Cefndir – Gorsedd Cymru

Cychwyn yr Orsedd

Sefydlwyd Gorsedd Beirdd Ynys Prydain yn 1792 gan Edward Williams, Iolo Morganwg. Ef a ddyfeisiodd y defodau sydd â seiliau yng ngweithgareddau’r Derwyddon Celtaidd.

Cynhaliwyd seremoni gyntaf yr Orsedd ar 21 Mehefin 1792 ym Mhrimrose Hill, Llundain. Gosodwyd cylch o gerrig mân ar y maes a tu fewn i’r cylch bu rhai o gyfeillion Iolo yn ei gynorthwyo gyda’r defodau.

Ar Fryn Owain ym Mro Morgannwg y cynhaliwyd yr Orsedd gyntaf yng Nghymru yn 1795. Cynhaliodd Iolo seremoni’r Orsedd mewn Eisteddfod a gynhaliwyd yn Ngwesty’r Ivy Bush yng Nghaerfyrddin yn 1819 ac ers sefydlu’r Eisteddfod Genedlaethol ym 1860 mae Gorsedd y Beirdd wedi bod yn gysylltiedig â’r Eisteddfod.

Rheolir y gweithgareddau gan Fwrdd yr Orsedd ac etholir yr Archdderwydd am gyfnod o dair blynedd.

Sefydlwyd Gorsedd y Beirdd yn Llydaw ym 1900, a Gorsedd yn Nghernyw yn 1928. Mae’r ddwy yn cydweithio â Gorsedd Cymru. Yn 2001 ail-sefydlwyd Gorsedd y Beirdd yn y Wladfa, Patagonia, ac mae cysylltiadau â’r Oireachtas yn yr Iwerddon.

Iolo Morganwg

Gweddi’r Orsedd

Dyro Dduw, dy nawdd;
ac yn nawdd nerth;
ac yn nerth,deall;
ac yn neall, gwybod;
ac yng ngwybod, gwybod y cyfiawn;
ac yng ngwybod y cyfiawn, ei garu;
ac o garu, caru pob hanfod;
ac ym mhob hanfod, caru Duw;
Duw a phob daioni.

/I\

Dan Nawdd Duw a’i Dangnef
y cyferfydd
Gorsedd Beirdd Ynys Prydain

GORYMBIL AM HEDDWCH

A ddatganwyd gan Iolo Morganwg ger bron Beirdd Ynys Prydain yng Ngorsedd Gyfarch ar Fryn Dinorwig yn Arfon
ac yn yr Alban Elfed,
pan oedd Oed Crist yn 1799.

Blin ym mhob cwr, cyflwr caeth,
Ein byd gan anwybodaeth.
Drwg a’i dras dewisasom,
Ar ddaioni ffroeni’n ffrom.
Dewis, nid golau diwall
Yn nhes dydd, ond nos y dall,
Rhyfel yn gawr sy’n rhwyfaw
Fal tonnau’r aig, fal draig draw;
A’i ddefawd iddo’n ddifyr
Bod dros ei draed mewn gwaed gwŷr.
Ar ben pob cam rhy’r fflam fflwch;
Gwae’r eiddil a gâr Heddwch!

Er maint ein gwae mae i’n mysg
A gâr Hedd, a gair Addysg.
Er maint budredd llygredd lwyr,
Yma soniant am synnwyr
A diball wawl cydwybod,
Gair ei Naf, y Gwir a’i nod.

Dyred, o Dangnef dirion,
Ac â’th gais a’u llais yn llon.
O’n beiau (drwg yw’r bywyd)
I’r iawn bwyll arwain y byd.

Dangos dy ben ysblennydd
O’th nef, O Dangnef, i’n dydd.
Llef gadarn sy’n galw arnad
Yn glaer o bob cwr o’n gwlad.
Dyred, mae’r doeth yn d’aros
Mal claf am yr haf a’i ros,
Tro’n ôl wrth arch ein dolef
I’n daear ni o dir nef.

Iolo Morganwg