a’u hurddo ar Faes yr Eisteddfod. Linc i’r Cyhoeddiad >> Linc

Linc

Troedio strydoedd Cwmderi . . .

Wrth eistedd o flaen ein setiau teledu yn nosweithiol i wylio Pobol y Cwm, go brin fod gan y rhan fwyaf ohonom y syniad lleiaf faint o unigolion sydd wedi bod wrthi’n llafurio am fisoedd lawer i sicrhau bod y bennod ddiweddaraf yn cyrraedd y sgrin yn ei ffurf orffenedig mor ymddangosiadol ddiymdrech. Codi cwr y llen ar holl gymhlethdod y broses hon oedd cymwynas Lisabeth Miles ac Ynyr Williams wrth ein croesawu i Gwmderi ddydd Sadwrn, 3 Hydref 2015. A dyna beth oedd agoriad llygad i’r 34 ohonom (yn aelodau o’r Orsedd a gwesteion) a drodd ein golygon tua Bae Caerdydd ar gyfer chweched cyfarfod cymdeithasol blynyddol yr Orsedd trwy drefniadaeth drylwyr Yr Arwyddfardd, Dyfrig ab Ifor.

Fe’n croesawyd i Ystafell Seligman yng Nghanolfan y Mileniwm gan Yr Archdderwydd Christine a drosglwyddodd yr awenau i un o hoelion wyth y gyfres, sef Lisabeth Miles, sydd wedi chwarae rhan Megan er y cychwyn; o fod ymhlith aelodau ieuengaf y cast ar y cychwyn, y mae hi bellach ymhlith y rhai hynaf yng Nghwmderi. Aeth yn ei blaen i olrhain y prif gerrig milltir yn hanes y gyfres – o’r geiriau cyntaf a lefarwyd gan y diweddar Charles Williams (Harri Parri) yn stiwdios Broadway, ‘Bore da, Magi Mathias’, yn y bennod gyntaf a ddarlledwyd ar 16 Hydref 1974, hyd heddiw, pan fo’r gyfres yn rhannu holl dechnolegau modern cyfresi teledu fel Casualty a Dr Who yn stiwdios Porth y Rhath ym Mhorth Teigr, Bae Caerdydd. Rhannodd Lisabeth Miles o’i phrofiad cyfoethog fel actores brofiadol, gan dynnu ar atgofion deugain mlynedd yn y gyfres (a grëwyd gan y diweddar John Hefin a Gwenlyn Parry).

Persbectif y cynhyrchydd (tan yn gynharach eleni) a gafwyd gan Ynyr Williams, a rannodd gyda ni holl gymhlethdodau rhesymegol rhoi cyfres nosweithiol at ei gilydd, gyda 260 o benodau yn cael eu darlledu dros 52 wythnos. Gyda chynifer â 28 o sgriptwyr yn ysgrifennu ar gyfer y gyfres, mae’r broses ysgrifennu – o’r trafodaethau cychwynnol hyd at baratoi fersiynau terfynol y sgriptiau ar gyfer ffilmio – yn cymryd oddeutu naw mis. Ac yna mae angen amserlennu’r holl waith ffilmio: tua 16-18 golygfa bob dydd, gan gymryd i ystyriaeth pa actorion sydd ar gael, pa stiwdios sy’n rhydd, pa leoliadau allanol sydd eu hangen, a beth yw gofynion gwisgoedd, colur a chelfi. Cur pen go iawn – yn enwedig o ystyried bod oddeutu 80 o bobol yn gweithio ar y gyfres bob dydd, gyda’r ffilmio yn cychwyn am 9.00 y bore ac yn gallu parhau tan 7.00 yr hwyr !

Ar derfyn orig ddadlennol iawn yng nghwmni Lisabeth ac Ynyr – a oedd yn gyfuniad gwerthfawr o safbwyntiau actores a chynhyrchydd – fe gawsom barhau i drafod yn anffurfiol wrth gymdeithasu dros ginio ym Mwyty Ffresh y Ganolfan, cyn ymlwybro ar draws y Bae i ymweld â’r lleoliadau ffilmio yn stiwdios Porth y Rhath. Profiad rhyfedd iawn oedd troedio ystafelloedd ‘cyfarwydd’ cartrefi cymeriadau megis Mark Jones, Meic Pierce a Garry Monk a loetran yn hamddenol wrth far y Deri, cyn mentro allan i’r awyr agored a chrwydro palmentydd Heol Llanarthur ar y ‘lot’. Roedd y cyfan yn ymddangos yn llawer llai nag y mae ar y sgrin ! Cyn ymadael, cawsom ein tywys drwy’r swyddfeydd a’r ystafelloedd coluro a gwisgo – yr adrannau hollbwysig hynny sydd ‘tu ôl i’r llenni’ ac o olwg y gynulleidfa gartref, ond sydd mor allweddol ar gyfer sicrhau rhediad esmwyth y gyfres.

Wrth adael ‘Cwmderi’ ar ddiwedd diwrnod hynod addysgiadol, roedd pawb ohonom yn teimlo i ni gael agoriad llygad gwirioneddol i holl beirianwaith rhoi cyfres deledu at ei gilydd mewn modd ymarferol a diddorol. A’r tro nesaf y byddwn yn gwylio un o benodau Pobol y Cwm, rwy’n siwr y byddwn yn llawer mwy gwerthfawrogol o’r cyfan sy’n digwydd yn y dirgel er mwyn gwneud i’r hyn sy’n ymddangos ar ein sgrin fod mor broffesiynol a diymdrech.

Diolch o galon i Lisabeth Miles ac Ynyr Williams am ein tywys drwy ‘strydoedd cefn’ Cwmderi ac i Dyfrig (a Bethan) am drefnu’r achlysur ar ein cyfer.

Gwyn o Arfon
Hydref 2015

Taith i grombil mynydd Elidir…..

Mae Gwibdaith yr Orsedd wedi tyfu i fod yn dipyn o drip Ysgol Sul ac yn hawlio ei le yn yr amserlen Orseddol bob mis Medi ers rhai blynyddoedd bellach. Y tro yma, trefnwyd ymweliad â Gorsaf Bŵer Dinorwig yn Llanberis ac fe fanteisiodd dros ddeugain o Orseddogion ar y cyfle i ymweld â’r fangre ryfeddol hon ym mherfeddion Eryri.

Mae Llanberis yn un o’r ‘can lle i’w gweld cyn marw’ medd John Davies a Marian Delyth yn y llyfr o’r un enw. Tref fechan o oddeutu dwy fil o drigolion, ond tref â chanddi gymaint o atyniadau difyr – castell Dolbadarn a adeiladwyd yn 1225 gan Llywelyn ap Iorwerth, Amgueddfa Lechi Cymru , trên bach yr Wyddfa wrth gwrs, ac yn fwy diweddar, y rhyfeddod mwyaf eto, Gorsaf Bŵer Dinorwig a agorwyd yn 1984.

Mae’r orsaf yn pwmpio dŵr o Lyn Peris sydd gan metr uwchben lefel y môr i Lyn Marchlyn sydd 580 metr uwchben lefel y môr ; mae’r dŵr wedyn yn syrthio 480 metr i’r generaduron sydd yn yr ogof danddaearol fwyaf erioed a grewyd gan ddyn, cyn cael ei bwmpio nôl o Lyn Peris i Marchlyn dros nos pan fo’r galw am drydan yn isel. Syml! Ond nid felly y broses o gynllunio a chreu yr Orsaf.

Cawsom ddwy awr ddifyr iawn o sgyrsiau yn ein paratoi ar gyfer ein ymweliad â’r orsaf danddaearol.
Rhannodd yr Arwyddfardd Dyfrig gyfrinachau y ‘slide rule double sided’ gyda ni yn ei anerchiad ‘Atgofion hen Beiriannydd’. Ymhell cyn dyfodiad y cyfrifiadur, fe wnaethpwyd llawer iawn o waith arloesol yma yn Dinorwig. Clywsom am ail gyfeirio afon Nant Peris i Lyn Padarn; am sut y bu iddynt dyllu i’r prif geudwll gan greu gofod sydd cymaint â dau gae pel droed o hyd ac yn gyfystyr ag adeilad 16 llawr o uchder. Clywsom am y cymhlethdod o dwneli a grewyd i deithio drwyddynt, pum milltir o ffyrdd, a phum milltir pellach o dwneli dŵr. Os fu yna erioed ddiwrnod llawn ystadegau, wel dyma fo, a rydw i’n falch o allu dweud na fu prawf ar ddiwedd y dydd, neu mi fyddwn yn siwr o fod wedi methu.

Cawsom gyflwyniad arall diddorol gan Geraint Wyn Jones, Rheolwr Gweithrediadau First Hydro. Fe’n hebryngwyd gan Geraint ar ôl cinio, yn ein netiau gwallt gwyn a’n hetiau caled, mewn bws i grombil y mynydd, a chael rhyfeddu at y campwaith ymddangosiadol amhosib, a grewyd ar safle hen chwarel Dinorwig. Cawsom y cyfle amheuthun i ymweld â phrif ystafell weithredol yr Orsaf, rhywbeth nad ydy pawb yn cyfranogi ohono.

Ymweliad gwefreiddiol yn wir. Diolch i Dyfrig am drefnu.

Gwenda Griffith / Gwenda Pen Bont

YMWELIAD AELODAU’R ORSEDD
 GARDD FOTANEG GENEDLAETHOL CYMRU

Er i ddydd Sadwrn, Medi 21 wawrio’n ddiwrnod digon mwll, buan iawn (ar ôl paned a chacen!) y cododd ein calonnau ni’r ymwelwyr â’r ardd ryfeddol hon yng nghanol harddwch Sir Gâr.
Ac i mewn â ni i’r theatr i wrando ar ddau hyddysg a huawdl yn eu priod feysydd. Yn gyntaf, Rhodri Clwyd Griffiths, un o sylfaenwyr cynharaf yr Ardd Fotaneg, a’n goleuodd ynghylch ei thwf a’i datblygiad o’r hedyn a blannwyd ganol y 1990au nes gwireddu’r weledigaeth fawr ymhen pum mlynedd.
Sonia Crwys, yn ei gerdd ‘Y Border Bach’, mai drwy blannu ‘Gwreiddyn bach gan hwn-a-hon / Yn awr ac yn y man . . .’ y llwyddodd ei fam i greu ‘Yr Eden fach’. Crewyd yr Ardd Fotaneg gan wyddonwyr a chynllunwyr a chanddynt freuddwyd ddrudfawr. A chodi arian oedd y nod cyntaf, a hynny mewn dulliau amryfal: gan unigolion; drwy gyfraniad hael y Loteri Genedlaethol; drwy benderfyniad Cyngor Sir Gaerfyrddin i brynu caeau ac adeiladau’r ffermydd cyfagos; ynghyd â rhoddion sylweddol gan ambell filiwnydd!
Erbyn hyn, gallwn ymfalchïo yn y ffaith bod yr Ardd Fotaneg bellach yn sefydliad cenedlaethol bydenwog, blaengar ym meysydd botaneg a garddwriaeth, cadwraeth a chynaladwyaeth.
Planhigion meddygyniaethol oedd pwnc Bethan Wyn Jones, ac yn ei dull gwybodus a bywiog arferol, cawsom wledd o wybodaeth am y planhigion hyn sy’n ffynnu mewn cloddiau ac mewn gerddi. Bysedd y Cŵn, Mantell Mair, Chwerwlys yr Eithin a’r Hen Ŵr; dyma enwau tlws rhai yn unig o’r stôr planhigion y credwyd o genhedlaeth i genhedlaeth, ac y credir hyd heddiw, ofergoel neu beidio, bod ganddynt y gallu i leddfu neu i wella llu o anhwylderau – o’r ddannodd i waedlif, o effeithiau ‘storgatsho’ (gorfwyta!) i reoli curiad y galon, heb sôn am ddifa chwain a llyngyr! Ac ar y nodyn iachus hwnnw, fe’n tywyswyd – a’r haul, erbyn hyn, o’n plaid – i grwydro ymhlith y planhigion niferus hyn mewn gardd fach bwrpasol ar eu cyfer ac i ymweld â siop apothecari hen ffasiwn.
Daeth ein tro ninnau i ‘storgatsho’ dros bryd o fwyd sylweddol, hynod flasus cyn ymweld â’r tŷ gwydr enfawr sy’n gartref i blanhigion o bedwar ban byd. A chael cyfle i ddysgu, nid yn unig am y planhigion hyn a’r modd yr eir ati i’w meithrin a’u gwarchod, ond hefyd am yr awyrgylch angenrheidiol ar gyfer eu cynnal. Ac ar ben hyn oll, fe’n tywyswyd ar hyd twneli dirgel, tanddaearol yr adeilad – nad yw’r cyhoedd, fel arfer, yn cael ymweld â hwy. Ond waeth cyfaddef ei bod yn braf camu allan unwaith eto at yr haul!
Diolch i’r Arwyddfardd, Dyfrig ab Ifor, am drefnu gwibdaith hapus a llwyddiannus arall ar ein cyfer – un o gyfres, erbyn hyn – sy’n fodd i gyfuno dysgu am bynciau newydd â mwynhau cymdeithasu ag ‘eneidiau hoff cytûn’.
Dyfrig, edrychwn ymlaen at y wibdaith nesa!

Manon Rhys

Trydydd cyfarfod cymdeithasol y Gorseddogion

Ddydd Sadwrn, 22 Medi 2012 daeth trigain o aelodau a charedigion Gorsedd y Beirdd at ei gilydd i’r Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth ar gyfer eu trydydd cyfarfod cymdeithasol. Yn dilyn cyfarfodydd cymdeithasol blaenorol yn adeilad y Senedd ym Mae Caerdydd yn 2010 ac ym Mhortmeirion y llynedd, roedd pob ffordd Orseddol yn arwain i Aberystwyth eleni a chafwyd diwrnod i’w gofio – a hynny ‘yn wyneb haul llygad goleuni’ yn llythrennol.

Fe’n croesawyd yn swyddogol i’r Llyfrgell – ac i’r ‘Drwm’ – gan Lyn Lewis Dafis a gyfeiriodd at y ffaith fod sefydlu llyfrgell genedlaethol i Gymru ar ddechrau’r ugeinfed ganrif yn gwbl unol â syniadaeth Iolo Morganwg am ddiogelu ‘cof cenedl’. Wedi gair byr gan Yr Archdderwydd Jim Parc Nest, trosglwyddwyd yr awenau i’r Prifardd a’r Prif Lenor Mererid Hopwood a aeth ati mewn ffordd afaelgar ac ysbrydoledig i’n diddanu (a’n haddysgu) am ein hetifeddiaeth lenyddol, gan gychwyn gyda ffilm yn amlinellu hanes y Llyfrgell Genedlaethol. Os oeddem wedi meddwl cael eistedd yn ôl yn seddau cyfforddus y Drwm i wrando ar Mererid yn sgwrsio, fe’n siomwyd – oherwydd roedd hi wedi mynd at i gynllunio cwis gweledol ar ein cyfer a buan iawn yr oedd pawb ohonom wedi ymgolli yn y lluniau a ymddangosai ar y sgrin o’n blaenau. Bu cryn grafu pen a chwilio cilfachau’r cof i geisio datrys mwy nag un pos a dyfalu pa eisteddfod oedd yn gysylltiedig â’r lluniau a lifai o flaen ein llygaid ! Aeth awr heibio yn llawer rhy gyflym wrth i ni ymgiprys â’n gilydd am wobr fawr y diwrnod – copïau wedi’u fframio o ran o awdl arobryn ‘Ffin’ yr Archdderwydd presennol, Jim Parc Nest (‘epilog’) yn Eisteddfod Genedlaethol Sir y Fflint a’r Cyffiniau, a’r gerdd ‘gollwng’ o gasgliad buddugol yr Archdderwydd etholedig, y Prifardd Christine, yn Eisteddfod Genedlaethol Eryri a’r Cyffiniau. Aelodau’r tîm a ddaeth i’r brig (o un marc yn unig) oedd Hefin Jones, Huw Tomos, Alwena Lewis, a Gwyn Lewis.

Wedi i ni gael ein gwala a’n gweddill ym Mwyty Pendinas, cafwyd cyfle i gael golwg ar arddangosfa o greiriau’r Orsedd a baratowyd yn arbennig ar ein cyfer, cyn cael ein harwain gan dywyswyr y Llyfrgell i grombil yr adeilad i gael cipolwg tu ôl i’r llenni ar y casgliadau gwerthfawr sy’n cael eu diogelu yno – yn llawysgrifau, llyfrau, mapiau, a lluniau, heb sôn am y deunydd digidol diweddaraf. Dim ond gobeithio i bawb lwyddo i ddod o’r celloedd yn ddiogel …

Daeth diwrnod hynod bleserus i ben yn llawer rhy fuan dros baned yn y bwyty cyn i bawb ohonom ffarwelio â’n gilydd tan y cyfarfyddiad gorseddol nesaf. Y mae ein dyled yn fawr i’r Arwyddfardd Dyfrig ab Ifor a’i wraig Bethan am eu trefniadau trylwyr ar gyfer y diwrnod, ac os oes gan unrhyw aelod o’r Orsedd syniadau am leoliad addas ar gyfer cyfarfod cymdeithasol y flwyddyn nesaf, gofynnir i chi nodi hynny wrth Dyfrig. Pwy a ŵyr beth fydd yr arlwy ar ein cyfer y flwyddyn nesaf – a beth, tybed, fydd y wobr y tro hwnnw … ?

Gwyn o Arfon

Ddydd Sadwrn, 17 Medi, 2011 daeth yn agos at hanner cant o aelodau’r Orsedd o bob rhan o Gymru at ei gilydd i Gastell Deudraeth, Penrhyndeudraeth, ar gyfer ein hail achlysur cymdeithasol blynyddol a drefnwyd gan Yr Arwyddfardd, Dyfrig ab Ifor. Yn awyrgylch unigryw a thrawiadol y castell Fictorianaidd a brynwyd gan Syr Clough Williams-Ellis yn 1931 (taid y perchennog presennol, y Prif Lenor Robin Llywelyn), cafwyd cyfle i glywed hanes yr adeilad a’r ystad gan Robin ei hun, cyn mwynhau orig ddymunol yn cymdeithasu uwch pryd hyfryd o fwyd. Croeswyd pawb yn gynnes gan yr Archdderwydd Jim Parc Nest, ac wedi gorffen gwledda cafwyd cyfle i grwydro o gwmpas gerddi’r Castell ynghyd â mynd i lawr i bentref hynod Portmeirion i fwynhau’r golygfeydd a’r bensaerthiaeth hynod.
Diolch i’r Prif Lenor Robin Llywelyn am ein croesawu i’w ‘gartref’ ac i Dyfrig ab Ifor am ei drefniadau manwl a gofalus (gan gynnwys sicrhau digon o ysbeidiau heulog ynghanol diwrnod o gawodydd trwm !). Os oes gan unrhyw aelod o’r Orsedd syniadau am leoliad addas ar gyfer cymdeithasu y flwyddyn nesaf, byddai Bwrdd yr Orsedd yn falch iawn o glywed gennych.
Gwyn o Arfon.