Cyhoeddi Urddau’r Orsedd Ynys Môn

4 Mai 2017

Heddiw (4 Mai), cyhoeddir enwau’r rheiny a fydd yn cael eu derbyn i’r Orsedd drwy anrhydedd, yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn eleni.

Mae’r anrhydeddau hyn, a gyflwynir yn flynyddol, yn gyfle i roi clod i unigolion o bob rhan o’r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, y Gymraeg ac i’w cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru. Braf yw gallu cydnabod y bobl hyn drwy drefn anrhydeddau’r Orsedd, a’u hurddo ar Faes yr Eisteddfod Ynys Môn eleni, fore Llun 7 Awst a bore Gwener 11 Awst.

Yn unol â threfniadau Urddau er Anrhydedd Gorsedd y Beirdd, mae pob aelod newydd yn dod yn aelod ar yr un gwastad, sef fel Derwydd. Mae pob person sy’n derbyn aelodaeth trwy anrhydedd Yr Orsedd yn cael eu derbyn un ai i’r Wisg Werdd, neu’r Wisg Las, yn ddibynnol ar faes eu harbenigedd.

Mae’r rheiny sydd yn amlwg ym myd y Gyfraith, Gwyddoniaeth, Chwaraeon, Newyddiaduriaeth, y Cyfryngau, gweithgaredd bro / neu genedl yn derbyn Urdd Derwydd – Y Wisg Las am eu gwasanaeth i’r genedl.

Mae’r Orsedd hefyd yn urddo aelodau newydd i’r Wisg Werdd am eu cyfraniad i’r Celfyddydau. Bydd y rheiny sydd wedi sefyll arholiad neu sydd â gradd gymwys ym maes Llenyddiaeth, Cerddoriaeth, Drama neu Gelf, hefyd yn derbyn y Wisg Werdd, yn ogystal ag enillydd Gwobr Goffa Osborne Roberts bob blwyddyn ac enillwyr Cadair a Choron Eisteddfod yr Urdd.

Dim ond enillwyr prif wobrau’r Eisteddfod Genedlaethol a urddir i’r Wisg Wen.

Rhestr lawn y Wisg Las

Yn wreiddiol o Swydd Stafford, daeth Bob Daimond, Porthaethwy, i weithio i Gyngor Sir Gwynedd ar ddechrau’r 80au, lle dysgodd Gymraeg, a daeth yn Gyfarwyddwr Priffyrdd a Bwrdeistrefol Cyngor Gwynedd. Ers ei ymddeoliad, bu’n weithgar iawn gydag Ymddiriedolaeth Treftadaeth Menai, sy’n gyfrifol am Ganolfan Thomas Telford ym Mhorthaethwy.

Urddir Richard Crowe, Caerdydd, am ei arbenigedd ym myd y gyfraith i’r broses o greu deddfwriaeth i’r Gymraeg yng nghyd-destun datganoli, ynghyd â’i feistrolaeth o’r Gymraeg. Yn wreiddiol o Sir Dorset, dysgodd y Gymraeg ar ei liwt ei hun cyn mynd i’r brifysgol yn Aberystwyth.

Er bod ei wreiddiau’n ddwfn yn ardal Sir Benfro, De Affrica yw cartref Tony Davies ers blynyddoedd bellach. Bu’n Llywydd y ‘Welsh Cambrian Society’ ac mae’n Gadeirydd y Gymdeithas Gymraeg yn Ne Affrica ers deng mlynedd ar hugain. Ef yw Cadeirydd Côr Cymry De Affrica ers ugain mlynedd, ac mae ganddo gysylltiadau lu gyda chymdeithasau Cymraeg ar draws y byd.

Er ei fod yn dod o ddinas Provo yn Utah, daeth cyndeidiau Ronald Dennis o ardal Helygain, Sir y Fflint. Aeth ati i ddysgu Cymraeg er mwyn gallu darllen gwaith ei hen hen daid, Capten Dan Jones, prif genhadwr y Mormoniaid yng Nghymru, a dysgu mwy am gyfraniad y Cymry i dwf y ffydd unigryw.

Mae David Ellis, Y Dref Wen, Sir Amwythig, yn rhan allweddol o fywyd Cymraeg yr ardal. Ef yw Llywydd Clwb Cymraeg Croesoswallt, ac mae hefyd wedi gwasanaethu fel aelod ar bwyllgorau Eisteddfod Talaith a Chadair Powys, gan weithredu fel Cadeirydd y Pwyllgor Gwaith yn 2016.

Mae Phyllis Ellis, Penisarwaun, yn un o arweinwyr ei chymuned leol yn ardal Caernarfon. Mae’n Gynghorydd Cymuned, llywodraethwr ysgol, Cadeirydd Pwyllgor y neuadd gymuned a Chadeirydd Pwyllgor Eisteddfod y pentref. Yn gyn-bennaeth ysgol, bu’n Gadeirydd mudiad Cefn ac mae’n Ymddiriedolwr ac Ysgrifennydd y Bwrdd yn Nant Gwrtheyrn.

Mae Gwynfryn Evans, Rhydypennau, yn arweinydd cymdeithasol ac yn uchel ei barch ym mhob cylch, gan fod yn hynod weithgar yn ei gymuned a’i gapel. Bu’n gweithio yn y sector llaeth drwy gydol ei yrfa, gan gychwyn yn Llangefni a Maldwyn cyn dod yn rheolwr Ffatri Laeth Felin-fach ac yna’n rheolwr De Cymru a Chanolbarth Lloegr i’r Bwrdd Marchnata Llaeth.

Mae Robert Evans, Rhydychen, wedi arwain gweithgareddau Cymraeg yn ninas a Phrifysgol Rhydychen ers blynyddoedd. Bu’n Llywydd Cymdeithas Dafydd ap Gwilym, ac mae’n dal i groesawu a chefnogi myfyrwyr yn ystod eu cyfnod yn y brifysgol. Mae’n awdurdod rhyngwladol ar hanes ac wedi llenwi Cadair Hanes fwyaf blaenllaw’r brifysgol, sef y Gadair Frenhinol (Regiws).

Bu Elwyn Hughes, Llanfairpwllgwyngyll, yn arwain maes dysgu Cymraeg yng ngogledd Cymru am dros 30 mlynedd. Datblygodd y gwasanaeth i godi safonau ac ysbrydoli tiwtoriaid a dysgwyr gan arwain drwy esiampl. Derbyniodd Dlws Elvet a Mair Elvet Thomas am ei gyfraniad i’r maes yn Eisteddfod Genedlaethol Eryri.

Pysgota yw prif ddiddordeb Hugh Price Hughes, Bethel, Caernarfon, ac mae’n ysgrifennydd Cymdeithas Bysgota Seiont Gwyrfai a Llyfni ers blynyddoedd. Yn ogystal, mae’n un o’r prif ymgyrchwyr dros gadwraeth a gwarchod y torgoch, pysgodyn prin sy’n byw yn rhai o lynnoedd Eryri.

Bydd rhai pobl yn adnabod Huw John Hughes, Porthaethwy, fel gweinidog rhan amser, eraill yn ymwybodol o’i waith fel darlithydd addysg, ac eraill yn cysylltu’i enw gydag atyniad Pili Palas ar gyrion Porthaethwy. Bu hefyd yn ddyfarnwr pêl droed gan godi i wasanaethu yng nghynghrair Cenedlaethol Cymru.

Bu Ian Gwyn Hughes, Caerdydd, yn ohebydd chwaraeon gyda’r BBC yng Nghymru am flynyddoedd. Ond daeth i sylw’r rhan fwyaf o bobl y llynedd yn rhinwedd ei waith fel Pennaeth Cyfathrebu Cymdeithas Pêl-droed Cymru yn ystod pencampwriaeth yr Ewros.

Mae’n debyg bod gan bob bro a chymuned ei harweinyddion, ac mae Arwel Lloyd Jones, Llanuwchllyn, yn bendant yn un o’r rhain yn lleol. Mae’n aelod ffyddlon a gweithgar iawn o’i gymuned, yn drefnydd greddfol ac wedi treulio degawdau’n gwasanaethu a chynorthwyo unigolion ar adegau o angen, yn ogystal â chynnig cymorth i nifer o sefydliadau a chymdeithasau’r plwyf.

Mae Geraint a Meinir Lloyd Jones, Penrhyndeudraeth, wedi cyfrannu’n helaeth i fywyd Cymreig eu bro a thu hwnt dros y blynyddoedd. Gyda’r ddau yn gweithio ym myd addysg, cafodd cenedlaethau o blant eu hysbrydoli gan eu hymroddiad i’r iaith a’n diwylliant, gyda Meinir yn hyfforddi disgyblion Ysgol Bro Hedd Wyn, Trawsfynydd i ganu fel unigolion, mewn partïon a chorau mewn eisteddfodau lleol a’r Urdd. Mae Geraint yn aelod blaenllaw o nifer o gymdeithasau diwylliannol, ac yn amlwg ei gefnogaeth i gorau lleol, gan gynnwys Côr Meibion Dwyfor.

Mae’r rhan fwyaf ohonom yn cofio un o sêr Eisteddfod Genedlaethol Sir Fynwy a’r Cyffiniau’r llynedd, Helena Jones, Aberhonddu, a oedd fisoedd yn unig yn fyr o’i phen blwydd yn gant oed, pan fu’n cystadlu ar lwyfan y Pafiliwn.

Un a roddodd oes o wasanaeth i Eisteddfod Talaith a Chadair Powys yw Huw Ceiriog Jones, Llandre, Rhydypennau. Ar hyn o bryd, mae’n Dderwydd Gweinyddol yr Eisteddfod, ac mae hefyd wrthi’n brysur yn cofnodi hanes Eisteddfod Powys o’i dyddiau cynnar hyd heddiw.

Mae Lisa Lewis Jones, Brynaman, wedi bod yn weithgar yn lleol ar hyd y blynyddoedd. Bu’n aelod ffyddlon o Gymdeithas Ddrama’r Gwter Fawr, cymdeithas sydd wedi cefnogi’r Eisteddfod ers blynyddol drwy gystadlu yn y cystadlaethau actio drama. Mae wedi bod yn diddanu cymdeithasau lleol drwy gyflwyniadau, adrodd ac actio.

Bu Mari Jones, Llanfaethlu, yn fawr ei chymwynas i’r Eisteddfod Genedlaethol am flynyddoedd, gan weithio’n wirfoddol i’r ŵyl am chwarter canrif, gyda’i chwaer, Dwynwen Hawkins. Byddai’r ddwy i’w gweld yn gwerthu tocynnau yn y Swyddfa wrth y brif fynedfa, ac yn wynebau cyfarwydd i filoedd o eisteddfodwyr.

Mae Mary Jones, Trefor, yn derbyn yr anrhydedd oherwydd ei gwaith yn trefnu Eisteddfod Aelhaearn dros y blynyddoedd, gan gadw’r Eisteddfod yn hyfyw a llwyddiannus. Mae eisoes wedi’i anrhydeddu gan Gymdeithas Eisteddfodau Cymru am ei chyfraniad.

Un sydd wedi gweithio’n ddiflino dros addysg Gymraeg yng Nghaerdydd ac yn genedlaethol yw Michael Jones, Caerdydd, gan ymgyrchu’n hir a llwyddiannus i ehangu addysg Gymraeg yn y brifddinas ac ymladd dros ymgyrchoedd tebyg mewn rhannau eraill o Gymru dros y blynyddoedd.

Mae Siân Merlys, Pontiets, Llanelli, wedi cyfrannu llawer iawn i fyd Cymraeg i Oedolion ers blynyddoedd, gan drefnu a hyrwyddo cyrsiau dysgu Cymraeg yn ardal Sir Gâr. Mae’n aelod o Banel Canolog Dysgwyr yr Eisteddfod, a bu’n Gadeirydd am nifer o flynyddoedd, gan arwain y gwaith a’r agenda dysgu Cymraeg o fewn yr Eisteddfod yn ddyheuig.

Yn un o athrawon cyntaf Ysgol Bodedern, efallai bod June Moseley, New Plymouth, Seland Newydd, wedi symud yn bell erbyn hyn, ond mae Cymru a’r Gymraeg yn parhau’n rhan bwysig o’i bywyd. Yn wreiddiol o ardal Mostyn, Sir y Fflint, mae’n gweithio’n ddyfal i sicrhau bod Cymry yn ei rhanbarth yn dod i adnabod ei gilydd, a drws ei chartref, ‘Plas Mawr’, bob amser ar agor i groesawu ymwelwyr o Gymru.

O Fôn y daw Phil Mostert, Harlech, yn wreiddiol, yn Nyffryn Ardudwy mae’i gartref ers blynyddoedd, a’r gymdeithas yno sydd wedi elwa o’i gyfraniad sylweddol mewn nifer o feysydd. Yn gyn Uwch-ymgynghorydd Addysg ac Arolygydd Ysgolion, roedd yn un o sefydlwyr y papur bro ‘Llais Ardudwy’, ac mae’n un o’r golygyddion ers bron i ddeugain mlynedd ac ef hefyd sy’n cysodi’r papur.

Dyn ei filltir sgwâr yw Alun Mummery, Llanfairpwllgwyngyll, a’i gyfraniad i’r filltir honno’n sylweddol dros y blynyddoedd. Yn gynghorydd ar Gyngor Cymuned Llanfairpwll ers hanner canrif eleni, bu hefyd yn gynghorydd sir dros ei ardal leol yn Llanfairpwll, Porthaethwy, Star a Phenmynydd, ac yn llywodraethwr yn yr ysgol gynradd leol.

Efallai iddo gael ei eni yn King’s Lynn, ond magwyd George North, Northampton, yng ngogledd Môn gan dderbyn ei addysg yn Ysgol Bodedern, dafliad carreg o Faes yr Eisteddfod eleni. Mae’n un o chwaraewyr rygbi mwyaf disglair ei genhedlaeth, gan gychwyn ar ei daith i garfan y Llewod yng Nghlwb Rygbi Llangefni, cyn symud i Goleg Llanymddyfri ac yna’r Scarlets, cyn ennill ei gap cyntaf dros Gymru pan yn ddim ond deunaw oed.

Efallai mai fel cyn-bostfeistres Tegryn, Crymych a HendyGwyn-ar-Daf mae Jean Parri-Roberts, HendyGwyn-ar-Daf, yn fwyaf adnabyddus, gan iddi hi roi 55 mlynedd o wasanaeth i’r gymuned leol yn gosod ei stamp drwy’i chyfraniad diymhongar gan drin pawb â pharch a gofal. Ond, mae’i chyfraniad i’r iaith, diwylliant a’i milltir sgwâr yn llawer ehangach na hyn.

Un o feibion Môn yw Donald Glyn Pritchard, Llannerch-y-medd, a’i gyfraniad i fywyd yr ynys yn sylweddol. Yn athro a phennaeth cynradd cyn ei ymddeoliad, bu’n weithgar gyda’r Urdd am flynyddoedd, yn gyfrifol am amryw o ganghennau. Treuliodd gyfnod hirfaith – o 1965 tan 2003 – yn weithgar gyda Chlwb Ieuenctid ac Aelwyd y Gaerwen, gan ddylanwadu ar genedlaethau o bobl ifanc Môn.

Bu Jeremy Randles, Y Fenni, yn allweddol yn y gwaith o ddenu’r Eisteddfod i’r ardal yn 2016. Sefydlodd bwyllgor lleol i hybu’r achos ac annog cynghorwyr a phobl busnes i gefnogi’r achos. Unwaith y daeth y newyddion bod yr Eisteddfod i’w chynnal yn lleol, bu Jeremy’n hynod weithgar, yn aelod ymroddedig o’r Pwyllgor Gwaith, Pwyllgor Apêl y Fenni a chôr yr Eisteddfod.

Mae Gwerfyl Roberts, Y Groeslon, Caernarfon, wedi gweithio’n ddiflino i wella ansawdd darpariaeth y gwasanaeth iechyd yn y cyd-destun dwyieithog ers blynyddoedd. Mae ganddi gyhoeddiadau arloesol sy’n canolbwyntio ar bynciau amrywiol, gan osod y sefyllfa yng Nghymru mewn cyd-destun rhyngwladol.

Fel merch o Fôn yr adnabyddir y cyflwynydd Nia Roberts, Y Bontfaen, a hithau’n ferch i’r diweddar actor ac athro, JO Roberts. Mae’n un o wynebau mwyaf cyfarwydd S4C ac yn un o leisiau poblogaidd Radio Cymru, gyda phrofiad helaeth o gyflwyno digwyddiadau byw a chelfyddydol o bob math, gan gynnwys y darlledu o’r Eisteddfod Genedlaethol, yr Urdd a Chôr Cymru.

Gyda’i wreiddiau’n ddwfn ym Modffordd, Ynys Môn, pêl-droed fu bywyd Osian Roberts ers pan yn fachgen ysgol, gan lwyddo ar y lefel uchaf o’r cychwyn. Yn dilyn cyfnod yn UDA, dychwelodd i Gymru i weithio ym myd pêl droed, ac ers rhai blynyddoedd bellach, mae’n rhan greiddiol o dîm hyfforddi Cymru.

Bu David a Ruth Roberts, Llanelen, Y Fenni, yn gwbl allweddol i lwyddiant Eisteddfod Genedlaethol Sir Fynwy a’r Cyffiniau’r llynedd. Roedd y ddau’n gyd-gadeiryddion Pwyllgor Apêl y Fenni, gan weithio’n ddi-ffael am gyfnod o ddwy flynedd i godi arian at yr Eisteddfod.

Efallai mai ardal Winnipeg, Manitoba, Canada yw cyfeiriad Carol Sharp ers dros ddeugain blynedd bellach, un o ferched Môn ydyw mewn gwirionedd, ac mae dylanwad yr ynys a Chymru’n gryf arni hyd heddiw. Cafodd yrfa lwyddiannus ym myd y gyfraith yng Nghanada, yn Farnwr a fu’n flaenllaw ei gwaith yn cynrychioli hawliau lleiafrifoedd ac ieithyddol, gan arbenigo mewn cyfraith sifil.

Mae Caerfyrddin yn ddyledus iawn i Wyn Thomas, am ei ymroddiad i’r Gymraeg a byd busnes yn y dref dros y blynyddoedd. Mentrodd yn ifanc drwy agor Siop y Pentan, siop a ddaeth yn Ganolfan Gymraeg i’r dref, gan werthu llyfrau, recordiau, cardiau, posteri, tocynnau – popeth a oedd yn ymwneud gyda’r iaith yn lleol a chenedlaethol.

Er ei fod yn byw yn Seland Newydd ers 32 o flynyddoedd, mae’n amlwg fod Derek Williams, Auckland, yn Gymro i’r carn. Bu’n hyrwyddo Cymru a’i diwylliant yng nghymuned Auckland ers blynyddoedd lawer, ac mae’i gyfraniad i lu o gymdeithasau, gan gynnwys Clwb Cymraeg Auckland, Cymdeithas Gymraeg Auckland a Chymdeithas Dawnsio Gwerin Cymreig Auckland, yn enfawr.

Mae cyfraniad Ifor Williams, Llanfaglan, Caernarfon, i’w filltir sgwâr yn arbennig ar nifer o lefelau. Yn uchel ei barch fel cynghorydd ar Gyngor Cymuned Bontnewydd, ef hefyd oedd yn gyfrifol am sefydlu Canolfan Bro Llanwnda, sy’n parhau’n ganolfan fyrlymus a diwylliannol bwysig yn yr ardal. Mae’n rhan allweddol o’r prosiect cenedlaethol digidol, Llên Natur ac yn un o sefydlwyr, aelod gweithgar a thrysorydd Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru.

Yn ystod ei gyfnod yn gweithio i’r Gwasanaeth Iechyd, dangosodd Irfon Williams, Bangor, ymroddiad ac angerdd yn ei waith, gan dderbyn Gwobr Nyrs Plant y Flwyddyn yng Nghymru yn 2012. Yn 2014 cafodd wybod ei fod yn dioddef o gancr, a chan weld effaith cemotherapi ar rai merched, aeth ati i sefydlu elusen ‘Tîm Irfon’ i godi arian i Apêl Awyr Las er mwyn talu am wigiau, triniaethau amgen a chefnogaeth iechyd meddwl i gleifion a’u teuluoedd.

Mae Robyn Williams, Y Fali, wedi cyfrannu’n helaeth at fywyd cymunedol ei dref enedigol, Caergybi. Yn bartner mewn cwmni o gyfreithwyr sydd â swyddfa yn y dref, ef yw cyfreithiwr mygedol yr Eisteddfod eleni, ac wedi gwneud llawer ym myd y gyfraith i gefnogi a chynorthwyo mudiadau a sefydliadau lleol.

Y Wisg Werdd

Gellid dadlau bod enw Linda Brown, Gerlan, Bethesda, yn gyfystyr â byd y ddrama yng Nghymru gan iddi fod yn ganolog i fyd y theatr Gymraeg ers dros ddeugain mlynedd. Yn fwyaf adnabyddus am ei gwaith gyda Theatr Bara Caws o’r cychwyn, mae wedi llwyddo i greu perthynas cwbl unigryw gyda chymunedau ym mhob rhan o’r wlad, gan ddenu llu o bobl i brofi theatr Gymraeg ar lawr gwlad.

Mae cyfraniad Elonwy Davies, Llanybydder, i ddiwylliant a Chymreictod ei hardal yn amhrisiadwy. Mae’n gweithio’n ddygn gyda CFFI a’r Urdd yn lleol a sirol, a phob amser yn fwy na pharod i gyfeilio a hyfforddi unigolion a phartïon i gystadlu mewn eisteddfodau a chystadlaethau lu, gan gredu bod trosglwyddo’i doniau cerddorol i’r genhedlaeth nesaf yn bwysig tu hwnt.

O Gasnewydd y daw Pamela Davies, Acton, Wrecsam, yn wreiddiol, ond mae’n byw yn y gogledd ddwyrain ers pan oedd yn blentyn. Yn gantores arbennig, enillodd yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn 1958 a 1970, ynghyd ag ennill amryw o gystadlaethau canu eraill. Ar ôl gyrfa lwyddiannus fel athrawes a dirprwy bennaeth cynradd, aeth ati i ddysgu Cymraeg, a mynychu cyrsiau ysgrifennu creadigol.

Yn wreiddiol o Ddeiniolen, mae Siân Wyn Gibson, Llanwnda, Caernarfon, yn adnabyddus i gynulleidfa’r Eisteddfod fel cantores yn ogystal â hyfforddwr rhai o’n cantorion ifanc mwyaf disglair. Yn dilyn gyrfa lwyddiannus yn canu’n broffesiynol gyda nifer o gwmnïau, dychwelodd Siân i ogledd Cymru lle mae’n canolbwyntio ar waith oratorio, cyngherddau a chynnig gwersi canu yn ei chartref ac i blant yn ardal Conwy drwy’i gwaith.

Mae Iwan Guy, Y Bontfaen, yn adnabyddus fel canwr, arweinydd ac athro. Yn gyn-enillydd cenedlaethol, bu’n gweithio fel canwr opera proffesiynol am flynyddoedd, gan berfformio gydag amryw o gwmnïau opera. Yn dilyn damwain, aeth ati i hyfforddi fel athro cynradd, a bu’n ddylanwadol iawn fel athro ac yna bennaeth yn y sector gynradd yn ardal y de ddwyrain cyn mynd i weithio fel cyfarwyddwr undeb penaethiaid NAHT Cymru.

Mae cyfraniad Geraint Jarman, Caerdydd, fel cyfansoddwr a bardd wedi bod o ddylanwad parhaol a phellgyrhaeddol ar ddiwylliant Cymru. Mae’n rhan allweddol o’r sîn Gymraeg ers dros ddeugain mlynedd, gan gyhoeddi dwy gyfrol o farddoniaeth ynghyd â deunaw o recordiau hir rhwng 1976 a 2016.

Un sydd wedi cyfrannu’n werthfawr i’n diwylliant cerddorol ers blynyddoedd, ac yn arbennig i’r byd cerdd dant, yw Glesni Jones, Llandwrog, Caernarfon. Bu’n arwain Parti Lleu, yn hyfforddi, gosod a threfnu cerddoriaeth i’r parti am dros ugain mlynedd gan ennill llu o wobrau. Datblygodd Parti Lleu yn Gôr Arianrhod, a bu’r côr yn cefnogi’r Eisteddfod a’r Ŵyl Gerdd Dant am flynyddoedd dan ei harweinyddiaeth.

Dau efaill yw Emyr Wyn Jones, Gwalchmai, a Trefor Wyn Jones, Pentre Berw, sydd yn adnabyddus am eu gwasanaeth i gerddoriaeth ym Môn am flynyddoedd. Maent wedi diddanu cynulleidfaoedd mewn cannoedd o gyngherddau a chymanfaoedd canu, ac wedi bod yn aelodau o nifer o gorau, gan gynnwys Cantorion Colin Jones, dros y blynyddoedd.

Yn wreiddiol o Feifod, mae’r telynor amlwg, Ieuan Jones, Llundain, yn enw adnabyddus mewn nifer fawr o wledydd ar draws y byd, gyda chynulleidfaoedd yn Sbaen yn ei adnabod fel ‘Esplendoroso Jones’ oherwydd ei ddawn arbennig. Yn Athro Telyn yn y Coleg Cerdd Brenhinol yn Llundain ac yn aelod rheolaidd o banelau cystadlaethau rhyngwladol ym mhob rhan o’r byd, mae’n llysgennad ardderchog i Gymru.

Rhoddodd Rhodri Jones, Penarth, oes o wasanaeth i addysg Cymraeg ail iaith yn ne ddwyrain Cymru, gan dreulio ugain mlynedd fel Pennaeth Adran y Gymraeg yn Ysgol Fechgyn y Barri, fel athro ymgynghorol gyda chyfrifoldeb am ail iaith yn ysgolion uwchradd Caerdydd a’r Fro ac fel Arolygwr gydag Estyn. Ond mae’i gyfraniad yn llawer ehangach na hyn, gyda’i ddiddordeb yn nhraddodiadau Cymru, yn arbennig dawnsio gwerin.

Mae Richard ac Wyn Jones, Aberteifi, yn adnabyddus fel sylfaenwyr label annibynnol Fflach, sydd wedi bod yn rhan allweddol o’r sîn gerddorol Gymraeg ers degawdau erbyn hyn. Gyda’r sîn yn datblygu, sefydlwyd is-labeli er mwyn canolbwyntio ar gynnwys mwy arbenigol, Rasp, yn gyfrwng i annog a chyhoeddi artistiaid newydd arbrofol a Fflach:tradd yn adlewyrchu deunydd gan gorau, bandiau pres yn ogystal ag artistiaid gwerin.

O Rosygwaliau ger Y Bala’n wreiddiol, mae Elen Wyn Keen, Llangristiolus, yn byw ym Môn ers blynyddoedd bellach ac yn cyfrannu i fywyd cerddorol yr ynys. Mae’n delynores a phianydd fedrus, sy’n rhoi o’i hamser i nifer o eisteddfodau, cyngherddau, sefydliadau ac ysgolion yn lleol ac yn ehangach. Hi yw cyfeilydd swyddogol Ysgol Glanaethwy ers 1997, ac mae wedi cyfeilio’n genedlaethol i’r Urdd ac Eisteddfod y Ffermwyr Ifanc.

Mae Jeanette Massocchi, Y Fenni, yn rhan o fyd cerddorol Cymru ers blynyddoedd ac wedi cyfrannu’n sylweddol i’r maes, fel cyfeilydd, beirniad a hyfforddwraig. Bu’n gyfeilydd yn yr Eisteddfod Genedlaethol am 30 mlynedd tan 2004, ond gyda’r Eisteddfod yn Y Fenni’r llynedd, penderfynodd ail-gydio yn ei gwaith a chyfeilio a hyfforddi Côr yr Eisteddfod, ynghyd â chyfeilio’n ystod yr wythnos ei hun.

Fel ‘Derec Teiars’ mae pawb yn adnabod Derec Owen, Llanfairpwllgwyngyll, gan iddo weithio fel rheolwr siop deiars yn Llangefni am flynyddoedd. Yn 1982, sefydlodd Gymdeithas Hogia Paradwys, sy’n codi arian i elusennau ym Môn a Gwynedd, gan weithredu fel Ysgrifennydd, Cadeirydd a Llywydd, a chan godi degau o filoedd o bunnau. Bu’n cyflwyno rhaglenni i Radio Ysbyty Gwynedd am bron i 30 mlynedd, ac yn tynnu lluniau i bapurau bro Ynys Môn ers canol y 1970au.

Actores, awdures ac addysgwraig yw Mari Rhian Owen, Aberystwyth, sydd â thros 30 mlynedd o brofiad o weithio ym myd y theatr broffesiynol. Mae ganddi arbenigedd ym maes theatr ysgolion a theatr gymunedol, ac yn gweithio i Gwmni Theatr Arad Goch fel Actores Rheoli, sy’n arwain gweithdai drwy ddrama. Mae’n arwain cyrsiau ysgrifennu creadigol i fyfyrwyr israddedig a dysgwyr mewn ysgolion, ynghyd â chynnal cyrsiau hyfforddi penodol i athrawon.

I genedlaethau o Gymry, mae Wynford Ellis Owen, Creigiau, Caerdydd, yn adnabyddus fel Syr Wynff o’r gyfres enwog ‘Anturiaethau Syr Wynff a Plwmsan’, ac i eraill, Donald, y gweinidog o gyfres ‘Porc Peis’ ydyw. Ond i gannoedd o unigolion sy’n ddibynnol ar gyffuriau neu ddiod yn ardal Caerdydd, ef yw’r gŵr sy’n gyfrifol eu triniaeth, fel Prif Weithredwr yr elusen ‘Stafell Fyw’.

Y byd gwerin sy’n mynd â bryd Huw Roberts, Llangefni, ac mae’i gyfraniad i’r maes, yn gerddorol ac ym maes ymchwil, yn sylweddol ers degawdau. Yn aelod o’r grŵp Cilmeri ac yna 4 yn y Bar, mae Huw yn ffidlwr o fri sydd wedi’i drwytho mewn alawon a hanes cerddoriaeth gwerin yng Nghymru ac wedi ysbrydoli llawer o ieuenctid trwy hyfforddi ar gyrsiau ffidil dros y blynyddoedd.

Mae Rhian Roberts, Bangor, wedi addysgu ac ysbrydoli cenedlaethau o bobl ifanc ers blynyddoedd yn sgil ei gweledigaeth hi a’i gŵr, Cefin Roberts, wrth sefydlu Ysgol Glanaethwy dros chwarter canrif yn ôl. Fel cyfarwyddwr cerdd côr iau’r ysgol, mae Rhian wedi creu profiadau ac atgofion arbennig ar gyfer llu o bobl ifanc, gan eu harwain i fuddugoliaethau cenedlaethol a rhyngwladol, ynghyd â rhoi cyfle i’r criw ifanc deithio’r byd yn perfformio.

Mae Jeremy Turner, Aberystwyth, yn fwyaf adnabyddus fel Cyfarwyddwr Cwmni Theatr Arad Goch, gyda thros 20,000 o blant, pobl ifanc a theuluoedd yng Nghymru yn mwynhau perfformiadau’r cwmni’n flynyddol ym mhob rhan o Gymru. Yn ogystal â hyn, mae’n ddarlithydd gwadd mewn prifysgolion yng Nghymru, a’i arbenigedd ym maes y theatr wedi’i gydnabod ar lefel ryngwladol, gyda chyfleoedd i ddarlithio a chyflwyno mewn seminarau dros y byd yn flynyddol.

Enw sy’n adnabyddus tu hwnt i unrhyw un sy’n dilyn y byd cerdd dant ac alawon gwerin yng Nghymru yw Anwen Williams, Dinbych. Dyma wraig sydd wedi gwneud cyfraniad oes i wasanaethu ei hardal ei hiaith a’i chenedl. Yn feirniad cenedlaethol, gwirfoddolwr gyda Chlwb Ffermwyr Ifanc Nantglyn a’r Eisteddfod Genedlaethol pan yn lleol, mae nifer fawr o bobol wedi elwa o’i hymroddiad di-flino’n hyfforddi llu o unigolion a phartïon canu a cherdd dant.

Ymweliad ag Erddig ger Wrecsam, 2016.

Roedd criw ohonom wedi ymgynnull yn y Ramada ar fore Sadwrn, yr ail ar bymtheg o Fedi ac wedi dod o hyd i’r coffi a oedd wedi ei ddarparu ar ein cyfer! Yn dilyn hyn cawsom ddwy wledd a’r gyntaf ohonynt oedd darlith ar blas Erddig gan Gareth Vaughan Williams a’r llall oedd bwffe blasus a drefnwyd ar ein cyfer gan yr Arwyddfardd.

2016m09d17erddig_1920 Disgrifiodd Gareth ei hun fel gŵr byr ei daldra ond gwelsom ei fod yn gawr o hanesydd! Aeth â ni yn ôl dros dair canrif i’r cyfnod pan adeiladwyd y darn cyntaf o’r plas gan rannu ei wybodaeth fanwl o’r datblygiadau ar y safle o’r pryd hynny hyd y dydd heddiw. Ond nid y plas oedd yr adeilad cyntaf ar beth sydd heddiw’n dir Erddig, ychydig i’r de o dref Wrecsam. Awn yn ôl sawl canrif arall i’r amser pan sefydlwyd castell mwnt a beili yno ar gyfer llywodraethwr y rhan hon o ogledd-ddwyrain Cymru a’r gororau. Y mae’r olion yn dal yno.

Ar ôl rhoi cefndir yr adeilad inni trodd Gareth wedyn at hanesion difyr am bron bob sgweiar a fu’n berchen ar stâd Erddig! Y diweddaraf oedd Philip Yorke a etifeddodd y plas ym 1966. Roedd hwnnw yn ymddangos i mi yn dipyn o ecsentrig – dyn oedd yn mynnu marchogaeth ei feic peni-ffardding o gwmpas yr ardal! Roedd dau o’r beiciau hyn wedi eu cadw ac yn cael eu harddangos yn un o’r adeiladau nid nepell o’r stablau. Yn y stablau, gyda llaw, roedd tri cheffyl Shire hardd ac yn annisgwyl, mewn stolion eraill gerllaw, dau ful! Credaf y byddai’n well gen i eu gweld allan ar y caeau yn hytrach nag yn gaeth mewn stablau er mwyn diddori’r ymwelwyr.

Bu cryn ddirywiad yng nhyflwr yr adeilad dros y blynyddoedd ac un o’r prif resymau oedd ymsuddiad anwastad oherwydd y gweithfeydd glo yn ddwfn oddi tanodd. Gwariwyd arian sylweddol yn cywiro hyn gan ddod â’r adeilad yn ôl i gyflwr gweddol wastad. Yn y cyflwr hwn yr etifeddodd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol y stâd gan addo, yn y broses, i dderbyn a chadw holl drugareddau’r Sgweiar Yorke. Ond wedi gweld y pethau hyn sylweddolem gymaint o hanes sydd wedi ei gadw ynddynt. Wrth gwrs, ymysg y ‘pethau’ mae gwrthrychau drudfawr hefyd gan gynnwys un portread gwych gan Gainsborough.

Adferwyd y gerddi gan yr Ymddiriedolaeth i gyflwr pur agos at y gwreiddiol. Lle bu defaid PhilipYorke gynt yn pori rhwng drain a mieri mae heddiw ôl blynyddoedd o waith cywrain garddwyr proffesiynol. Ac os âf yn ôl yno eto, mi wnaf hepgor y tŷ a chrwydro wrth fy mhwysau drwy’r gerddi a’r mil o aceri o’u hamgylch gan ddiolch i’r Arwyddfardd a Gareth am agor fy llygaid i’r fath wychder.

Llŷr Dafis Gruffydd

2016 Y Fenni

Eisteddfod Y Fenni 2016

Anrhydeddau 2001

Anrhydeddau Gorsedd y Beirdd 2001

Y rhestr gyflawn o bawb fydd yn cael eu derbyn o’r newydd i Orsedd y Beirdd yn Ninbych eleni

Y mae cyn gapten tîm rygbi Cymru ac aelod seneddol ymhlith y rhai a fydd yn cael eu derbyn yn aelodau er anrhydedd o Orsedd y Beirdd yn Eisteddfod Dinbych eleni.

Hefyd yn cael eu derbyn yn aelodau, bydd prifeirdd y llynedd.

Cyhoeddwn isod y rhestr gyflawn o bawb sy’n cael eu derbyn gyda sylwadau cofiadur yr Orsedd, Jâms Niclas, amdanynt.

Llwyddodd yr ymgeiswyr hyn yn arholiadau Gorsedd Beirdd Ynys Prydain eleni, ac urddir hwy yn aelodau gan yr Archdderwydd fore Llun 6 Awst 2001 mewn gorsedd agored yn Ninbych:

• Urdd Iaith (Gwisg Las)
Michael David Bassett (Mihangel Elli), Llwynhendy, Llanelli

• Urdd Llenor (Gwisg Las)
Enid Roberts (Enid Clwyd), Llanycil, Y Bala
Dafydd Hugh Slaughter (Eirin y Perthi), Caer-wynt
Brenda Williams (Brenda o’r Briw), Croesoswallt – wedi llwyddo y llynedd, ond heb ei hurddo

• Urdd Cerdd Ofydd (Gwisg Werdd)
Sarah Teifwen Evans, Castell Newydd Emlyn

• Urdd Iaith Ofydd (Gwisg Werdd)
Adrian Mark John, Pontarddulais
Stella Lewis, Yr Hendy, Pontarddulais
David Smart, Cilgwri

• Urdd Llên Ofydd (Gwisg Werdd)
Hazel Williams Jones, Rhuthun

Bu’r ymgeisydd a ganlyn yn llwyddiannus yn ail arholiad ei adran yn unig:

Llên Ofydd 2
Brian William Baldwin, Prestatyn

I’w hurddo i’r Wisg Las fore Llun 6 Awst 2001 ar gyfrif eu graddau mewn Cymraeg neu Gerddoriaeth

Urdd Llenor (Gwisg Las)
• Rhiannon Ferch Dafydd, B.A., Llwyn Onn, Parc, Ger Y Bala, Meirion
• Bethan Jones, B.A., 14 Llwyn yr Eos, Penparcau, Aberystwyth, Ceredigion
• Delyth Wyn Jones, B.A., 2 Bwthyn Bryn Asaph, Ffordd Dinbych, Llanelwy, Sir Ddinbych
• Gwenan Mair Roberts, B.A., 4 Lôn y Gelli, Colomendy, Dinbych, Sir Ddinbych

Urdd Cerddor (Gwisg Las)
• Gwenan Gibbard, B.Cerdd., Llwyn Eithin, 10 Lôn Ceredigion, Pwllheli, Arfon
• Meinir Llwyd Jones, B.Cerdd., Ferm y Rhewl, Waen, Llanelwy, Sir Ddinbych

I’w hurddo fore Llun Awst 6 yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Enillwyr llwyfan
Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli a’r Cylch 2000

(i) (a) Urdd Ofydd er Anrhydedd
• Iona Jones, Llandâf, Caerdydd – Enillydd y Rhuban Glas

• Mandy Louise James, Caerdydd – Enillydd Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn

• Sandra de Pol, Trefelin, Chubut – Enillydd Tlws y Dysgwyr

(ii) Urdd Derwydd er Anrhydedd
• Geraint Vaughan Jones, Ffestiniog –
Enillydd Gwobr Goffa Daniel Owen

• Y Prif Lenor Eirug Wyn, Caernarfon –
Enillydd Y Fedal Ryddiaith

• Y Prifardd Dylan Iorwerth, Llanbedr Pont Steffan – Enillydd Coron yr Eisteddfod

• Y Prifardd Llion Jones, Bangor –
Enillydd Cadair yr Eisteddfod.

• John Marc Davies, Genefa –
Enillydd Tlws y Cerddor.

(iii) Urdd Derwydd er Anrhydedd
• Garry Nicholas, Llannon, Llanelli – Cadeirydd Pwyllgor Gwaith Eisteddfod Genedlaethol, Llanelli a’r Cylch 2000.

• Dennis Davies (Dennis Tudur), Llanrwst – Enillydd Gwobr Goffa Syr T.H. Parry-Williams Eisteddfod Genedlaethol Llanelli a’r Cylch 2000.

I’w Hurddo i Urdd Derwydd er anrhydedd ar gyfrif gwasanaeth maith ac arbennig i’r Orsedd a’r Eisteddfod
• Y Parchedig Ifor ap Gwilym (Ifor ap Gwilym), Abergele.

• Rhiannon Alun Evans (Prystwyth), Caerdydd.

• Myron Lloyd (Meuron), Rhuthun.

• Haf Jones Morris (Prysorwen), Llandegfan.

• Elinor Bennett Wigley (Elinor Bened), Bontnewydd.

I’w hurddo fore Gwener Awst 10
Urdd Ofydd er Anrhydedd

• William Gareth Davies, Caerdydd – Cadeirydd Cyngor Chwaraeon Cymru. Yn gyn-bennaeth adran chwaraeon y BBC, enillodd 21 o gapiau dros Gymru, a bu’n gapten ar dîm rygbi Cymru bum gwaith.

Cymerodd ran yn nhaith y Llewod i dde Affrig yn 1980. Cychwynnodd ei yrfa ym myd rygbi gyda Llanelli, gan ymddeol o’r gamp wedi deuddeg tymor yng Nghaerdydd. Bellach ac yntau’n Gadeirydd y Cyngor Chwaraeon y mae mewn sefyllfa allweddol i lunio polisi iaith y Cyngor, gan ofalu bod holl lenyddiaeth y Cyngor yn sicrhau Cymraeg graenus.

Bydd yn mynychu’r Eisteddfod Genedlaethol yn gyson.

• Goronwy Clemence Ellis, Treffynnon, Sir y Fflint –
O Eryrys ger Yr Wyddgrug. Derbyniodd hyfforddiant athro yn Y Coleg Normal, Bangor a threuliodd ei holl yrfa fel athro ysgol yn Sir y Fflint tan ei ymddeoliad diweddar.

Yn dilyn cyfnod fel athro Cymraeg yn Ysgol Uwchradd Queensferry, treuliodd weddill ei amser ym maes ysgolion cynradd, gan dreulio ugain mlynedd olaf ei yrfa yn brifathro Ysgol Gymraeg Gwenffrwd, Treffynnon.

Cyfrannodd yn helaeth i fywyd Cymraeg Sir y Fflint – prif ysgogydd sefydlu Cwmni Bro Treffynnon, prif ysbrydolwr Eisteddfod flynyddol Bro Treffynnon, ac un o olygyddion papur bro’r Glannau o’r cychwyn. Croniclodd hefyd hanes datblygiad addysg Gymraeg y Sir. Ar hyn o bryd ef yw Ysgrifennydd Cymdeithas Eisteddfodau Cymru.

• William Lynworth Harry, Ontario, Canada – Yn wreiddiol o Lanelli. Addysgwyd yn Ysgol Ramadeg Llanelli a Choleg Brenhinol Cerdd, Llundain.

Symudodd i fyw i Lundain ym 1948 gan ddysgu mewn nifer o ysgolion yno ac yn 1958 sefydlodd Gôr Meibion Cymru Llundain.

Dychwelodd i Gymru yn y chwedegau a daeth yn Gyfarwyddwr Cerdd Côr Meibion enwog Orffiws, Treforus. Bu’n arweinydd y côr am wyth mlynedd cyn iddo ymfudo i Ganada. Yno sefydlodd Gôr Orffiws Hamilton a ddaeth yn ddiweddarach yn Gôr Orffiws Canada.

Bu’n arwain Cymanfaoedd Canu yng Nghymru a Chanada, a bu’n feirniad eisteddfodau gan gynnwys Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd. Cymro alltud a wnaeth gyfraniad gwerthfawr i ganu corawl Cymru a Chanada.

• Catherine Hughes, Tregaron – Rhoddodd oes o wasanaeth i’w milltir sgwâr. Etholwyd hi’n Organyddes capel Bwlchgwynt pan yn bedair-ar-ddeg oed.

Bu’n arweinydd y plant yng Nghymanfa Ganu Presbyteraidd Glannau Teifi ac Aeron ers 18 mlynedd, a bu’n Gyd-Ysgrifennydd Pwyllgor y Gymanfa Ganu am 13 mlynedd.

Mae’n aelod ffyddlon o Glwb Ffermwyr Ieuanc, Tregaron ac yn unawdydd i Gôr Caron am chwarter canrif, ac arweinydd y côr ers 10 mlynedd. Sefydlodd adran o’r Urdd yn Nhregaron 14 mlynedd yn ôl.

Hi sy’n dysgu plant lleol i ganu mewn eisteddfodau, ac mae’n rhoi cymorth i gôr yr Ysgol Gynradd.

• Clarence Edwin Jones, Llanddaniel Fab, Ynys Môn –
Wedi ei eni a’i fagu yn Llangefni ac wedi treulio ei oes ar Ynys Môn. Er pan oedd yn ifanc bu’n aelod o gorau a phartïon canu yn Llangefni a’r cylch.

Yn 1962 enillodd ysgoloriaeth yn Eisteddfod Môn, ac yn sgîl hynny ennill gwobr i gael hyfforddiant lleisiol am ddwy flynedd gan y diweddar Bradwen Jones, Caergybi.

Estynnodd gyfnod yr hyfforddiant hwn am wyth mlynedd arall. Cystadleuydd cyson a rheolaidd mewn eisteddfodau bach a mawr led-led Gogledd Cymru.

Bu hefyd yn cystadlu fel unawdydd yn yr Eisteddfod Genedlaethol gan ddod yn gyntaf ar yr unawd bas yng Nghasnewydd yn 1988. Ym 1987 daeth yn gyntaf ar yr unawd bas/bariton yn Eisteddfod Ryngwladol Llangollen ac yno hefyd y cafodd yr ail wobr fel canwr y flwyddyn.

• Bryner Jones, Porthaethwy, Ynys Môn – Gwr sydd â chysylltiadau agos â Dyffryn Clwyd. Wedi iddo raddio yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Bangor penodwyd ef yn ddarlithydd yng Ngholeg Pencraig, Llangefni ym 1960. Dyrchafwyd ef yn Ddirprwy Brifathro’r Coleg yn 1986 a bu yn y swydd honno hyd ei ymddeoliad.

Trwy ei waith yn y Coleg, ynghyd â blynyddoedd o waith gwirfoddol gyda Ffermwyr Ieuanc Môn, cyfrannodd yn helaeth i ddiwylliant Ynys Môn. Bu’n aelod o Bwyllgorau Gwaith Eisteddfod Genedlaethol 1983 (lle’r oedd yn un o’r Prif Stiwardiaid), ac Eisteddfod Genedlaethol 1999 – lle’r oedd yn Ysgrifennydd y Pwyllgor Safle. Mae’n awdur y gyfrol Agor Cwys, hanes Coleg Pencraig o 1914 hyd 1994 (pan sefydlwyd Coleg Menai).

Cyflawnodd lawer fel Ysgrifennydd Cyfundeb Annibynnwyr Môn, a bu’n aelod gweithgar o Bwyllgor Golygyddol papur Bro Menai gan fod yn Gadeirydd y pwyllgor hwnnw o 1995-1998.

• Margaret Elizabeth Jones, Chwilog – Daeth o Landrillo yn Rhos i Chwilog yn 10 oed, ac yno y dysgodd Gymraeg. Cychwynnodd ei gyrfa fel athrawes yn Sychdyn ac yna daeth i Abersoch lle gwasanaethodd fel athrawes ac yna prifathrawes – cyfnod o 33 o flynyddoedd.

Bu’n aelod ffyddlon a gweithgar o gapel Annibynwyr Chwilog – lle mae’n ddiacones, organyddes ac athrawes Ysgol Sul. Mae’n aelod o gyngor Undeb yr Annibynwyr ac etholwyd hi ar Bwyllgor Gweinyddol yr Undeb am ddwy flynedd. Bu’n Gadeirydd Cyfundeb Llyn ac Eifionydd ac ar hyn o bryd hi yw trysoryddes y Gyfundeb.

Bu’n ysgrifenyddes Cymanfau Ganu Llyn ac Eifionydd ers y saithdegau. Mae’n eisteddfodwraig frwd, a gwelwyd hi ers chwarter canrif yn gweinyddu fel arolygwr ym mhafiliwn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Hefyd mae ganddi ddiddordeb yn y ddrama a bu’n aelod o gwmni drama Pwllheli am flynyddoedd.

• E. Alice Jones, Rhuddlan – Ganwyd yn Prion ac addysgwyd yn Ysgol Gynradd Pant Pastynog ac Ysgol Ramadeg Dinbych.

Yna aeth i Leeds lle cafodd Ddiploma, Dosbarth cyntaf, mewn Gwyddor Ty a Diploma mewn Dietegaeth yn Ysbyty Leeds. Bu ganddi swyddi cyfrifol mewn amryw ysbytai gan gynnwys Broadgreen, Lerpwl ac Ysbyty Coffa, Rhyl. Yna ar ôl priodi daeth i ffermio yn Pengwern, Rhuddlan – fferm lle rhoddodd y teulu groeso a chartref i Eisteddfod Genedlaethol Rhyl a’r Cyffiniau 1985.

Bu ganddi ran mewn sefydlu Ysgol Feithrin Gymraeg gyntaf Rhuddlan, bu’n athrawes Ysgol Sul am 15 mlynedd, a bu’n Gadeirydd Cangen Llanelwy o Ferched y Wawr. Penodwyd hi’n Ynad Heddwch yn 1986 ac etholwyd hi’n Is- Gadeirydd Mainc Sir Ddinbych yn 1999.

Mae’n olygydd papur i fudiadau gwirfoddol ac mae’n Gadeirydd Pwyllgor Cymraeg Cymeithas Tai Clwyd Alun. Gwraig a’i gwreiddiau’n ddwfn ym mhridd daear Dyffryn Clwyd, a rhoddodd oes o wasanaeth i’r bywyd a’r diwylliant Cymraeg yno.

• R. Emrys Jones, Bro Morgannwg – Ganwyd yn Nhalsarnau, Meirionnydd a chafodd ei addysg gynnar yn yr ysgol elfennol yno ac yna yn Ysgol Ramadeg Abermaw.

Cychwynnodd ar ei brentisiaeth fel Fferyllydd ym Mhenrhyndeudraeth, ond torrwyd ar ei yrfa adeg yr ail ryfel byd pan ymunodd â’r Awyrlu. Bu am bedair blynedd yn y Dwyrain Canol, a phan yng Nghaersalem bu’n Ysgrifennydd y Gymdeithas Gymraeg ac yn ohebydd i Seren y Dwyrain.

Wedi’r rhyfel graddiodd mewn Fferylliaeth yng Nghaerdydd, a bu’n fferyllydd ym Mangor, Pontypridd a Gilfach Goch cyn rhedeg busnesau personol yng Nghaerdydd, Casnewydd a’r Barri.

Trwy ei ddiddordeb mawr mewn llenyddiaeth a phob agwedd o ddiwylliant Cymru bu’n gefnogol i’r pethe ym mhob cylch. Bu ganddo ddiddordeb arbennig mewn Rasio Colomenod lle cyrhaeddodd y brig fel Llywydd y Ffederasiwn am 32 mlynedd ac yna fel noddwr pan ymddeolodd o’r Llywyddiaeth y llynedd.

Ym myd rasio colomenod enillodd wyth o fedalau Olympaidd, ac ef yw’r unig un i ennill Cwpan y Frenhines ddwywaith.

• Aur Roberts, Llanuwchllyn – Merch i Tom Jones, Llanuwchllyn ac mae wedi dilyn ôl troed ei thad gan gyfrannu’n helaeth i ddiwylliant Cerdd Dant yn ardal Llanuwchllyn. Gweithiodd yn ddiarbed gyda ieuenctid yr ardal a gwelir ôl ei gwaith yn Eisteddfodau’r Urdd, y Ffermwyr Ifanc ac ar hyd a lled y wlad. Ar wahân i hyfforddi’r ifanc ers 40 mlynedd, bu’n un o sefydlwyr Côr Merched Uwchllyn, a bu’n feirniad cyson yn eisteddfodau Penllyn. Bu hefyd yn weithgar iawn gyda Chymdeithas Cymry Ariannin, a bu’n Gadeirydd y Gymdeithas. Ymwelodd â’r Wladfa droeon a bu’n gyfrifol am drefnu Gwyl y Glaniad yn y Bala bob mis Gorffennaf.

• John Rees, Llanelli – Addysgwyd ef yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Abertawe. Bu’n athro yn Ysgol Fodern Y Strade, Llanelli, Ysgol Ramadeg y Bechgyn, Llanelli, ac yna am 12 mlynedd bu’n ddirprwy Brifathro Ysgol Gyfun y Strade, Llanelli. Ef oedd Is-gadeirydd Pwyllgor Gwaith Eisteddfod Genedlaethol Llanelli a’r Cylch 2000. Bu’n gwasanaethu rygbi ysgolion Llanelli a’r cylch am 40 mlynedd ac am 20 mlynedd bu’n actio ac yn aelod o Gwmni Drama Cymraeg Llanelli. Gweithiodd yn ddiwyd i hyrwyddo’r iaith Gymraeg

• Olga Williams de Roberts, Unol Daleithiau’r America – Ganwyd yn y Wladfa Gymreig ym Mhatagonia yn ferch i John Williams Dolwyddelan a’i wraig Elizabeth Jones, Cymraes o’r Wladfa. A hithau’n dair oed symudodd y teulu i Buenos Aries, lle cafodd ei haddysg a graddio’n athrawes. Priododd ag Arturo Roberts, ffisegwr o Gymro o Batagonia, a symudasai i Detroit, U.D.A. ac yno sefydlodd y ddau a magu teulu. Yn ystod yr 20 mlynedd y bu yn Detroit a thros 20 mlynedd o fyw yn New Jersey cadwodd gysylltiad â’r cymunedau Cymaeg lleol. Cyfraniad arbennig yw ei chefnogaeth diflino i gyhoeddi Ninnau, papur Cymry Gogledd America. Nid gormodiaith yw dweud na fyddai Ninnau wedi cyrraedd ei chwarter canrif, onibai am ei llafur hi. Daeth yn bapur cryf a bywiog a chafodd ei hymroddiad drwy gyfrwng Ninnau ddylanwad arbennig ar yr adfywiad yn y bywyd Cymreig yng Ngogledd America.

• John Samuel, Swydd Caint
Brodor o Abernant, Aberdâr – Graddiodd mewn glweidyddiaeth ac astudiaethau cymdeithasol ym Mhrifysgol Keele. Cyn iddo ymddeol ef oedd Prif Weithredwr Newham, Dwyrain Llundain. Bu’n weithgar iawn gyda Chymry Llundain ac ar hyn o bryd ef yw Is-Gadeirydd Ymddiriedolaeth a Chymdeithas Cymry Llundain. Bu hefyd yn weithgar gydag Eisteddfod Cymry Llundain a’i Chwmni Drama. Ef yw Ysgrifennydd presennol Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion. Mae’n ddiacon yn Eglwys y Bedyddwyr Castle Street, ac Ysgrifennydd Eglwysi Cymraeg Llundain. Bu’n flaenllaw yn yr ymgais o geisio sefydlu Eglwys Gymraeg an-enwadol yn Llundain.

• Alwina Thomas, Gaiman, Chubut – Bu ei chyfraniad mawr ar hyd y blynyddoedd yn gyfrwng i hyrwyddo’r traddodiad cerddorol Cymreig yn y Wladfa ac i hybu’r iaith Gymraeg.

O ganlyniad i’w gwaith hi fel athrawes biano, ei gwasanaeth gwirfoddol fel cyfeilydd corau a phartïon ac fel hyfforddwraig cantorion, fe gafodd cenedlaethau o drigolion y Wladfa gyfle i feithrin a datblygu eu doniau cerddorol.

Oni bai am ei hanogaeth hi, ni fyddai llawer ohonynt erioed wedi mentro i ganu fel unawdwyr, ac ymdrechodd bob amser i gynnal y safonau uchaf posibl.

Rhoddodd flynyddoedd o wasanaeth i gapel Bethel y Gaiman, fel organyddes, ac mae’n dal i wneud hyn. Ni chyfyngodd ei chyfraniad i’r maes cerddorol yn unig – bu hefyd yn frwd ei chefnogaeth i bob un o sefydliadau Cymreig y Wladfa.

• Emrys Williams, Pwllheli – Yn wreiddiol o Bentrefoelas. Addysgwyd ef yn Ysgol Gynradd Pentrefoelas, Ysgol Uwchradd Llanrwst a Choleg Prifysgol Cymru, Bangor.

Tra bu’n gweithio mewn swydd weinyddol yng Nghaernarfon yn y chwedegau rhoddodd lawer o’i amser yn wirfoddol i gynorthwyo plant dan anfantais meddyliol. Bu’n ohebydd i’r Cambrian News dros gyfnod o 10 mlynedd, lle gwnaeth gyfraniad o bwys i’r gymdeithas yn neheudir Gwynedd. Yn 1991 penodwyd ef gan Gyngor Sir Gwynedd yn uwch-warchodwr Amgueddfa Lloyd George, Llanystumdwy.

Rhedodd yr amgueddfa tan ei ymddeoliad yn 2000, gan ymdrwytho ei hun yn hanes gyrfa a chyfnod Lloyd George, a darlithio’n gyson ar y pwnc.

Ychydig cyn iddo ymddeol lluniodd sgript ddwyieithog i gyd-fynd â phortread byw o’r crydd Richard Lloyd wrth ei waith ym y gweithdy yn Highgate.

• Fred Williams, Abertawe
Gwr o Ffynon Groes, Sir Benfro – a raddiodd yn Beirianydd Sifil yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Abertawe. Yn rhinwedd ei swydd rhoddodd wasanaeth gwych i Awdurdodau Sirol De Cymru.

Gwasanaethodd ar bwyllgorau safle, trafnidiaeth a thechnoleg y Brifwyl yn 1980, 1982, 1994 a 2000. Bu’n arolygydd stiwardiaid y brifwyl am 20 mlynedd ac yn Brif Stiward Eisteddfodau Cenedlaethol Dyffryn Lliw 1980 a Llanelli 2000. Bu’n Gadeirydd Pwyllgor Safle Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd 1993 a deil i fod yn aelod o’r Pwyllgor Safle Canolog.

Bu’n ddiacon a thrysorydd Capel Cymreg Bethel Abertawe ers dros 20 mlynedd, a bu’n Ysgrifennydd Cylch Cinio Cymraeg dinas Abertawe er 1980.

(ii) Urdd Derwydd er Anrhydedd
• Buddug Verona James, Rhos Hill, Sir Benfro – Merch a’i gwreiddiau’n ddwfn yn naear Sir Benfro.

Yn gyn-ddisgybl o Ysgol y Preseli enillodd wobrau di-ri mewn eisteddfodau lleol, taleithiol, a chenedlaethol fel unawdydd, ac fel aelod o grwpiau a chorau.

Wedi iddi adael yr ysgol ymunodd â busnes y teulu, ac am gyfnod o naw mlynedd bu’n gweithio y tu ôl i’r cownter yn un o siopau cigydd ei thad.

Yn y cyfamser roedd yn dal i gystadlu a phan oedd yn 24 oed dechreuodd ddilyn cwrs proffesiynol yng Ngholeg Cerdd y Guildhall, Llundain. Erbyn hyn cydnabyddir hi fel un o’r coloratura mezzo-sopano’s groau ein gwlad a thu hwnt.

Yn ystod ei gyrfa y mae wedi perfformio prif rannau ar lwyfannau Tai Opera yng Nghymru, Lloegr ac Iwerddon, Ffrainc, yr Iseldiroedd, Canada, Unol Daleithiau America a Siapan a’r Dwyrain Canol.

Yn ddiweddar gwahoddwyd hi i gyflwyno perfformiadau cyntaf o weithiau cyfansoddwyr Cymraeg – Richard Elfyn Jones a Pwyll ap Siôn.

• Eirian James, Aberteifi – Cantores o fri a’i gwreiddiau’n ddwfn ym mhridd y Preselau. Yn gyn ddisgybl o Ysgol y Preseli amlygodd ddoniau cerddorol anghyffredin.

Yn 18 oed cafodd ei derbyn i’r Coleg Cerdd Brenhinol yn Llundain, ac ar ôl graddio bu galw mawr am ei gwasanaeth ar lwyfannau opera a chyngerdd fel mezzo soprano.

Ymddangosodd mewn prif rannau opera – ar lwyfannau blaenllaw’r wlad – yn eu plith Cwmni Opera Cenedlaethol Cymru, Covent Garden, Cwmni Opera Cenedlaethol Llundain, Cwmni Opera Caint Sadlers Wells, Gwyliau Buxton a Chaeredin.

Tramor mae wedi bod yn amlwg iawn ar lwyfannau prif dai opera’r byd, megis Cwmni Opera’r Iseldiroedd, Opera’r Swisdir yn Genefa, Opera Ffrainc – Paris, de Lyon a Bordeux, Opera’r Almaen, Munich Dresden, Sbaen ac Unol Daleithiau America.

Hefyd mae eisteddfodwyr Cymru wedi ei chlywed droeon fel unawdydd ar lwyfan yr Eisteddfod Genedlaethol

• Ieuan Wyn Jones, Rhosmeirch, Ynys Môn – Ganed ef yn Ninbych, tref lle bu ei dad yn weinidog gyda’r Bedyddwyr. Cafodd ei addysg yn Ysgol Ramadeg, Pontardawe ac Ysgol y Berwyn, Y Bala.

Enillodd radd allanol Prifysgol Llundain yn y Gyfraith yng Ngholeg Politechnig Lerpwl. Cymhwysodd fel cyfreithiwr yn Rhuthun, Dinbych a Llangefni. Etholwyd ef yn Aelod Seneddol Plaid Cymru Ynys Môn yn 1987.

Bu’n Gyn-Gadeirydd y Blaid ac yn 2000 etholwyd ef yn Llywydd Plaid Cymru, yn olynydd i Dafydd Wigley.

Yn 1998 cyhoeddwyd ei gyfrol ar Thomas Gee, gan Wasg Gee.

• John Lloyd Jones, Tywyn – Ffermwr a’i wreiddiau’n ddwfn ym mhridd Meirionnydd ar fferm Hendy, Tywyn, Meirionnydd. Mae’n magu defaid a gwartheg ac yn cadw ymwelwyr.

Y mae’r fferm yn rhan o Tir Cymen ers dechrau’r cynllun. Ef yw Cadeirydd Cyngor Cefn Gwlad Cymru 2000 – a bu’n Gyn-Gadeirydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr (Cymru) 1993-98.

Ymhlith amryw bwyllgorau y bu’n gwasanaethu arnyn nhw mae Pwyllgor Cymru o’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol 1992-2000, Pwyllgor Ymgynghorol Cymru Asiantaeth yr Amgylchedd, a Pharc Cenedlaethol Eryri 1988-98.

Ef hefyd yw cynrychiolydd Ffermwyr Prydain ar bwyllgor ymgynghorol Amgylchedd Ewrop.

• Dr Alun Morris, Bangor – Ganwyd yng Ngharmel, Arfon yn fab i chwarelwr. Cafodd ei addysgu yn Lerpwl, a threuliodd gyfnod yn Alder Hey.

Fe’i penodwyd yn wedyn yn arbenigwr mewn Pediatreg yn Ysbyty Dewi Sant, Bangor, a symudodd wedyn i’r un adran yn Ysbyty Gwynedd. Eleni fe fydd yn ymddeol wedi bron i 40 mlynedd o wasanaeth fel arbenigwr. Arbenigodd ym maes cancr ar blant a bu ei gyfraniad i feddygaeth plant yn Ngwynedd yn allweddol.

Mae gan ei gydfeddygon yn yr ysbyty a’r meddygon teulu yng Ngogledd Cymru barch mawr tuag ato. Eleni cydnabyddwyd ei gyfraniad eithriadol drwy ddyfarnu iddo wobr Dr E.C. Benn, rhoddir y wobr am wasanaeth clerigol proffesiynol unigryw.

Hefyd mae ganddo ddawn a gwybodaeth ym myd ffotograffiaeth, ond ei brif ddiddordeb yw cerddoriaeth, yn arbennig y piano.

Ymddiddorodd mewn bandiau pres. Mae’n aelod o Fand Pres Porthaethwy, gan ganu’r tuba i ddechrau ac yn awr y trombôn.

• Buddug Owens, Llanelwy – Ganwyd yn Nantcellan, Llangorwen, Aberystwyth, ac addysgwyd hi yn Ysgol Ardwyn Aberystwyth ac Ysgol Genedlaethol Meddygaeth Caerdydd. Am 25 mlynedd bu’n anesthetegydd ymgynghorol yn Ysbyty Glan Clwyd.

Bu’n aelod o amryw Gymdeithasau Meddygol a bu’n Gyfarwyddwr a Chyn-Ddirprwy Cynghorwr Rhanbarthol Cymru i Goleg Brenhinol yr Anesthetegwyr. Bu’n Gadeirydd Adran Ambiwlans Eisteddfod Genedlaethol Y Rhyl 1985, a thraddododd y Ddarlith Feddygol yn Eisteddfod Genedlaethol Llanrwst, Dyffryn Conwy 1989 ar y testun Ifor o Wynfe – darlith a gyhoeddwyd gan y Gymdeithas Feddygol.

Bu’n aelod o banel golygyddol Ein Gwasanaeth Iechyd ni 1948-98, a bu’n Gadeirydd panel golygyddol Ysbyty Glan Clwyd – Birth and Life of a Hospital a gyhoeddwyd ym Mehefin 2000.

Y mae ei chyfraniad yn helaeth iawn i feddygaeth a iechyd Cymru a rhoddodd wasanaeth teilwng i Gymdeithas Tai Clwyd Alyn, gan fod yn Gadeirydd y Bwrdd Rheoli ers 1998.

• Penri Roberts, Aberteifi – Gwr o ogledd Sir Benfro ond a fagwyd ar Ynys Môn. Bu’n drefnydd Cymdeithas Barnardo yng Nghymru am dros 21 mlynedd.

Yn y swydd hon fe ddaeth i gysylltiad ag ysgolion, eglwysi, cymdeithasau diwylliannol a mudiadau cenedlaethol ar hyd a lled Cymru. Bu ei ymroddiad i’r gwaith hwn yn fodd i godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd mudiad Barnardo. Rhwng 1988 – 1996 fe fu’n Drefnydd Eisteddfodau Cenedlaethol y De.

Ond bu’n rhaid iddo roi’r gorau i’r gwaith o ganlyniad i anhwylder iechyd. Hefyd hyrwyddodd waith yr Eglwys yn lleol a chenedlaethol yn ei waith fel pregethwr lleyg, Llywydd Cymanfa Caerfyrddin a Cheredigion, Ysgrifennydd a Chadeirydd Cwrdd Chwarter, Diacon ac Ysgrifennydd Eglwys.

• John Owen Thomas, Caerdydd – Cafodd ei addysg yn Ysgol Uwchradd Howardian a Choleg y Barri. Enillodd radd M.A. Prifysgol Cymru yn 1990.

Yn ystod ei yrfa fel athro a dirprwy Brifathro llwyddodd i drosglwyddo iaith a diwylliant Cymru i genedlaethau o blant Caerdydd a oedd yn cynnwys nifer mawr o dras a chefndiroedd ethnig amrywiol iawn. Dysgodd y Gymraeg yn ei ugeiniau a bu’n un o’r rhai mwyaf gweithgar a brwd yn yr ymgyrch i Gymreigio Caerdydd a’i gwneud hi yn fwy teilwng o’i statws fel prifddinas Cymru.

Ef oedd un o brif ysgogwyr sefydlu Clwb Ifor Bach sy’n gyrchfan i Gymru ifanc Caerdydd a’r cyffiniau lle cânt eu hadloniant drwy gyfrwng y Gymraeg. Bu’n Llywydd y Clwb rhwng 1983-1989. Mae’n aelod ffyddlon yng nghapel y Tabernacl, Caerdydd, yn llywodraethwr ysgol ac yn aelod o Lys Llywodraethwyr Prifysgol Cymru, Caerdydd.

Ers blynyddoedd bu’n hybu ymgyrch dros ddiwygio cyfraith prydlesi, a bu’n cynghori nifer mawr o bobl mewn achosion yn ymwneud â phrydlesi.

Dros gyfnod o 40 mlynedd daliodd nifer o swyddi ym Mhlaid Cymru yn cynnwys bod yn ddirprwy Lywydd ac erbyn hyn y mae’n aelod o’r Cynulliad Cenedlaethol.

Ef ar hyn o bryd yw Gweinidog yr wrthblaid ar Ddiwylliant, Chwaraeon a’r Gymraeg.

Anrhydeddau 2002

Y rhestr gyflawn o aelodau newydd Gorsedd y Beirdd 2002

Cyhoeddwn yma y rhestr gyflawn gyda theyrnged yr Orsedd i’r rhai a anrhydeddir:

A. I’w hurddo fore Llun 5 Awst yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002

Enillwyr Llwyfan
Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Urdd Ofydd er Anrhydedd

Aled Wyn Davies, Llanbrynmair
Enillydd Gwobr Goffa Lady Herbert Lewis

Mirain Haf, Bangor
Enillydd Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn

Spencer Harris, Wrecsam
Enillydd Tlws Dysgwr y Flwyddyn

Siân Meinir Lewis, Penarth
Enillydd Gwobr Goffa David Ellis – Y Rhuban Glas

Glesni Pierce Owen, Botwnnog
Enillydd yr Unawd Cerdd Dant dros 21 oed

Urdd Derwydd Er Anrhydedd

Y Prifardd Mererid Hopwood, Caerfyrddin
Bardd Cadair Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Eifion Lloyd Jones, Prion
Cadeirydd Pwyllgor Gwaith Eisteddfod Genedlaehtol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Y Prif Lenor Elfyn Pritchard, Sarnau
Enillydd Y Fedal Ryddiaith Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Y Prifardd Penri Roberts, Llanidloes
Bardd Coron Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Euron Walters, Llundain
Enillydd Tlws y Cerddor Eisteddfod Genedlaethol Sir Ddinbych a’r Cyffiniau 2001

Y Prif Lenor T. Wilson Evans, Prestatyn
Enillydd Y Fedal Ryddiaith, Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn 1983

(iii) I’w derbyn i Urdd Derwydd er anrhydedd ar gyfrif gwasanaeth maith ac arbennig i’r Orsedd a’r Eisteddfod

D. Twynog Davies (Twynog), Llanbedr Pont Steffan

Gerald Davies (Gerallt o Lansaint), Pontypwl

Ron Davies (Ron Aeron), Aberaeron

Eryl Huws Jones (Eryl Caffo o Fôn), Bodffordd

Trefor Owen (Trefor Cynllaith), Y Trallwng

Anne Winston Pash (Annwen Geler), Castell Newydd Emlyn

Siân Teifi (Siân Teifi), Caernarfon

Alice Eileen Williams (Alice Brynrefail), Caernarfon

Emyr Wyn Williams (Emyr o Fôn), Porthaethwy

B. I’w hurddo fore Gwener 9 Awst yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Benfro, Tyddewi 2002
(i) Urdd Ofydd er Anrhydedd

Eirwyn Charles, Llundain
Brodor o Glasfryn, Mesur-y-Dorth, ger Trefin. Addysgwyd ef yn Ysgol Ramadeg, Tyddewi a Choleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth lle graddiodd mewn mathemateg. Bu’n athro mathemateg mewn amryw ysgolion gan gynnwys yr Ysgol Ryngwladol yn Genefa. Yn meddu ar lais bas cyfoethog, rhoes ei fryd ar ganu ac fe’i ‘darganfu’ gan Friedlinde Wagner – wyres i’r cyfansoddwr Richard Wagner. O ganlyniad enillodd ysgoloriaeth a’i galluogodd i dderbyn hyfforddiant cerddorol yn Bayreuth. Rhai blynyddoedd yn ôl sefydlodd gwmni opera ‘Y Cwmni Opera Rhyngwladol Newydd’ gyda’r bwriad o ddod ag opera i fannau lle na cheir cyfle i glywed operau gan gwmnïau mawr. Yn Genedlaetholwr selog, ef oedd asiant Waldo yn Etholiad 1959 a bu’n gefnogwr cyson i ymgyrchoedd etholiadol Gwynfor.

John Christopher Evans, Abertawe
Cymro a godwyd ar aelwyd ddi-Gymraeg, ond a ymroes i ddysgu’r iaith, ac erbyn hyn y mae’n gwbl rugl yn yr iaith. Wrth ei alwedigaeth bu’n Uwch Ddarlithydd mewn Ffiseg a Mathemateg mewn colegau yng Nghaerlyr ac Abertawe, ond fel bardd y gwnaeth gyfraniad arbennig i Gymru a’i diwylliant. Cyhoeddwyd tair cyfrol o’i farddoniaeth, sef The Stone Corn, The Survivor, a Late Lamps, a disgwylir cyfrol arall Paper Songs o’r wasg eleni. Ysgrifennodd nifer o gerddi yn y Gymraeg hefyd ac ymddangosodd rai ohonynt mewn cylchgronau. Bu’n ymwelydd cyson â’r Eisteddfod Genedlaethol. Gwnaeth gyfraniad aeddfed a chyfoethog i’r diwylliant dwyieithog yng Nghymru.

Anthony William David Gorton, Casnewydd
Derbyniodd ei addysg gynnar yn Ysgol Fonedd Cheltenham. Yna cafodd flas ar ‘steddfota ac astudiodd y Gymraeg mewn dosbarth lleol gan lwyddo i ennill tystysgrifau lefel O (1990) ac A (1995). Dechreuodd ei yrfa wirfoddol Eisteddfodol yn 1986 pan ddaeth dan ddylanwad Cymry Casnewydd a chael blas ar y Gymraeg a mwynhau pwyllgora a chwmni Cymry Casnewydd a’r Cylch wrth iddynt ymdrechu i sicrhau Eisteddfod mwyaf llwyddiannus posibl mewn ardal a oedd yn eithaf di-Gymraeg, ond sydd erbyn heddiw ar y blaen a’i Chymreictod yn amlygu ei hun yn yr ysgolion Cymraeg. Y mae ef gyda’r mwyaf ffyddlon o stiwardiaid yr Eisteddfod bob blwyddyn a dengys yr un brwdfrydedd tuag at Eisteddfod Genedlaethol Urdd Gobaith Cymru. Enillodd wobr yn Eisteddfod Genedlaethol Yr Wyddgrug 1991 am stori ddychmygolDyddiadur yr wythnos. Mae’n aelod ffyddlon yn Eglwysi Mynydd Seion ac Ebeneser Casnewydd, ac yn flaenllaw fel aelod o bwyllgor Ffrindiau Ty Tredegar a Chymdeithas Cymry Casnewydd. Esiampl nodedig o ddylanwad yr Eisteddfod Genedlaethol ar y di-Gymraeg.

Nathan Hughes, Richardson, Texas
Brodor o Gastell-y-Rhingyll, Sir Gaerfyrddin. Graddiodd mewn Ffiseg a Mathemateg yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Abertawe ac yna ymunodd â chwmni Marconi fel Peiriannydd a bu’n gosod offer teledu mewn sawl gwlad yn Ewrop, a bu’n goruchwylio’r telediad cyntaf o’r Fatican yn 1954. Bu’n brif beiriannydd cwmni T.W.W. a fu’n gyfrifol am nifer o raglenni Cymraeg. Yna yn 1962 ymunodd â chwmni dan gadeiryddiaeth Dr Haydn Williams i gynllunio a gosod Teledu Cymru ar ei draed. Yr oedd i’r cwmni hwn bwysigrwydd arloesol ym maes teledu yng Nghymru – gwasanaeth a arweiniodd yn y diwedd at sefydlu S4C. Yna bu’n Swyddog Marchnata cwmni o America gan weithio yn y Swisdir. Ymfudodd wedyn i fyw i Unol Daleithiau America. Mae’n awdur cyfrol Reminiscences of Wales 1924-42 – ysgrifennwyd rhagair i’r gyfrol gan Gwynfor. Ar ôl iddo ymddeol gwnaeth lawer i hybu’r bywyd Cymreig yn yr Unol Daleithiau. Gwˆr sy’n ymfalchïo yn ei dreftadaeth Gymreig.

Alun James, Cilgerran
Ffermwr wrth ei alwedigaeth – gwr a gafodd y fraint o dreulio’i oes yn yr un ardal ac yn ffermio’r un fferm. Daeth i amlygrwydd yn y pumdegau fel adroddwr mewn cyfarfodydd cystadleuol Capeli’r ardal, ac mewn eisteddfodau. Bu galw mawr amdano fel adroddwr digri mewn cyngherddau. Yna ym 1986 bu’n cystadlu am y tro cyntaf yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Abergwaun a’r Fro, lle’r enillodd ar yr adroddiad digri. Yn ystod y nawdegau bu’n arweinydd nosweithiau llawen ar hyd a lled y wlad a bydd llawer yn ei adnabod fel arweinydd rhai o nosweithiau llawen S4C. Mae’n ddiacon a chyn Ysgrifennydd Eglwys y Bedyddwyr, Penuel, Cilgerran. Ffermwr a wnaeth gyfraniad sylweddol i’w filltir sgwâr a’i genedl.

Clive James, Hendy, Pontarddulais
Brodor o’r Hendy, Pontarddulais. Ganed ef ar lan afon Gwili mewn ty a saif gyferbyn â’r ty lle ganed yr Archdderwydd Gwili. Addysgwyd ef yn Ysgol yr Hendy ac Ysgol Ramadeg y Gwendraeth. Bu ganddo erioed ddiddordeb mewn chwaraeon a bu’n aelod o dimau rygbi a chriced yr Hendy am dros 16 mlynedd.
Bu’n Gadeirydd nifer o bwyllgorau Undeb Rygbi Cymru, a bu’n Ysgrifennydd Clwb Rygbi’r Hendy am 38 mlynedd ac etholwyd ef ar Bwyllgor Cyffredinol Undeb Rygbi Cymru. Ef yw Ysgrifennydd presennol Capel Newydd yr Hendy, lle bu’n ddiacon ers deg-mlynedd-ar-hugain. Deuddeg oed ydoedd pan gychwynnodd chwarae organ y capel a deil yn organydd yng Nghapel Newydd. Ers 1995 ef yw Cadeirydd Cantorion Pontarddulais, côr o bensiynwyr Pontarddulais sy’n weithgar yn cynnal cyngherddau a chystadlu’n gyson yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Gwenfydd Mair James, Caio, Llanwrda
Ganed ym Mlaencwmbowi, Cilrhedyn. Yn ysgrifennydd cyntaf Adran yr Urdd, tref Aberteifi, a chadeirydd cyntaf Mudiad Ffermwyr Ifanc Capel Iwan, ac ysgrifennydd, trysorydd a chadeirydd Sefydliad y Merched Pumsaint cyn ymuno â Merched y Wawr Pumsaint ym 1971 a chael ei hethol i’r un swyddi yn y mudiad hwnnw. Gwnaeth gyfraniad arbennig i’r diwylliant Cymraeg yn ei bro a’i hardaloedd mabwysiedig. Cychwynodd barti Dawnsio Gwerin Dyffryn Cothi, grwp offerynnol Ieuenctid Eglwys Caio – ac yn sgîl hynny sefydlu cymanfaoedd modern, a chychwyn Cymanfa Ganu Undebol Dyffryn Cothi 1977 – a fydd yn dathlu chwarter canrif eleni. Wrth ail-godi Hen Ffeiriau Caio, gwnaeth lawer o ymchwil i hanes y pentref a’r fro. Yn nechrau’r wythdegau dechreuodd ymddiddori mewn hen wisgoedd Cymreig ac agorodd amgueddfa fechan yng Nghaio. Daeth yn awdurdod ar y gwisgoedd diddorol a gwerthfawr yn ei chasgliad. Ym 1989 penodwyd hi yn Feistres y Gwisgoedd Theatr Felin Fach.

Ann Jones, Bow Street
Cymraes a wnaeth gyfraniad gwirfoddol, cadarnhaol ac uniongyrchol anghyffredin dros adfer y Gymraeg. Hi sy’n trefnu ac yn goruchwylio pump o ganghennau CYD yn Aberystwyth. Gwnaiff hyn yn dawel effeithiol, ond gyda dychymyg, dyfalbarhad a deallusrwydd. Bob nos Lun, nos Fawrth, bore a nos Fercher, a phob bore Iau fe’i gwelir hi mewn canghennau gwahanol, y gyntaf i gyrraedd a’r olaf i ymadael. Yna mae’n mynd adref i drefnu un o ‘weithgareddau CYD’ – rhyw Ginio Gwˆyl Ddewi, rhyw daith, rhyw barti carolau neu ddarlith i CYD gan un o’r dysgwyr. Hi ers rhai blynyddoedd sydd wedi trefnu rota i bedair o’r canghennau, ac y mae dull y rota yn ddatblygiad pwysig sydd bellach yn cael ei ddynwared mewn rhannau eraill o Gymru. Dyma lle mae’r canghennau hyn yn wahanol i’r gangen gonfensiynol yn ymuno â’r dosbarth ar ddiwedd sesiwn dysgu er mwyn ymarfer sgyrsio. Dyma gyfraniad adeiladol gwych dros ein hiaith a’n gwlad.

Carys Jones, Mynytho
Wedi cwblhau ei chwrs dysgu yn y Coleg Normal, Bangor, rhoddodd oes o wasanaeth fel athrawes yn y sector cynradd ac yn ddiweddarach fel Prifathrawes Ysgol Tudweiliog yn Llyn. Mae ei diddordeb a’i hymroddiad yn gyson yng ngweithgareddau Neuadd Mynytho ym myd drama, eisteddfod, cyngerdd a’r sioe flynyddol yn ogystal â bod yn awreinydd diflino ar barti meibion Hogia’r Mynydd sydd yn diddori ardaloedd Llyn ac Eifionydd ers blynyddoedd. Yn ei ffordd dawel, ddirodres y mae wedi hybu llawer iawn ar ein diwylliant Cymreig yn y fro.

Dafydd Norman Jones, Llanwnda
Newyddiadurwr wrth ei alwedigaeth, gan gychwyn ar Y Cymropan oedd yn bymtheg oed. Bu’n newyddiadurwr amser llawn am 47 o flynyddoedd – 14 ohonynt ar Y Cymro. Ymunodd wedyn â’rNorth Wales Weekly News i ddechrau argraffiad Bangor a’r Cylch. Pan lansiwyd y Bangor & Anglesey Mail cafodd berswad ar y cwmni i gyhoeddi colofn Gymraeg ac ef a fu’n gyfrifol amdani, gan wahodd cyfraniadau gan wahanol ‘sgrifenwyr. Er iddo ymddeol yn gynnar deil i ohebu – mewn amryw bapurau. Chwaraeodd cerddoriaeth ran bwysig yn ei fywyd, ac enillodd gannoedd o wobrau fel unawdydd bas mewn eisteddfodau mawr a bach yng Nghymru a’r gororau. Uchafbwynt ei yrfa eisteddfodol oedd ennill yn Llangollen – trydydd yn 1971, ail yn 1972, a’r wobr gyntaf yn 1973. Y mae’n is-lywydd Côr Meibion y Penrhyn. Newyddiadurwr ac eisteddfodwr o fri.

Emrys Jones ac Olwen Jones, Llanllyfni
“Pâr a wnaeth yr Eisteddfod yn fwy fel ffordd o fyw” yn ôl yrHerald, mewn portread ohonynt fis Awst y llynedd. Buont yn gweithio ar fynedfa’r maes, yn ddi-fwlch, ers Prifwyl 1969 yn Y Fflint. Buont yn treulio eu gwyliau, ar eu traul eu hunain, yn gwasanaethu pob Prifwyl ers dros deng mlynedd ar hugain. Gwelsant lawer o newid yn yr Eisteddfod dros y cyfnod hwn, ac y maent yn ymfalchïo yn natblygiad cryf yr Eisteddfod dros y blynyddoedd. Eisteddfodwyr sy’n mwynhau’r Eisteddfod bob blwyddyn ac yn rhoi o’u gorau i sicrhau llwyddiant ein Prifwyl. Dyma wasanaeth cwbl anhunanol er lles Cymru a’r Gymraeg.

Ifan Glyn Jones, Llandudno
Athro â chanddo gymwysterau arbennig ar gyfer dysgu plant ag anghenion arbennig, a rhoddodd bron ddeugain mlynedd o wasanaeth di-dor yn dysgu disgyblion a chanddynt anawsterau dysgu dwys. Cafodd brofiad helaeth fel athro mewn amryw ysgolion cyn ei benodi’n Brifathro Ysgol y Graig, Hen Golwyn ym 1982 ac yna’n Brifathro Ysgol y Gogarth yn 1985 – ysgol ddyddiol breswyl Gymraeg ar gyfer plant a chanddynt anghenion addysgol arbennig – swydd a ddeil o hyd. Canmolwyd gwaith yr ysgol hon mewn Arolwg a gynhaliwyd ym 1998, a derbyniodd y Prifathro lythyr oddi wrth Brif-Arolygydd Ysgolion Cymru yn llongyfarch Ysgol y Gogarth ar ansawdd ac ehangder y ddarpariaeth addysgol yno. Mae’n flaenor yng Nghapel Cymraeg Bethania, Craig-y-Don er 1993 ac yn aelod o Gôr Meibion Maelgwyn.

Tegid Jones, Llanharan
Brodor o Brynrefail oedd Tegid (Teg) Jones ond symudodd i’r De pan ymunodd â BBC Cymru yng Nghaerdydd. Mewn gyrfa o dri deg a phedwar o flynyddoedd gyda’r Gorfforaeth, a phum mlynedd wedyn fel rhyddgyfrannwr, bu’n rheolwr peirianyddol a chyfarwyddwr goleuo hynod lwyddiannus. Bu’n aelod allweddol o dimoedd cynhyrchu nifer helaeth o delediadau allanol, gan gynnwys gemau rygbi a phêl droed rhyngwladol, cynadleddau gwleidyddol, y gyfres hynod boblogaidd Dechrau Canu, Dechrau Canmol a’r Eisteddfod Genedlaethol. Fe fu’n gyfrifol am oleuo’r pafiliwn mawr a safleoedd eraill ar y maes am dros ugain mlynedd, ond llafur cariad fu’r blynyddoedd hynny i Teg Jones. Ysbrydolodd ei gydweithwyr technegol i ymddiddori yng ngweithgareddau’r Eisteddfod a phrin fod neb yn fwy brwdfrydig dros y Brifwyl nag ef. Peiriannydd wrth ei alwedigaeth ond amaethwr wrth reddf, bu’n byw am sawl blwyddyn ar Ffarm Llwyn y Brain Llanharan, ac yno y bu farw fis Mai eleni ac yntau ond trigain oed. Roedd y cannoedd a ddaeth i’w wasanaeth coffa yn Llanharan ac i’w angladd ym Mhenisarwaun yn dystiolaeth o’r cariad a’r parch tuag ato o bob cwr. Collodd y byd darlledu a’r Eisteddfod Genedlaethol, ffrind a chymwynaswr ffyddlon.

Wmffra Jones, Waunfawr, Gwynedd
Gwr sydd yn un o Eisteddfodwyr mwyaf ffyddlon Cymru. Prin bod yr un Sadwrn yn mynd heibio heb iddo ymddangos ar lwyfan un o’r eisteddfodau lleol, ac megis ei gyfaill a’i gyd-eisteddfodwr Mabon, gwnaeth hynny ers blynyddoedd. Bydd yn cystadlu ar nifer o gystadlaethau yn yr Adran Gerdd, gan gynnwys cystadlu ar adrodd ac ar y ddeuawd gyda Mabon. Gan fod Mabon yn gaeth i’w gadair olwyn Wmffra sy’n gyfrifol am fynd â’i gyfaill i’r eisteddfodau. Byddent ill dau yn crwydro led-led Cymru i eisteddfota. Dyma yn wir asgwrn cefn ac anadl einioes eisteddfodau bach Cymru.

Robert Morris Owen, Dinbych
Ganwyd ac addysgwyd yn Ninbych. Bu’n athro yn ysgolion Sir Ddinbych cyn ei benodi’n Brifathro Ysgol y Grawys, Dinbych ac yna yn 1976 penodwyd ef yn brifathro ysgol newydd Heulfre, Dinbych. Bu’n un o’r sawl a sefydlodd Gymdeithas Hanes Dinbych ac adnabyddir ef fel gwir hanesydd lleol. Cyhoeddodd amryw lyfrau ac ysgrifau’n ymwneud â hanes lleol. Ef yw Golygydd Cylchgrawn Cymdeithas Hanes Sir Ddinbych. Mae’n gasglwr llyfrau, hen lythyrau a lluniau a gwelwyd detholiad o’r rhain mewn arddangosfa yn Eisteddfod Genedlaethol Dinbych a’r Cyffiniau 2001. Gweithiwr diarbed dros y Gymraeg a hanes ei fro.

Arthur Wyn Parry, Y Groeslon
Brodor o’r Groeslon ger Caernarfon a roes gyfraniad sylweddol yn ddiwylliannol a chymdeithasol yn ei filltir sgwâr. Crefftwr wrth ei alwedigaeth a bu’n ddarlithydd yng Ngholeg Menai Bangor cyn iddo ymddeol. Bu’n weithgar iawn gyda phobl ifanc gan hyfforddi corau plant ac unigolion ar gyfer Eisteddfodau’r Urdd. Bu’n arweinydd Côr Meibion Dyffryn Nantlle ar ôl bod yn aelod o’r côr am flynyddoedd. Gwˆr amryddawn a roes oes o wasanaeth clodwiw fel cymwynaswr, crefftwr, cynghorydd plwyf ac arweinydd cymanfaoedd. Cefnogodd eisteddfodau ledled Cymru ar hyd ei oes ac yn enillydd cyson. Daeth i’r brig ar ganu emyn yn Eisteddfodau Cenedlaethol Bro Ogwr, Môn a Dinbych a’r Cyffiniau. Aelod ffyddlon yng Nghapel Bwlan, Llandwrog lle bu’n flaenor ers dros chwarter canrif ac yn arweinydd y gân ers bron hanner canrif.

Grace Roberts, Nefyn
Brodor o Benysarn, Ynys Môn, ymsefydlodd ym Mhenrhyn Llyn lle bu’n ymroddgar iawn i’r diwylliant Cymraeg ers blynyddoedd. Deunaw mlynedd yn ôl sefydlodd hi a’i gwr Cylch Lenyddol Llyn, a bu’n gweithredu fel ysgrifenyddes weithgar y gymdeithas hon gan drefnu cyfarfodydd, teithiau a darlithoedd o safon uchel. Cyhoeddwyd amrywiaeth o’i gwaith yn cynnwys Sgyrsiau Hogiau yn Bennaf (1985), Rhodd o Ferch (1989), Dyddiau Teisen Bwdin (1991), Drysfa, ynghyd â nifer o erthyglau, adolygiadau a straeon byrion mewn amryw gylchgronau. Mae’n awdures sawl sgript i’r gyfres deledu Pobl y Cwm ac yn ddarlledwraig ar y radio o bryd i’w gilydd.

Gruffudd Roberts, Aberhonddu
Bu am nifer o flynyddoedd yn athro mewn ysgolion yn Sir Forgannwg, a bu’n brifathro Ysgol Gynradd Penyderyn, ger Aberdâr am ddwy-ar-hugain o flynyddoedd. Gweithiodd hefyd yn athro Cymraeg oedolion am nifer o flynyddoedd ym Mrycheiniog a De Powys yn ddiweddarach. Yna bu’n athro Cymraeg gwirfoddol yn y Wladfa am flwyddyn 1994-5 ac urddwyd ef yn aelod o Orsedd y Wladfa pan ail sefydlwyd yr Orsedd honno yn 2001. Bu’n weithgar iawn ym mudiad Urdd Gobaith Cymru gan weithredu am gyfnod yn Drefnydd rhan amser ym Mrycheiniog. Treuliodd y rhan helaethaf o’i fywyd mewn ardaloedd ag iddynt hen wreiddiau Cymraeg ond a gollodd yr iaith. Bu ef yn lladmerydd yr iaith yn yr ardaloedd hyn gan weithio’n ddygn drosti bob amser mewn amryw ffyrdd.
Y mae’n bregethwr lleyg a wasanaethodd ym Mrycheiniog a’r Wladfa.

W. Reggie Smart, Llandudoch
Ganed ym Mhantygwyddel, plwyf Llanfyrnach, Sir Benfro. Addysgwyd ef yn ysgolion Tegryn a Bwlch-y-Groes a bu’n gweithio ar ffermydd yn ardal y Frenni ac yn ardal Llandudoch wedi iddo adael yr ysgol. Yn ddiweddarach, bu’n gweithio i gwmni o adeiladwyr ac yn negesydd gyda’r Weinyddiaeth Amddiffyn yn Aberporth. Eithr fel bardd y meddylir yn bennaf amdano. Dechreuodd ymhél â barddoniaeth, a throi’n fardd cynhyrchiol iawn drwy fynychu dosbarth Gweithdy’r Bardd o dan gyfarwyddyd y Prifardd Eirwyn George yn Ysgol y Preseli am ddeg mlynedd gyfan. Bu’n aelod o Ddosbarth Cynganeddu y Prifardd T. Llew Jones yn nhre Aberteifi hefyd. Cafodd lwyddiant mawr mewn eisteddfodau gan ennill saith o gadeiriau, nifer o wobrau yn Eisteddfod Gwyl Fawr Aberteifi yn cynnwys y wobr ar y soned wyth o weithiau, y faled tair gwaith, y gerdd dafodiaith bedair gwaith a’r wobr am y delyneg. Bu’n fuddugol ar y gerdd rydd yn Eisteddfod Genedlaethol Aberystwyth yn 1992. Bu’n aelod di-flwch o Dîm y Preselau ar Dalwrn y Beirdd ers ugain mlynedd. Derbyniodd glod haeddiannol yn y bennod a neilltuwyd iddo gan y Prifardd Eirwyn George yn y gyfrol ‘Gwyr Llên Sir Benfro’.

Ena Thomas, Caerfyrddin
Magwyd yn Felindre, Abertawe. Graddiodd mewn Rheolaeth Arlwyo yng Ngholeg Polytechneg Battersea, ac yna cafodd swyddi mewn amryw leoedd. Ymroes i goginio a dysgu’r grefft i eraill, gan gychwyn mewn dosbarthiadau nos yng Nghaerfyrddin a Nantgaredig. Bu wrth y gwaith hwn am ddeng mlynedd-ar-hugain. Yna daeth yn adnabyddus drwy Gymru wrth iddi ymddangos yn wythnosol ar y rhaglen Heno ar S4C, yn arddangos celfyddyd coginio. O ganlyniad bu galw mawr am ei gwasanaeth ledled Cymru, ac elwodd nifer o achosion da o ganlyniad i’r gwaith hwn. Bu ei gweithgarwch hefyd yn fodd i godi arian tuag at o leiaf bum Eisteddfod Genedlaethol. Cyflawnodd hyn drwy roi ei gwasanaeth yn ddi-dâl.

John Gomer Williams, Pantiago, Wdig, Sir Benfro
Fel ei gyndeidiau dros genedlaethau, gof yw John Gomer Williams ym Mhencaer, Sir Benfro. Gwr y mae Gorsedd y Beirdd a’r Eisteddfod Genedlaethol, yn fawr eu dyled iddo. Bu’n Gadeirydd Pwyllgor yr Orsedd, Eisteddfod Abergwaun 1986 ac Is-Gadeirydd Pwyllgor yr Orsedd yn Nhyddewi 2002. Bu’n gyfrifol am ddod o hyd i feini’r Cylch yn y ddwy Eisteddfod. Ef hefyd a drefnodd atgyweirio’r union injan a dynnodd feini’r Cylch i’w lle yn Eisteddfod Genedlaethol Abergwaun 1936 a’i defnyddio i wneud y gwaith eto yn Eisteddfodau 1986 a 2002. Yn ogystal â’i gyfraniad cenedlaethol, mae’n ddyn ei filltir sgwâr. Ef yw Cadeirydd Cyngor Cymuned Pencaer, ac o dan ei ddylanwad ef y mae’r Cyngor wedi parhau i weithredu drwy gyfrwng y Gymraeg. Yn Eisteddfod flynyddol Rhys Thomas James, Llanbedr Pont Steffan 1999 enillodd y newyddiadurwr Hefin Wyn Fedal yr Wyl gyda’i bortread o John Gomer Williams. Mewn cyfweliad dywedodd yr awdur “Cefais fy swyno gan wybodaeth Jac o hanes a chwedloniaeth bro ei febyd a’i frwdfrydedd i rannu’r cyfoeth hwn gyda’r llu o ymwelwyr a ddaethai ar drywydd hanes y Ffrancod, a hynny yn syml ac yn ddirodres trwy gyfrwng ei famiaith, sef tafodiaith goeth Pencaer”. Y mae ymdrech oes John Gomer Williams i warchod iaith a diwylliant Pencaer yn nodedig. Iddo ef a’i debyg y mae’r diolch am barhad traddodiadau gorau y bywyd Cymreig mewn ardaloedd gwledig fel Carreg Wastad a Phwllderi a Phencaer.

(ii) Urdd Derwydd er Anrhydedd

Lyn Lewis Dafis, Aberystwyth
Ganed ym Mynachlog-ddu. Mae’n Guradur Cynorthwyol yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Yn Eglwyswr selog, y mae’n aelod o Bwyllgor Litwrgi yr Eglwys yng Nghymru, gyda chyfrifoldeb arbennig am y Gymraeg. Mae’n gyn-aelod o Gorff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru, a chyn-olygydd Y Llan. Mae’n ddarllenydd lleyg ac ef gyfieithodd y Cwrs Alffa i’r Gymraeg. Y mae’n aelod o Banel Grantiau Cyhoeddi Cyngor Llyfrau Cymru, a bu’n gwasanaethu am nifer o flynyddoedd ar Senedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, gan olygu Tafod y Ddraig am gyfnod. Mae’n gyd-olygydd rhaglenni Clwb Pêl-droed Aberystwyth, a’r cylchgrawn pêl-droed ‘Cic’. Bu’n darlithio ar iaith Sir Benfro a chyfieithodd yr Efengylau i iaith ei sir enedigol.

Syr David Roderick Evans, Abertawe
Ganed yn Abertawe ac addysgwyd ef yn Ysgol yr Esgob Gore, Abertawe a Phrifysgol Llundain lle graddiodd yn y Gyfraith. Galwyd ef i’r bar yn 1970 ac ymunodd â Chylchdaith Cymru a Chaer. Tan 1992 bu’n dilyn ei yrfa fel bargyfreithiwr gan wneud llawer o’i waith drwy gyfrwng y Gymraeg. Yn y nawdegau bu’n Farnwr Cyswllt â gofal am hybu’r defnydd o’r Gymraeg yn llysoedd barn Cymru. Yn 1999 dyrchafwyd ef yn brif Farnwr Cylchdaith Cymru ac yn Gofiadur Dinas Caerdydd. Yn 2001 cafodd ddyrchafiad pellach a’i benodi’n Farnwr yn yr Uchel Lys. Eisoes cymerodd ran flaenllaw mewn datganiadau pwysig a chwyldroadol ym materion yn ymwneud â’r Gymraeg yn y Llysoedd Barn. Cymro Cymraeg cadarn ei argyhoeddiadau.

Neville Hughes, Bethesda
Ganed yn Nhalybont, yn fab i chwarelwr. Tua dechrau ei yrfa yn y banc, ymddiddorodd mewn canu ysgafn a ffurfiodd gyda nifer o ffrindiau lleol grwp sgiffl a dechreuodd yntau feistroli’r gitâr. Dyna ddechrau ‘Hogia Llandygai’ ac ym 1957 nhw oedd y grwp sgiffl cyntaf i ddarlledu yn y Gymraeg. Yr oedd Neville gyda’i ddoniau amryddawn yn perfformio a chyfieithu, yn allweddol yn y cwmni o’r dechrau. Newidiodd a datblygodd y grwp yn y chwedegau ac fel grwp o bedwar y daeth Hogia Llandygai i’w bri cenedlaethol mewn cyngherddau ac ar y cyfryngau. Wedi bwlch yn y saithdegau ailddechreuwyd eto yn 1979, y cyfnod hwn yn dri, gan ganu ar hyd a lled Cymru ac o ganlyniad rhoddodd Neville a’i gyfeillion gyfraniad sylweddol iawn i fyd y canu pop Cymraeg o’r pumdegau hyd at 1996 pan ymddeolodd y grwp o fyd canu cyhoeddus. Cyfranodd Neville yn helaeth iawn hefyd i fywyd ei gymdeithas yn lleol a chenedlaethol. Bu’n aelod ar Gyngor Bwrdeistref Arfon am ddeunaw mlynedd ac mae’n aelod brwdfrydig ar Gyngor Cymuned Bethesda, ac yn un o olygyddion papur bro Llais Ogwen. Yn ogystal â’i ddyletswyddau cyhoeddus, ni ellir rhifo ei gymwynasau dirgel. Mae’n ysgrifennydd ei eglwys yn Nhalybont, Trysorydd Cyfundeb Gogledd Arfon ac Ysgrifennydd Cymanfa Ysgolion Sul Bangor a Bethesda. A bellach ef yw Trysorydd Annibynwyr Cymru. Ar sail cysondeb ei gyfraniadau amlochrog ar hyd y blynyddoedd anrhydeddir ef, a thrwy hynny cydnabyddir cyfraniad cyfoethog yr Hogia i fywyd y genedl.

Christine James, Abertawe
Ysgolhaig Cymraeg ac aelod o Adran y Gymraeg, Coleg Prifysgol Cymru Abertawe. Llynedd ymddangosodd y gyfrol Cerddi Gwenallt o dan ei golygyddiaeth hi. Yn ogystal â chywain holl gerddi Gwenallt ynghyd mewn un gyfrol, y mae safon y Golygu ynghyd â’r nodiadau helaeth gan y Golygydd yn gyfraniad arbennig a holl bwysig i’r neb sydd yn ymddiddori yng ngwaith un o feirdd pwysicaf Cymru – a hynny mewn unrhyw gyfnod. Dyma gymwynas fawr â chenedl y Cymry.

Branwen Jarvis, Bangor
Yn frodor o Aberdâr bu’n athrawes ysgol yn dysgu Cymraeg, yn ddarlithydd yn Adran y Gymraeg, Caerdydd ac Adran y Gymraeg, Bangor. Erbyn hyn hi yw Athro a Phennaeth Adran y Gymraeg, Prifysgol Cymru Bangor. Y mae’n ysgolhaig a beirniad llenyddol o fri ac wedi cyhoeddi’n sylweddol ym maes llenyddiaeth Gymraeg. Y mae wedi gwasanaethu’r Eisteddfod Genedaethol gan weithredu fel beirnaid yn rhai o’i phrif gystadlaethau llenyddol, ac fel darlithydd ar achlysuron pwysig yn ystod wythnos yr Eisteddfod.

Glyn Lewis Jones, Aberystwyth
Brodor o Aberystwyth, a Llyfrgellydd wrth ei alwedigaeth. Bu’n Swyddog Llyfryddol a Hyfforddi Adran Gwasanaethau Diwylliannol Cyngor Sir Dyfed am dros ugain mlynedd 1974-1996. Bu’n gefnogol iawn dros y blynyddoedd i’r Eisteddfod Genedlaethol ac i Eisteddfodau lleol yng Ngheredigion, a bu’n weithgar ym myd diwylliannol, crefyddol ac ysgolheigaidd y genedl. Dengys ei gampwaith Llyfryddiaeth Ceredigion (1964, ac Atodiad 1964-68) ei fod yn wr egnïol ac yn lyfryddwr penigamp. Bu’n Ysgrifennydd, Cadeirydd, a Llywydd Cymdeithas Hynafiaethau Cymru. Y mae hefyd yn Ysgrifennydd Eglwys Annibynol Seion, Aberystwyth.

Hywel Glyn Lewis, Castell-y-Rhingyll, Gorslas
Ganed yng Ngodre’r Graig, Cwmtawe. Fe’i addysgwyd yn Ysgol Ramadeg y Sir Ystalyfera, lle graddiodd mewn Cerddoriaeth a Chymraeg. Bu’n athro mewn amryw ysgolion cyn ei benodi i’w swydd bresennol yn Ddirprwy Bennaeth Ysgol Gyfun Pantycelyn, Llanymddyfri. Ym 1985 sefydlodd gôr cymysg Cantorion y Rhyd, côr a enillodd deirgwaith yn olynol yn y Brifwyl rhwng 1987 a 1989, gan gynnwys y gystadleuaeth prif gorawl yn Llanrwst yn 1989. Ers hynny, mae’r côr wedi cefnogi cystadlaethau corawl y Brifwyl bron yn ddi-dor. Ym 1995 penodwyd ef yn gôr-feistr Côr Eisteddfod Genedlaethol Bro Dinefwr ar gyfer perfformiad o waith Elgar, Breuddwyd Gerontius, perfformiad ym Mhrifwyl 1996 a gafodd ganmoliaeth uchel.

Manon Easter Lewis, Corwen
Magwyd yn nhref Corwen, a gwasanaethodd am flynyddoedd yn organyddes Capel Seion, Corwen. Athrawes wrth ei galwedigaeth, gyda diddordeb arbennig mewn cynorthwyo plant ôl-gynnydd i ddatblygu sgiliau addysgol. Yn ystod ei chyfnod fel athrawes yn Ysgol y Berwyn, Y Bala, cyfrannodd o’i dawn gerddorol yno a bu llawer parti ac unigolion dan ei hyfforddiant yn ennill llawryfon ar lwyfan cenedlaethol yr Urdd. Manteisiodd ar ei hadnabyddiaeth o ieuenctid Penllyn ac Edeyrnion i ffurfio côr merched yn 1979. Dros gyfnod o ddwy flynedd-ar-hugain mae’r côr merched o dan ei harweiniad wedi ennill y brif wobr i gorau merched yn yr Eisteddfod Genedlaethol ddeuddeg o weithiau. Cyfrannodd y côr hwn yn helaeth i fyd y gân yng Nghymru dros y cyfnod a bu’n llysgenad cerddorol mewn amryw wledydd tramor. Yn ystod ymweliad y côr â’r Eidal enillodd y côr y brif wobr gorawl yng Ngwyl Gerdd Verona. Bu cyfraniad arweinydd y côr hwn i gerddoriaeth ac i Gymreictod yn sylweddol.

Donald Moore, Aberystwyth
Ganed yn y Barri, ac addysgwyd ef yn Ysgol Sir y Bechgyn, Y Barri; Colegau Prifysgol Cymru Aberystwyth a Chaerdydd a Phrifysgol Rhydychen. Bu ei gyfraniad i fywyd Cymru yn helaeth a chyfoethog – yn arbennig felly ym maes celfyddyd a hanes. Gydol ei oes bu’n gyfrwng i ddod â llawer iawn o bobl i well adnabyddiaeth o’u treftadaeth, a thrwy ei waith yn yr Amgueddfa Genedlaethol a’r Llyfrgell Genedlaethol amlygwyd amrediad eang ei ddiddordeb a’i wybodaeth. Bu ganddo gysylltiadau agos â Llydaw, a bu’n gyfrwng dod â diwylliant Cymru a Llydaw yn nes at ei gilydd. Bu ei gyfraniad i adran Celf a Chrefft yr Eisteddfod Genedlaethol yn sylweddol. Gwr eangddysg a roddodd oes i ddehongli cyfoeth treftadaeth Cymru.

Gari Owen, Pontarddulais
Brodor o’r Hendy, a’i wreiddiau’n ddwfn yn yr ardal. Ers yn blentyn bu’n Eisteddfodwr brwd gan ganu ac adrodd mewn Eisteddfodau lleol a chenedlaethol, lle’r enillodd dros gant o gwpanau a thystysgrifau. Ar hyd ei oes bu’n ddyn ei filltir sgwâr, a deil nifer o swyddi anrhydeddus cyfrifol a ddengys ei ddiddordeb ym mywyd y gymdeithas – megis Llywydd Cymdeithas Henoed Yr Hendy, a Llywydd Cantorion Pontarddulais. Y mae hefyd yn gefnogol iawn i Eisteddfod Gadeiriol Yr Hendy. Bu’n weithgar iawn adeg Eisteddfod Genedlaethol Llanelli 2000 – yn aelod o’r Pwyllgor Gwaith, Cadeirydd y Pwyllgor Gweithgareddau ac yn Is-Gadeirydd y Pwyllgor Llefaru. Y mae ei wyneb a’i lais yn gyfarwydd ar sgrin S4C a Radio Cymru fel cyflwynydd newyddion. Mae’n aelod brwd o Gapel yr Hope Pontarddulais a bydd yn hyfforddi pobl ifanc y capel i gyflwyno gwasanaethau arbennig.

Alwyn Owens, Porthaethwy
Peiriannydd electroneg yn ôl ei alwedigaeth yn yr Adran ym Mhrifysgol Cymru,
Bangor. Cyfrannodd yn helaeth i fywyd diwylliannol Cymru. Gwnaeth gyfraniad arbennig i Urdd Gobaith Cymru, yn ei gynefin ac yn genedlaethol dros lawer o flynyddoedd. Yn yr un modd gwnaeth gyfraniad tra arbennig i Eisteddfod Genedlaethol Cymru dros lawer o flynyddoedd o ran goleuo a hyrwyddo cynyrchiadau drama a hefyd trwy gefnogaeth sylweddol ac ymarferol i’r Babell Wyddoniaeth a Thechnoleg a’i gweithgareddau. Cyfrannodd yn helaeth tuag at godi pont gadarn rhwng gwyddoniaeth a’r celfyddydau.

Gruffydd Aled Williams, Llandre, Ceredigion
Athro Cymraeg ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth. Ysgolhaig, bardd a hanesydd llên. Cyn ddarlithydd yn y Brifysgol Genedlaethol, Dulyn, hefyd cyn-ddarllenydd ym Mhrifysgol Cymru, Bangor. Arbenigwr ym marddoniaeth yr Oesoedd Canol a chyfnod y Dadeni, cyhoeddodd laweroedd o ysgrifau yn ymwneud â’r meysydd hyn a meysydd eraill. Awdur nifer o lyfrau a llyfrynnau. Ystyrir yn gampwaith ei Ymryson Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal. Golygydd Llên Cymru ers 1996.

Y Parchedicaf Rowan Williams, Casnewydd
Ganed gerllaw Abertawe ac addysgwyd ef yn Ysgol Dinefwr, Abertawe a Choleg Crist, Caergrawnt. Ar ôl darlithio mewn Diwinyddiaeth yng Ngholeg yr Atgyfodiad, Mirfield, ordeiniwyd ef i’r Weinidogaeth yn yr Eglwys Anglicanaidd. Parhaodd i ddysgu Diwinyddiaeth yng Nghaergrawnt pan ddaeth yn Ddeon Coleg Clare, ac yn Rhydychen fel athro Diwinyddiaeth y Fonesig Margaret. Ym 1992 daeth yn Esgob Mynwy yn yr Eglwys yng Nghymru, ac etholwyd ef yn Archesgob Cymru ar ddiwedd 1999. Cyhoeddodd nifer helaeth o lyfrau, ac yn eu plith The Wound of Knowledge – astudiaeth o ysbrydolrwydd Gristnogol o gyfnod y Testament Newydd hyd at Sant Ioan y Groes – cyfrol a ddengys ystod gwybodaeth a diddordeb yr Athro. Cyhoeddwyd hefyd gasgliad o’i gerddi yn y gyfrol After Silent Centuries cyfrol sy’n cynnwys cyfieithiadau o nifer o gerddi Waldo i’r Saesneg – gan gynnwys cyfieithiad o Wedi’r Canrifoedd Mudan, cyfieithiad a roes iddo deitl i’r gyfrol. Yn ddiwinydd, ysgolhaig, llenor bu hefyd yn ymarfer ei grefft fel bardd ers bron i ddeg mlynedd ar hugain.

Thomas John Williams, Llanrwst
Gwr a dreuliodd ei oes yn ffarmio yn Nyffryn Conwy, a ddaeth i fri cenedlaethol fel beirniad yn yr Adran Gerddoriaeth yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Llanbedr Pont Steffan 1984, Y Rhyl 1985, Llandeilo 1996, Bro Colwyn 1995 a Dinbych 2001. Bu’n arweinydd dwy Gymanfa Ganu yn yr Eisteddfod Genedlaethol – Porthmadog 1987 a Llanrwst 1989. Ef oedd arweinydd Côr yr Eisteddfod Genedlaethol ym 1989 yn perfformio’r oratorio Elias. Gwahoddwyd y côr wedyn i berfformio yn yr Albert Hall; yr unig Gôr Eisteddfod a wnaeth hynny. Y mae ei gyfraniad lleol hefyd yn ddisglair – lle bu’n hyfforddi cantorion ac arwain Cymanfaoedd Canu. Bu’n organydd Capel Salem Llanddoged ers pan oedd yn 11 oed, gan roi 62 mlynedd o wasanaeth. Gwr cyfarwydd â thrin y tir, a gwr cyfarwydd â meithrin doniau cerddorol cymdeithas wledig, ac a gyfrannodd ymhellach i’r llwyfannau cenedlaethol.

Anrhydeddau 2003

Mae nifer o Gymry yn cael eu hanrhydeddu i Orsedd Y Beirdd yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a’r Gororau 2003.

Fe fydd y diweddar Athro Phil Williams, y newyddiadurwr Sulwyn Thomas, yr actor Ioan Gruffudd a gwr a gwraig o Landegfan, Ynys Môn, Gwyneth ac Edward Morus Jones, yn cael eu hurddo.

Dyma restr lawn o’r bobol eraill fydd yn cael eu hanrhydeddu eleni:
Urdd Ofydd er Anrhydedd:

Eirlys Cawdrey, Casnewydd Yn enedigol o Lanon, Ceredigion, fe ddilynodd cwrs i fod yn ddietegydd. Bu’n gweithio fel dietegydd, gan arbenigo mewn anhwylderau plant. Bu’n weithgar gydag Eisteddfod Casnewydd yn 1988 ac mae’n edrych ymlaen yn frwd at yr Eisteddfod yn yr ardal yn 2004.

Mair Lloyd Davies, Tregaron Yn enedigol o Fwlch-y-llan, bu’n weithgar iawn gyda’r Pethe. Mae’n feirniad llefaru cenedlaethol ac mae wedi bod yn weithgar yn y capel, yr eisteddfodau a Merched y Wawr yng Ngheredigion, gan gyfoethogi bywyd diwylliannol yr ardal.

Janet Maureen Hughes, Llanrwst Yn enedigol o Aberangell, bu’n athrawes gerdd yn Nyffryn Conwy ac yn bennaeth ysgolion cynradd Maenan a Rowen. Mae’n hyfforddwraig ar gôr llwyddiannus Côr Merched Carmel ac yn feirniad cerdd.

Ben Jones, Caerffili Un o Gwm-gors, Cwm Tawe, a dreuliodd oes yn y byd addysg. Dechreuodd ei yrfa yng Nghaerdydd a Chaerffili cyn bod yn brifathro ysgolion Ynys Wen, Treorci, a Chaerffili. Bu’n weithgar ym myd y Pethe yng Nghwm Rhymni ac yn weithiwr diflino dros yr iaith.

Lona Jones, Penrhyncoch Cafodd ei magu ym Machynlleth yn ferch i’r diweddar William a Myfi Williams. Ers 1993 bu’n aelod o staff y Llyfrgell Genedlaethol. Mae’n ddarllenydd lleyg yn yr Eglwys yng Nghymru ac yn frwd dros y Gymraeg yn cael lle amlwg yng ngwasanaethau’r Eglwys yng Nghymru.

Edith Macdonald, Chubut, Patagonia Mae cerddoriaeth wedi bod yn rhan bwysig o’i bywyd ers ei phlentyndod a bu’n rhan allweddol o’i bywyd ym Mhatagonia. Roedd ei dylanwad yn allweddol i sefydlu ysgol hyfforddi yn athrawon i ddysgu cerdd yn ysgolion y dalaith. Mae’n gefnogol i bob achos Cymraeg a Chymreig yn Y Wladfa. Yng ngorsedd Y Wladfa mae’n cael ei hadnabod fel Edith Brynalaw.

Gareth Owen, Pencaenewydd Er mai o Lanllyfni, Dyffryn Nantlle, yn enedigol, mae’n byw ym Mhen Llyn. Eleni mae’n dathlu 40 mlynedd ers iddo ddechrau ar ei yrfa fel gwr camera i gwmnïau teledu. Mae wedi bod yn gweithio ar amryw o gyfresi ac yn ystyried hi’n fraint o geisio cadw agweddau ar ddiwylliant Cymru rhag mynd i ddifancoll.

Owain Aneurin Owain, Llansannan Yn Gyfarwyddwr Cais, yr asiantaeth Alcohol a Chyffuriau yng Nghymru, cafodd ei eni yn Mizoram lle’r oedd ei dad yn genhadwr a’i fam yn athrawes. Mae’n aelod o Bwyllgor Ymgynghorol y Cynulliad Cenedlaethol ar Alcohol a Chyffuriau.

Laura Richards, Y Foel Un o Langadfan, Powys, a roddodd oes o waith i’r Pethe yn ei hardal. Hi sy’n gyfrifol am y tlysau yn yr Eisteddfod Genedlaethol ers 1981. Lowri Cadfan ydy ei henw yng Ngorsedd Powys ac mae’n gefn i Eisteddfod Powys.

Nansi Selwood, Penderyn Yn enedigol o blwy Penderyn, bu’n gweithio yn y byd addysg fel athrawes Hanes a Chymraeg mewn ysgolion uwchradd ac yn dysgu mewn ysgolion cynradd. Mae hi wedi chwarae rhan allweddol mewn cymdeithasau yn ei hardal. Derbyniodd wobr yn 1988 am ei nofel Brychan Dir.

Gareth Williams, Llanbrynmair Gwr a roes wasanaeth maith ac anhunanol i’r Eisteddfod Genedlaethol am dros 30 mlynedd. O 1973 hyd 1982 bu’n stiwardio yn yr Eisteddfod.

Urdd Derwydd er Anrhydedd:

Jayne Davies, Y Drenewydd Yn enedigol o’r hen Sir Fynwy mae hi bellach wedi ymsefydlu yn Y Drenewydd ac wedi rhoi cyfraniad drwy ei hoes i gerddoriaeth yn ei bro. Bu’n gyfeilydd eisteddfodol ac yn Llangollen hefyd ac mae ei chôr, Côr Merched Hafren wedi cael cryn lwyddiant. Mae hi wedi gwneud nifer o drefniadau chwaethus o’n caneuon gwerin.

R Karl Davies, Caerdydd Gwr sydd wedi bod yn weithgar o fewn y mudiad iaith a’r mudiad cenedlaethol ers dyddiau cynnar. Yn Olygydd Tafod y Ddraig a chyn Gadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, fe fu’n gweithio gyda Phlaid Cymru, i ddechrau fel ymchwilydd seneddol i ddau AS cyn dringo’r ysgol a dod yn brif weithredwr. Bellach mae’n Brif Weithredwr Cymdeithas y Prifathrawon

Heini Gruffudd, Abertawe Gwr sydd wedi rhoi oes i weithio dros yr iaith Gymraeg yn genedlaethol ac yn lleol. Yn athro, ymgyrchydd, llenor ac academydd. Fe ydy Cadeirydd Rhieni dros Addysg Gymraeg ac yn awdurdod cydnabyddedig rhyngwladol ar gymdeithaseg iaith.

John Hefin, Y Borth, Aberystwyth Cynhyrchydd a chyfarwyddwr enwog. Mae ei ddoniau creadigol yn ddylanwad trwm ar y sgrîn deledu ac mae ei gynhyrchiadau yn amrywio o Bobol y Cwm i Un Nos Ola Leuad, Penyberth a Stafell Ddirgel. Mae wedi gwneud cynhyrchiadau Cymreig, gan gynnwys Off to Philadelphia in the Morning.

Huw Jones, Betws, Rhydaman Un a gafodd ei eni yn Y Betws ac wedi cyfnod byr yng Nghaerdydd dychwelodd i’w filltir sgwar i weithio yng ngwaith y cwmni. Bellach mae’n Reolwr Gyfarwyddwr cwmni peirianwaith sifil mwya de ddwyrain Cymru. Un sydd wedi gweithio yn wirfoddol dros nifer o achosion ym mor ei febyd ac un sydd wedi bod yn gefnogol i’r Eisteddfod Genedlaethol ac yn gefn i’w wraig, Meistres y Gwisgoedd yn yr Orsedd, Siân Aman.

Pat Jones, Chwilog Un yn enedigol o Sir Benfro ond ers 1984 wedi ymgartrefu yn Chwilog. Mae’n gerddor, arweinydd a chyfeilydd adnabyddus drwy Gymru a thu hwnt. Mae’n arweinydd nifer o gorau, Côr Meibion Hendygwyn, Côr Meibion yr Eifl, Côr Merched Lleisiau’r Gest a Chôr Eifionydd. Mae ei medr, ei hymroddiad a’r gwasanaeth a gafwyd ganddi yn lleol, yn genedlaethol a rhyngwladol yn glodwiw.

Y Parchedig Gareth Maelor Jones, Dinas, Caernarfon Yn bregethwr grymus a gyfrannodd yn helaeth dros y blynyddoedd i bulpud Cymru ac yn arbennig i feysydd yn ymwneud phlant a phobol ifanc. Roedd yn gyfrifol am y cylchgrawn Antur 1977-1992. Mae’n awdur degau o lyfrau amrywiol. Yn gyn-athro o Ysgol Dyffryn Nantlle, Penygroes, ac yn wr a gynhaliodd y Pethe ym mhob cylch y bu’n troi ynddo.

Eddie Jones, Bow Street, Ceredigion Yn enedigol o Fethel, Arfon, bu’n athro ysgol gan orffen ei ddyddiau cyn ymddeol fel Prifathro Ysgol Rhydypennau. Rhoddodd oes o wasanaeth i ddawnsio gwerin fel hyfforddwr, beirniad cenedlaethol ac enillydd cyson mewn cystadleuthau cyfansoddi dawns. Mae’n awdur nifer o lyfrau dawnsio gwerin a dwy gyfrol swmpus o emynau modern ar gyfer plant ysgolion cynradd.

Dafydd Morgan Lewis, Aberystwyth Un o feibion Maldwyn sydd yn gweithio’n ddiflino dros yr iaith Gymraeg fel un o swyddogion cyflogedig Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. Bu’n athro ac yn gweithio gyda’r Academi Gymreig a’r Llyfrgell Genedlaethol. Eleni ef oedd un o feirniaid Llyfr y Flwyddyn.

Y Barnwr Wyn Rees, Pentyrch Cymro a wnaeth gyfraniad gwirfoddol mawr i ddatblygu addysg Gymraeg ym Morgannwg ac yn genedlaethol. Roedd yn ysgrifennydd cyntaf mudiad Rhieni dors Addysg Gymraeg. Bu’n gyfrifol am le’r Gymraeg o fewn defnyddiau i athrawon a’r Cwricwlwm Cenedlaethol.

Huw Roberts, Pwllheli Gwr gyfrannodd yn sylweddol i fyd y theatr amatur a phroffesiynol yng Nghymru am dros 50 mlynedd. Ers 1985 mae’n aelod o banel drama’r Eisteddfod Genedlaethol. Mae’n awdur tair drama lwyfan ei hun, dwy a gomisiynwyd gan yr Eisteddfod Genedlaethol. Mae wedi ysgrifennu nifer o ddramâu teledu ac ers cychwyn Pobol y Cwm bu ganddo gysylltiad â Chwmderi.. Bu’n athro Gwyddoniaeth yn Ysgol Botwnog am dros 30 mlynedd.

Haydn Thomas, Y Fenni Brodor o’r Hendy, Pontarddulais, a symudodd i’r gogledd fel athro. Cafodd ei benodi yn brifathro cyntaf Ysgol Glan Clwyd, Llanelwy. Bu ei ymroddiad diflino a’i arweinydd cadarn, a gynhwysai gyfieithu a golygu gwerslyfrau mewn cyfnod prin ei adnoddau, yn elfen allweddol ac arloesol. Bellach wedi dychwelyd i’r de, mae’n dal yn frwd dros y Pethe.

Dr Peter Wyn Thomas, Caerdydd Yn enedigol o ardal Y Rhyl bu’n ddarlithydd y Gymraeg ym Mhrifysgol Dulyn cyn symud i Gaerdydd. Derbyniodd gadair bersonol yno yn 2000. Mae’n awdur nifer o lyfrau ac erthyglau ac fe gyhoeddodd gyfrol 800-tudalen Gramadeg y Gymraeg sydd yn cael ei hystyried fel gramadeg safonol yr iaith.

Derec Williams, Llanuwchlyn Gwr sy’n cael ei gysylltu gyda Chwmni Theatr Maldwyn. Fe sefydlodd y cwmni ar gyfer Eisteddfod Maldwyn yn 1981 gyda Penri Roberts a Linda Gittins. Bu’n gyfrifol am roi cyfle i bobol ifanc Canolbarth Cymru ym myd y theatr am dros 20 mlynedd. Mae’r Eisteddfod Genedlaethol a’r sioeau wnaeth y cwmni eu cynhyrchu wedi elwa’n fawr o’i gyfraniad.

John Eric Williams, Pwllheli Brodor o Bwllheli a fu’n athro yn Lerpwl cyn dychwelyd i Gymru i fod yn Drefnydd Gwersylloedd a Chwaraeon Urdd Gobaith Cymru. Bu’n bennaeth Glan Llyn am 15 mlynedd ac yn Gyfarwyddwr Urdd Gobaith Cymru am 14 mlynedd. Mae miloedd o blant Cymru wedi elwa o’r profiadau a gawsant o dan ei ofal. Bu’n weithgar iawn yn y cylchoedd diwylliannol ym Mhenllyn, Aberystwyth a Phen Llyn. Bu’n lladmerydd cryf a chyson dros yr iaith a’i diwylliant.

Fe fydd William John Davies o Lanbrynmair a Dr Prydwen Elfed-Owens, Trefnant, yn cael eu hurddo o’r wisg werdd i’r wisg wen.

Anrhydeddau 2004

Mae nifer o Gymry yn cael eu hanrhydeddu i Orsedd Y Beirdd yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd a’r Cylch 2004.

Dyma fanylion y rhai fydd yn cael eu hurddo er anrhydedd eleni i Orsedd y Beirdd.

I’w hurddo fore Llun Awst 2 yn Eisteddfod Genedlaethol Casnewydd a’r Cylch:
Enillwyr Llwyfan Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau 2003
Urdd Ofydd Er Anrhydedd
Siwan Llynor, Y Felinheli – Enillydd Gwobr Goffa Lady Herbert Lewis;
Meryl Mererid, Ciliau Aeron, Llanbedr Pont Steffan – Enillydd Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn

Urdd Derwydd Er Anrhydedd
Morfydd Vaughan Evans, Rhuthun – Enillydd Gwobr Goffa Syr T H Parry Williams; Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau 2003
Y Prifardd Twm Morys, Llanystumdwy – Bardd Cadair Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau 2003;
Owain Llwyd, Glyndyfrdwy, Corwen – Enillydd Tlws y Cerddor Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau 2003:
D Glyn Williams, Y Trallwng – Is-gadeirydd Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a’r Gororau 2003

I’w hurddo i Urdd Derwydd
Enillwyr Medal Aur Celfyddyd Gain a Chrefft a Dylunio yr Eisteddfod Genedlaethol
Ifor Davies, Penarth (Sir Benfro, Tyddewi 2002);
Catrin Howell, Penboyr, Drefach Felindre (Bro Ogwr 1998);
Iwan Bala, Caerdydd (Meirion a’r Cyffiniau 1997);
Ann Catrin Evans, Caernarfon (De Powys, Llanelwedd 1993);
Cefyn Burgess, Penmaenmawr (Ceredigion, Aberystwyth 1992);
Gareth Hugh Davies, Llandybie (Cwm Rhymni 1990);
Eleri Mills, Y Trallwng (Bro Madog 1987);
Dennis Short, Trefdraeth, Sir Benfro (Glyn Ebwy 1958)

I’w derbyn i Urdd Derwydd ar sail gwasanaeth maith i’r Orsedd a’r Eisteddfod
Jennifer Evans Clarke, Gorseinon (Awel Dulais);
Owen Huw Roberts, Llandyfaelog, Ynys Môn (Owen Huw)

I’w hurddo fore Gwener 6 Awst 2004 yn Eisteddfod Genedlaethol Casnewydd a’r Cylch
Urdd Ofydd Er Anrhydedd
Janet Davies a Glenda Jones, Y Bontfaen
Ganed y ddwy chwaer, Janet a Glenda James yng Nghapel Iwan yn Sir Gaerfyrddin ar aelwyd a oedd yn gyfarwydd iawn â’r byd eisteddfodol. Dechreuodd y ddwy gystadlu mewn eisteddfodau lleol, a buont am dros 15 mlynedd yn enwau eisteddfodol adnabyddus, a’u henwau’n ymddangos ar restrau enillwyr a llwyfannau yn yr Eisteddfod Genedlaethol, yr Ŵyl Gerdd Dant a Phrifwyl yr Urdd. Cynigir enwau’r ddwy chwaer gyda’i gilydd gan y byddai’n anodd gwahaniaethu rhyngddyn nhw o ran teilyngdod a dawn ac oherwydd iddyn nhw gyd berfformio ar hyd y blynyddoedd.

David John Elfyn Davies, Farmers, Sir Gaerfyrddin Cafodd ei fagu ar fferm Troed y Bryn ger pentref Farmers. Mynychodd ysgol gynradd y pentref, Coleg Llanymddyfri a Choleg Harper Adams yn Sir Amwythig lle gwnaeth astudio amaethyddiaeth. Mi wnaeth ddal amryw swyddi’n ymwneud ag amaethyddiaeth gan gynnwys gweithio i Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr yn Aberystwyth. Mi fuodd o hefyd yn ffermio rhan amser tan ddiwedd y 1990 pan aeth ati i ffermio llawn amser. Mae wedi cymryd rhan egnïol ym mywyd cymdeithasol ei ardal. Mae’n aelod ac organydd yng nghapel y Bedyddwyr Bethel, Cwm Pedol, ers 40 mlynedd. Mae ganddo ddiddordeb byw mewn cerddoriaeth ac mae’n aelod o Gôr Meibion Cwmann. Gellid gwneud rhestr hir o’i gyfraniad mewn amryw gyfeiriadau – gohebydd i’r papur bro Y Lloffwr, ysgrifennydd y neuadd leol, a sylfaenydd a chadeirydd Menter Gymunedol y Porthmyn a ffurfiwyd wyth mlynedd yn ôl. Gŵr â’i ardal yn agos at ei galon.

Ifan Davies, Capel Dewi, Caerfyrddin
Brodor o Nantgaredig – Ifan JCB fel yr adnabyddir ef ar lawr gwlad. Addysgwyd ef yn Nantgaredig a Chaerfyrddin cyn troi at ffermio ac yna trodd yn gontractwr amaethyddol. Mae wedi bod yn flaengar iawn ym mywyd ei fro, yn aelod ffyddlon o Glwb Ffermwyr Ifanc Dyffryn Tywi. Mae’n ddiddanwr o fri a’i wyneb yn adnabyddus ar lwyfannau nosweithiau llawen ledled Cymru. Casglodd filoedd o bunnau ar gyfer elusennau ac yn arbennig ar gyfer sefydlu canolfannau trin cansyr yn ne-orllewin Cymru. Mae ei egni a’i frwdfrydedd wedi bod yn ysbrydiaeth i eraill.

Delyth Mai D’aubrey Jones, Garnswllt
Ganwyd a magwyd yn Llanfor ger Y Bala, lle’r oedd ei thad yn rheithor y plwy. Mi wnaeth ddilyn cwrs coleg a graddio mewn addysg, a chafodd ddiploma uwch mewn Addysg Plant ag Anghenion Arbennig. Yna symudodd i’r de a phenodwyd hi’n brifathrawes Ysgol Gynradd Garnswllt. Mae wedi bod yn weithgar iawn yn y gymuned leol, a gwnaeth lawer i gefnogi elusennau. Bu’n gefnogol hefyd i Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd.

Ethni Jones, Llanbedr y Fro, Caerdydd
Gwraig â’i brwdfrydedd ar dân dros yr iaith. Chwaraeodd ran amlwg ym mywyd gwersylloedd yr Urdd a bu ran ganddi mewn sefydlu Uwch Adran yr Urdd yng Nghaerdydd. Mae hi wedi chwarae rhan amlwg hefyd mewn sefydlu Wlpan yng Nghaerdydd. Roedd yn gryf ei chefnogaeth i Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru yn lleol a chenedlaethol. Ar hyd y blynyddoedd chwaraeodd y capel le amlwg yn ei bywyd, ac mae’n parhau i ymdrechu’n ddiflino dros Gymdeithas y Cymod ac achosion eraill fel Cristnogion yn Erbyn Poenydio. Mae’n wraig flaengar o flaen ei hamser.

Heulwen Jones, Caerffili
Arbenigwraig ar ddawnsio gwerin, stepio a chlocsio. Yn gyn aelod o ddawnswyr Nantgarw, mae wedi bod yn hyfforddi unigolion, deuawdau a phartïon dawns yn gyson ar gyfer eisteddfodau’r Urdd. Ers dechrau cystadlu yn 1981 cafodd plant Ysgol Gymraeg Caerffili ac Adran Parcyfelin lwyfan bron ym mhob Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd. Yn 1988 fel rhan o ddathliadau Gŵyl Gyhoeddi Eisteddfod Genedlaethol Cwm Rhymni sefydlodd Ŵyl Ddawnsio Gwerin yn y cwm (Diwrnod Dawnsio drwy’r Cwm). Roedd yr Ŵyl yn gymaint llwyddiant fel y cafodd ei chynnal yn flynyddol ers hynny. Y llynedd oedd y 15fed i’w chynnal ac roedd oddeutu 35 o ysgolion yn cymryd rhan, gyda oddeutu 700 – 800 0 blant yn dawnsio ar y cyd yng Nghastell Caerffili. Gadawodd ei hôl yn drwm ar y cwm.

Y Barchedig Mair Jones, Hen Golwyn
Ganed yn Nhreuddyn, Sir y Fflint ac addysgwyd hi yn ysgolion Treuddyn, Coed Talon, Ysgol Ramadeg Alun, Yr Wyddgrug a Choleg Cartrefle Wrecsam. Roedd hi’n athrawes am 30 mlynedd cyn ymddeol yn 1991, ac yna aeth i Goleg Mihangel Sant, Llandaf, i baratoi ar gyfer Urddau Sanctaidd yn yr Eglwys yng Nghymru. Ordeiniwyd hi’n ddiacon yn 1993 ac yn offeiriad yn 1997. Mae wedi bod yn gwasanaethu yn Llangollen, Llandrillo a Llandderfel cyn symud i fod yn rheithor yn Llaneilian. Mae’n Swyddog Iaith Esgobaeth Llanelwy ac yn aelod o Gorff Llywodraethol yr Eglwys yng Nghymru. Gwnaeth gyfraniad sylweddol i’r diwylliant Cymraeg yn ei hardal.

Eunice O’Hara, Abergwaun
Ganwyd a magwyd yn Abergwaun a rhoddodd oes o wasanaeth i’w hardal enedigol. Mae’n aelod yng nghapel Pentowr, Abergwaun, lle mae wedi bod yn organydd ers dros hanner canrif, ac yn flaenor yno ers 15 mlynedd. Eleni hi yw Llywydd Eglwysi Rhyddion Abergwaun. Chwaraeodd ran amlwg yn y gymdeithas drwy godi arian i elusennau. Y mae ei hymroddiad i Ambiwlans Sant Ioan ers bron hanner canrif yn enghraifft deg o’i hymroddiad i wasanaethu cyd-ddyn. Gwraig rinweddol a roddodd o’i gorau i gymdeithas.

Gwyn Williams, Dinbych
Mab aelwyd enwog Hafod Elwy ar fryniau Hiraethog. Ef bellach yw gofalwr Ysgol Twm o’r Nant, Dinbych, lle mae ei wên feunyddiol a’i gyfarchiad hwyliog yn hynod boblogaidd gan athrawon a phlant. Dyma ŵr diwylliedig yng ngwir ystyr y gair – crefftwr cain mewn coed a llechen a gŵr â chariad at lên a cherdd ei wlad. Canwr gwerin, cerdd dant ac iodlwr heb ei ail, gyda channoedd o englynion a phenillion ar ei gof, maen dal i ddiddanu amrywiol gymdeithasau ei ardal a thu hwnt yn rheolaidd. Cymeriad unigryw a chymwynaswr arbennig.

Matthew Stevens, Caerfyrddin
Un o bencampwyr snwcer y byd. Addysgwyd ef yn Ysgol y Dderwen, Caerfyrddin, ac Ysgol Gyfun Bro Myrddin, a bydd bob amser yn arddel y Gymraeg a Chymreictod. Daeth i fri ac amlygrwydd arbennig pan enillodd fuddugoliaeth yn erbyn Stephen Hendry yn ddiweddar ym mhencampwriaeth Prydain. Y mae dyfodol disglair o’i flaen.

Tara Bethan Williams, Llanfairtalhaearn
Dyma enw cyfarwydd ar lwyfannau Cymru a Lloegr. Er pan oedd yn ifanc iawn bu hi’n gefnogol i eisteddfodau bach cefn gwlad Cymru. Mae wedi bod yn gystadleuydd llwyddiannus mewn eisteddfodau lleol a chenedlaethol. Gwerthfawrogodd y cyfle a gafodd i feithrin ei thalent ym myd llefaru. Y mae rhestr ei llwyddiant yn eisteddfodau’r Urdd yn ymestyn yn gyson dros y 1990au ac yn 1999 roedd yn fuddugol yn Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn ar yr unawd o Sioe Gerdd dan 25 ac enillydd Ysgoloriaeth Wibert Lloyd Roberts.

Helen Wyn (Tammy Jones), Seland Newydd
Yn enedigol o Dal- y- bont, Bangor. Merch gerddgar a chanddi lais arbennig. Dechreuodd ganu yn ifanc iawn mewn eisteddfodau ledled y wlad, gan ennill llawer gwobr. Yn ddiweddarach aeth i ganu ar y radio a’r teledu gan ymddangos droeon ar raglenni poblogaidd y BBC, rhaglenni fel Hob y Deri Dando, Tipyn o Fynd a Ffwrdd a Hi. Daeth yn boblogaidd mewn cyngherddau, nosweithiau llawen a dawnsfeydd drwy Gymru. Symudodd i fyw i Seland Newydd a chanodd ledled y byd gan wneud enw iddi ei hun fel cantores broffesiynol. Ar hyd ei chyfnod yn alltud o Gymru ni chollodd gysylltiad â’i mamwlad.

Urdd Derwydd Er Anrhydedd

Robin Huw Bowen, Capel Seion, Aberystwyth
Yn enedigol o Lerpwl graddiodd yn y Gymraeg ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth. Gweithiodd am saith mlynedd fel archifydd yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Ymddiswyddodd i fod yn gerddor proffesiynol gan arbenigo yng ngherddoriaeth draddodiadol Cymru. Dewisodd ddatblygu ei ddawn fel telynor y Delyn Deires a thros y blynyddoedd mae wedi rhoi cyngherddau niferus yn America, Ewrop ac Awstralia, hynny fel unawdydd. Mae wedi bod yn rhan o grwpiau cerdd traddodiadol hefyd fel Mabsant, Cusan Tân a Crasdant. Cyhoeddodd nifer o gasgliadau o alawon offerynnol traddodiadol, ffrwyth ymchwil drylwyr i lawysgrifau cerdd yn y Llyfrgell Genedlaethol a thrwy hynny dylanwadodd yn fawr ar gerddorion traddodiadol cyfoes. Yng Ngŵyl Machynlleth 2000 derbyniodd Wobr Glyndŵr am gyfraniad arbennig i’r celfyddydau yng Nghymru. Mae’n chwip o delynor ac yn un o brif gynheiliaid cerddoriaeth offerynnol draddodiadol ein gwlad.

Glynog Davies, Brynaman
Brodor o Frynaman, ac mae’n dal i fyw yn ei filltir sgwâr. Graddiodd yn y gwyddorau o Brifysgol Cymru, Caerdydd. Treuliodd ei holl yrfa broffesiynol yn y cyfryngau ac eleni y mae’n dathlu 30 mlynedd o weithio ar radio a theledu. Dechreuodd ei yrfa fel aelod o dîm bychan a sefydlodd Sain Abertawe yn 1974 – y radio annibynnol gyntaf yng Nghymru. Yn 1977 symudodd i fyd teledu pan benododd HTV ef yn gynhyrchydd y gorllewin. Yn 1988 yr oedd yn un o’r bobol a sefydlodd Gwmni Teledu Agenda, cwmni wedi ei leoli yn Llanelli ac yn darparu’n helaeth ar gyfer S4C. Mae’n weithgar diflino yn ei gymuned hefyd. Mae’n organydd ym Moriah, Brynaman, yn ogystal â bod yn flaenor ac yn ysgrifennydd gohebol yno. Ef hefyd oedd un fu’n gyfrifol am sefydlu Menter Iaith Aman Tawe. Gŵr triw i’w gymuned gan gyfrannu’n helaeth i fywyd cymdeithasol Cymreig a Chymraeg ei ardal.

Eirian Elizabeth Edwards, Caerdydd
Cafodd ei geni yn ardal Penybryn ger Y Pîl a derbyniodd ei haddysg yn ysgolion Mynydd Cynffig a Choleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, lle graddiodd gydag anrhydedd yn y Gymraeg. Yn 1970 dyfarnwyd iddi radd MA am ei thraethawd ymchwil ar Noddwyr y Beirdd yn Siroedd Morgannwg a Mynwy. Maen cael ei chydnabod fel yr awdurdod pennaf ar feirdd y cyfnod hwn yn ne-ddwyrain Cymru. Cyfrannodd yn helaeth i gyfnodolion Cymraeg ac i bapurau bro gan gynnwys Yr Hogwr, papur bro cylch Pen-y-bont ar Ogwr. Hi oedd yn gyfrifol am lunio’r ysgrif “Golwg ar draddodiad llenyddol Bro Ogwr” ar gyfer Rhaglen Cyhoeddi Eisteddfod Genedlaethol Cymru, Bro Ogwr yn 1997 yn ogystal â Hanes Bro’r Eisteddfod a ymddangosodd yn y Rhestr Testunau ac yn y Rhaglen Swyddogol. Mae’n aelod gweithgar o Eglwys y Crwys, Caerdydd, a chafod ei hethol yn flaenor yno yn 1997. Ysgolhaig a ddangosodd mor gyfoethog yw’r traddodiad llenyddol eithriadol sy’n perthyn i’r rhan hon o Gymru.

Islwyn Evans, Adpar, Castellnewydd Emlyn
Brodor o Henllan Amgoed, Sir Gaerfyrddin. Ar ôl dilyn cwrs gradd yng Ngholeg Cerdd a Drama, Caerdydd, datblygodd ei ddiddordeb mewn technegau lleisiol ynghyd ag arwain corau a grwpiau lleisiol. Derbyniodd Gymrodoriaeth Winston Churchill i hyfforddi corau ieuenctid yn Sweden a Hwngari, ynghyd â Gwobr Arwain Corau Ffederasiwn Corau Ieuenctid Prydain. Er ei holl lwyddiannau rhyngwladol y mae ei gyfraniad mwyaf o fewn ei wlad ei hun. Mae’r rhestr o gorau y bu’n gyfrifol am eu sefydlu yn cynnwys Côr Canolfan Caerdydd, Côr Ieuenctid Dyffryn Teifi, Ysgol Gerdd Ceredigion a Cywair. Yn 2005 bydd yn ymgymryd ag arweinyddiaeth Côr Cenedlaethol Ieuenctid Cymru. Comisiynodd hefyd weithiau gan gyfansoddwyr megis Brian Hughes, John Metcalfe, Hector MacDonald a Karl Jenkins. Arweinydd a gyfoethogodd fyd cerddorol a chelfyddydol Cymru yn ddirfawr.

Alun Griffiths, Casnewydd
Cafodd ei eni yn Nhrefdraeth, Sir Benfro, ond symudodd y teulu i Gasnewydd pan oedd yn flwydd oed. Addysgwyd ef yn ysgolion cynradd Casnewydd ac Abercarn, a hyfforddwyd ef yn athro yng Ngholeg Sant Luc, Caerwysg. Yna arbenigodd ar gyfer dysgu plant byddar ym Manceinion. Yng Ngwent bu’n dysgu’r byddar a bu’n bennaeth y gwasanaeth i’r byddar rhwng 1988 – 1995. Y mae’n gapelwr selog ac yn organydd a thrysorydd capel Cymraeg yr Eglwys Bresbyteraidd Abercarn. Cyfrannodd yn helaeth i fyd y ddawns yng Ngwent – yn hyfforddwr Clocswyr Tŷ Du a lwyfannwyd sawl gwaith yn Eisteddfodau’r Urdd ac mae parti dawns Gwerinwyr Gwent wedi bod yng Ngŵyl Geltaidd Iwerddon. Cafodd lawer i wneud (ynghyd â’i wraig) i hyfforddi’r Ddawns Flodau yn Eisteddfodau Cenedlaethol 1988 a 2004. Cymro da ac eisteddfodwyr brwd a lafuriodd mewn talcen caled.

John Hardy, Tongwynlais, Caerdydd
Yn frodor o Sir Henffordd, cafodd ei addysgu yn Ysgol Gadeiriol Henffordd lle’r oedd yn aelod o Gôr y Gadeirlan nes ei fod yn 19 oed, a Choleg y Breninesau, Rhydychen. Mae wedi ymsefydlu ers blynyddoedd bellach yng Nghaerdydd, a daeth yn rhugl ei Gymraeg. Mae’n gyfansoddwr adnabyddus a lluniodd gerddoriaeth wreiddiol ar gyfer 140 o ddramâu teledu a radio, rhaglenni dogfen a rhaglenni nodwedd, a welwyd ac a glywyd ledled y byd. Mae hefyd wedi bod yn gyfansoddwr preswyl mewn ysgolion, theatrau a neuaddau dawns, a chyflawnodd gomisiynau gan gerddorfeydd, corau ac operâu cymunedol, a chan Gynghorau Celfyddydau Cymru a Lloegr, Opera Cenedlaethol Cymru a’r Proms Cymreig. Efallai mai ei waith mwyaf adnabyddus yw’r gerddoriaeth ar gyfer y ffilm Hedd Wyn (1992). Enillodd wobr BAFTA Cymru am ei gyfraniad ef iddi. Yn 1998 perfformiwyd ei waith De Profundis gan Gantorion y BBC a Symffoni Bres Llundain, gyda phiano, telyn ac organ yn Abaty Westminster, mewn cyngerdd arbennig i ddathlu dadorchuddio yno gofebion i ddeg o ferthyron Cristnogol yr 20fed ganrif.

John Brynmor Jones, Creigiau, Caerdydd
Ganed yn Llwyndafydd ger Cei Newydd yn fab i John Lloyd Jones, amaethwr a bardd ac awdur Grawn y Gronynnau (Gwasg Gomer 1984). Roedd ei fam o linach beirdd cylch de Ceredigion. Cafodd ei addysg yn Ysgol Gymraeg Caerwedros, Ysgol Sul Aberaeron, Coleg Prifysgol Cymru Bangor a Choleg Llyfrgellwyr Loughborough. Dechreuodd ei yrfa fel llyfrgellydd yn Llyfrgell Ceredigion o dan arweiniad R Alun Edwards, ac ymunodd â staff Llyfrgell Ganolog Caerdydd yn 1961. Mewn llyfrgell ag iddi gasgliadau Cymraeg a Cheltaidd penigamp roedd ei wybodaeth ddeallusol o lenyddiaeth Gymraeg a’r ffynonellau yn fodd i fyfyrwyr, ymchwilwyr ac ysgolheigion fanteisio ar ei gyfarwyddyd. Mae ei gyfraniad yn cael ei gydnabod mewn llu o gyflwyniadau a rhagymadroddion i gyfrolau a gyhoeddwyd yn ystod y 40 mlynedd diwethaf. Chwaraeodd ran amlwg ym mywyd Cymraeg Caerdydd a Dwyrain Morgannwg. Mae’n aelod yn Eglwys Dewi Sant ac mewn llu o gymdeithasau Cymraeg y Brifddinas a’r Cylch.

John Walter Jones, Caerdydd
Yn frodor o Fangor, treuliodd flynyddoedd ei yrfa broffesiynol yng Nghaerdydd. Mae wedi bod yn was sifil yn yr hen Swyddfa Gymreig lle cafodd gyfrifoldeb am bolisïau’n ymwneud â’r iaith Gymraeg. Tra yn y Swyddfa Gymreig roedd yn ddylanwadol er sicrhau sefydlu Bwrdd yr Iaith. Yn dilyn ei benodiad yn brif weithredwr y Bwrdd Iaith roedd ei arweiniad doeth a diflino yn allweddol bwysig i’r twf a welwyd yn y defnydd cyffredinol a wneir o’r Gymraeg o fewn cymdeithas ac yn enwedig yn y byd masnachol. Nid oedd y dasg o hyrwyddo’r Gymraeg mewn cymdeithas ag iddi elfennau di-hitio a gelyniaethus ar brydiau tuag at yr iaith yn hawdd. Teg cydnabod iddo lwyddo’n rhyfeddol yn y dasg o greu ewyllys dda.

Yr Athro Dr R Merfyn Jones, Caernarfon
Athro Hanes Cymru, cafodd ei benodi yn ddiweddar yn Is-ganghellor Prifysgol Cymru, Bangor. Darlledwr adnabyddus ar y radio a’r teledu. Ysgrifennodd a chyflwynodd 14 cyfres o raglenni teledu, y mwyafrif yn y Gymraeg. Awdur nifer o lyfrau ar chwarelwyr y gogledd, Cymry Lerpwl a’u crefydd, a Hanes Cymru yn yr 20fed ganrif. Gelwir arno i ddarlithio mewn amryw gynadleddau yn Ynys Prydain a thros y byd. Mae’n un o Lywodraethwyr Cenedlaethol Cymru y BBC ac yn Gadeirydd Cyngor Darlledu Cymru. Yn ei waith parhaodd draddodiad Brifysgol Cymru o fynd ag addysg i’r werin bobol yn eu cymunedau.

Y Parchedicaf Barry Morgan, Llandaf
Ar ôl graddio mewn Hanes ym Mhrifysgol Llundain aeth i Goleg Selwyn Caergrawnt lle graddiodd mewn Diwinyddiaeth. Mae wedi bod yn gweinidogaethu mewn amryw fannau yn yr Eglwys yng Nghymru a darlithio yng Ngholeg Mihangel Sant, Colegau Prifysgol Cymru Caerdydd a Bangor. Treuliodd gyfnod yn Warden Hostel yr Eglwys yng Nghymru Bangor. Mae wedi bod yn Archddiacon Meirionnydd cyn ei ethol yn Esgob Bangor yn 1993, Esgob Llandaf yn 1999 ac Archesgob Cymru yn 2003. Fel Esgob amlygodd gadernid moesol. Dangosodd fel Archesgob ei fod yn effro i broblemau cymdeithasol dyrys Cymru, ac y mae’n ymwybodol iawn o’r angen am berthynas iach rhwng y dystiolaeth Gristnogol a materion gwleidyddol. Mawr hefyd yw ei ofal am fuddiannau’r iaith Gymraeg yn yr Eglwys.

Dr William Owen, Llanbedrog
Meddyg wrth ei alwedigaeth. Mae wedi ymsefydlu ers blynyddoedd bellach yn Llanbedrog ac y mae gwlad Llŷn a’i phobol yn agos iawn at ei galon. Rhoddodd oes o wasanaeth clodwiw i bobol yr ardal fel meddyg teulu gan gerdded yr ail filltir bob amser â’i gonsyrn yn amlwg, hyd yn oed ar ôl ei ymddeoliad. Ni ellir cyfrif y cymwynasau dirgel a wnaeth. Roedd yn arweinydd clwb ieuenctid Llanbedrog yn ei ddyddiau cynnar. Bu’n ffyddlon iawn i’r capel hefyd, yn flaenor ers dros 40 mlynedd ac athro dosbarth yr oedolion yn yr Ysgol Sul. Rhoddodd ei amser prin yn wirfoddol i helpu a chefnogi plant ag anghenion arbennig yn y gymuned. Mae ef a’i briod yn gefnogwyr brwd i’r Brifwyl bob blwyddyn. Dyma feddyg teulu yng ngwir ystyr y gair.

Morien Phillips, Bangor
Brodor o Rosllannerchrugog, cafodd ei addysg yn Ysgol Ramadeg Rhiwabon a Choleg Normal Bangor. Ar ôl cyfnod fel athro a phrifathro mewn ysgolion cynradd penodwyd ef yn ddarlithydd yn yr Adran Ddrama yn y Coleg Normal a bu yno am bron chwarter canrif cyn ymddeol. Y mae’n adnabyddus iawn yng nghylchoedd diwylliannol Cymru. Rhoddodd oes o wasanaeth i’r iaith Gymraeg, i’r sefydliadau addysgol, i’r ddrama fel actor, cynhyrchydd a beirniad, i eisteddfodau bach a mawr gan gynnwys y Genedlaethol, i’r cyfryngau fel perfformiwr, i gyfresi lu o Dalyrnau’r Beirdd. Mae’n aelod ffyddlon o Eglwys Pendref Bangor lle mae’n ddiacon ac yn ysgrifennydd yr Eglwys. Gŵr diwylliedig a roes oes o wasanaeth i ddiwylliant y Genedl.

Ruth Price, Caerdydd
Cafodd ei geni ym Mabws Fawr, Mathri, Sir Benfro, a chael ei haddysg yn Ysgol Ramadeg Tyddewi a Choleg Hyfforddi Abertawe. Wedi hynny roedd yn athrawes yn ysgolion cynradd Maldwyn a Sir Benfro. Mae wedi bod yn dysgu Cymraeg fel ail iaith yng Nghaerdydd cyn ei phenodi’n brifathrawes gyntaf Ysgol Gymraeg Pontarddulais. Yn 1961 pan ymunodd â’r BBC ym Mangor lle bu’n cynhyrchu cyfres o raglenni radio i blant. Symudodd wedyn yn 1963 i Gaerdydd i weithio ar raglenni teledu yn Adran Adloniant Ysgafn, yn gyntaf fel cyfarwyddwraig ac yna fel cynhyrchydd. O 1981 hyd nes iddi ymddeol yn 1985 hi oedd pennaeth rhaglenni ysgafn y BBC. Ei chyfraniad nodedig yn y cyfnod hwn oedd defnyddio cyfrwng teledu i greu a chynnal diddordeb pobol o bob oedran, a’r ifanc yn arbennig, yn yr iaith a’r diwylliant Cymraeg.

Manon Rhys, Caerdydd
Cafodd ei geni yn Nhrealaw, Cwm Rhondda, a derbyniodd ei haddysg gynnar yn Ysgol Gymraeg Ynys-wen, Treorci ac Ysgol Ramadeg y Merched, Y Porth. Symudodd gyda’r teulu i Brestatyn, Clwyd, a mynychu Ysgol Uwchradd Glan Clwyd, Y Rhyl. Graddiodd yn y Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth. Ar ôl cyfnod mewn swyddi dysgu yn ysgolion uwchradd Gwynedd, dechreuodd ar yrfa o ysgrifennu ar ei liwt ei hun. Y mae’n awdur amryddawn mewn mwy nag un cyfrwng – nofelau, storïau byrion, ynghyd â thair nofel seiliedig ar ei chyfres deledu Y Palmant Aur. Lluniodd lawer o sgriptiau ar gyfer teledu. Y mae ei gwaith ar gyfer y llwyfan yn cynnwys addasiad a chyfieithiad o Cwm Glo, Kitchener Davies. Yn yr Eisteddfod Genedlaethol mae wedi bod yn feirniad cystadleuaeth y Fedal Ryddiaith a Gwobr Goffa Daniel Owen. Yn un o olygyddion y cylchgrawn Taliesin, y mae ei bys ar dueddiadau llenyddol Cymru heddiw.

Wendy Richards, Llundain, gynt o Rydaman
Cafodd ei geni yn Rachub ger Bethesda ond symudodd y teulu i Benmaenmawr a hithau’n bum mlwydd oed. Cafodd ei haddysg yn ysgol y pentref ac Ysgol Ramadeg y Merched Bangor, ac wedi cyfnod o hyfforddiant proffesiynol mewn Astudiaethau Masnachol, penodwyd hi i swydd weinyddol yn Adran Cerdd y BBC ym Mangor. Yn y saithdegau dechreuodd weithio yn y swyddfa i Gyngor Eglwysi Cymru, a phan dyfodd Cytun allan o’r Cyngor, mi wnaeth weithio yn y swyddfa. Roedd y profiad a gafodd yn y swydd yn golygu bod ganddi wybodaeth drwyadl o sefyllfa’r eglwysi a’r gweithgarwch cyd-eglwysig a fu. Gofalodd am swyddfa’r Cyngor a Cytun am gyfnod o dros chwarter canrif a mawr yw dyled yr eglwysi iddi. Gweithredodd fel Ysgrifennydd Cenedlaethol Cymdeithas Chwiorydd y Bedyddwyr am ddegawd a bu’n Llywydd y Mudiad yn ei thro. Bu’n Drysorydd Cenedlaethol Cristnogion yn Erbyn Poenydio am dros ddegawd hefyd. Bu’n gyfrifol am stondin Cytun ar faes yr Eisteddfod a gwireddwyd breuddwyd: uchafbwynt ei hamser gyda’r mudiad eciwmenaidd pan ddaeth yr holl enwadau a’r asiantau o fewn un babell ym Meifod 2003. Gwraig ymroddgar i ddelfrydau Eciwmeniaeth yng Nghymru.

Winston Roddick, Caerdydd
Mae wedi bod yn aelod o Fwrdd yr Iaith o 1988 hyd 1993 ac yn anad neb arall ef fel bargyfreithiwr oedd pensaer y Ddeddf Iaith. Brwydrodd yn galed a diflino i sicrhau’r mesur gorau posib a thrwy ei eiriad crefftus ef y llwyddwyd i ddileu y Ddeddf Uno 1536 o Lyfr y Statud – heb i fawr neb sylweddoli hynny. Roedd ei wasanaeth fel Cwnsler Cyffredinol y Cynulliad Cenedlaethol ers 1998 o bwys mawr i’r genedl. Mae’n aelod o Bwyllgor Parhaol yr Arglwydd Ganghellor ar y defnydd o’r Gymraeg ac yn Gadeirydd Pwyllgor Cyfraith Cymru. Y mae ei ymroddiad i addysg yng Nghymru yn ddiflino ac ef yw Is-lywydd Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth.

Robert Emyr Williams, Porthmadog
Yn enedigol o Forfa Bychan, mae wedi byw yno ar hyd ei oes. Newyddiadurwr gyda’r Daily Post a phapurau’r Herald, a chyn hynny gyda’r Cambrian News. Mae wedi bod yn gefnogol iawn i eisteddfodau bach Cymru, Eisteddfodau’r Urdd a’r Eisteddfod Genedlaethol. Gellir dweud mai ei ddiddordeb pennaf yw hybu diwylliant eisteddfodol drwy ei adroddiadau cynhwysfawr i’r Wasg. Gellir dweud bod tegwch a thrylwyredd yn nodweddu ei waith newyddiadurol gan chwilio’r gwir a hynny heb gynhyrfu’r dyfroedd yn fwriadol.

Roger J Williams, Rhydlewis
Brodor o bentre’r Bryn ar gyrion Llanelli. Cafodd ei addysg yn yr ysgol gynradd leol, Ysgol Ramadeg y Bechgyn, Llanelli, a Choleg Prifysgol Cymru Caerdydd, lle cafodd radd MA am ei waith ymchwil ar y Gwyddoniadur Cymraeg. Yn dilyn rhai blynyddoedd fel athro a phennaeth adran symudodd i weithio ym maes addysg gymunedol a phenodwyd ef yn Bennaeth Asgell Addysg Bellach yn Ysgol y Preseli. Menter newydd oedd hon yn y 1960au a thrwy ei ofal a’i weledigaeth llwyddodd i ieuo’r addysg a gynigwyd yno a theithi diwylliannol yr ardal. Roedd hwn yn gyfnod arloesol yn ei hanes. Daliodd swyddi hefyd gyda Chyngor y Celfyddydau a’r Cyd-Bwyllgor Addysg, ac yn dilyn ad-drefnu Llywodraeth Leol yn 1996 penodwyd ef yn Gyfarwyddwr Addysg a Gwasanaethau Cymunedol Sir Ceredigion. Trwy gydol ei yrfa ni fu pall ar ei ymrwymiad a’i gyfraniad i’r Gymraeg a’i diwylliant.

Yr Athro Emeritws Herbert Rees Wilson, Stirling
Brodor o Nefyn. Graddiodd gydag anrhydedd dosbarth cyntaf mewn Ffiseg yng Ngholeg Prifysgol Cymru Bangor. Mae wedi bod yn ymchwilydd mewn amryw brifysgolion a rhwng 1983 a 1991 ac yn Athro Ffiseg ym Mhrifysgol Stirling. Ym maes Bioffiseg Molecwlar y gwnaeth ei waith ymchwil yn bennaf. Yn Llundain gweithiodd gyda Maurice Wilkins ar strwythur DNA a’u papur hwy ar y cyd ag un Watson a Crick a agorodd y ffordd i’r holl ddatblygiadau cysylltiedig â DNA ac at adeiladu y model helics dwbl enwog o DNA. Fel aelod o grŵp Wilkins mireiniodd y model hwn a bu ei waith yn gwbwl allweddol yn y maes pwysig a phellgyrhaeddol hwn. Gwyddonydd disglair a diymhongar a chanddo ddiddordeb mawr yn niwylliant Cymru ac yn arbennig yn yr Eisteddfod Genedlaethol.

Anrhydeddau 2007

I’w derbyn i’r Orsedd 2007

Caiff nifer o Gymry eu hanrhydeddu i Orsedd y Beirdd eleni yn Eisteddfod Genedlaethol yn Sir Fflint a’r Cyffiniau.

Dyma’r manylion llawn.

I’w hurddo fore Llun 6 Awst 2007 yn yr Eisteddfod ar gyfrif eu graddau yn cynnwys astudiaethau Cymraeg neu Gerddoriaeth:

Urdd Cerddor

John Innes Edwards, Mus. Bac., Rhosmeirch.

Urdd Llenor

lestyn Rhys Davies, BA, Llanfairpwll
Gwen Saunders Jones, BA, Marian Glas
Adrian Morgan, BA, Pontarddulais
Leila Mair Salisbury, BA, Llangynog
Heather Ann Shilvock, B. Add., Pwllheli
Angharad Williams, BA, Penderyn
Ffion Gwenllïan Williams, BA, Yr Wyddgrug

Arholiadau Gorsedd y Beirdd 2007

Urdd leithydd (Gwisg Las)
Beth Davies, Gorrig, Llandysul, Ceredigion (Beth o’r Llan)

Urdd Cerdd Ofydd (Gwisg Werdd)
Elwyn Evans, Caeredin (Siôr ap Oswyn)

Urdd laith Ofydd (Gwisg Werdd)
Richard Garner Williams, Caerdydd (Richard y Llan)
Gillian Taylor Walker, Pwllheli (Gill Caeron)

Enillwyr Llwyfan Eisteddfod Genedlaethol Urdd Gobaith Cymru Sir Ddinbych 2006.
Manon Wyn, Caernarfon – y Fedal Lenyddiaeth
Gwenno Mair Davies, Llansannan – y Goron
Eurig Salisbury, Llanfarian, Aberystwyth – y Gadair

Enillwyr Llwyfan Eisteddfod Genedlaethol Abertawe a’r Cylch, 2006

Urdd Ofydd er Anrhydedd:

Esyllt Tudur Davies, Llanrwst -Enillydd Gwobr Goffa Lady Herbert Lewis
Stuart Imm, Cwmbrân – Dysgwr y Flwyddyn
Dafydd Wyn Jones, Ystrad Meurig – Unawd Cerdd Dant dros 21 oed
Enfys Gwawr Loader, Abertawe – Gwobr Richard Burton
Rhian Lois, Ystrad Meurig – Gwobr Goffa Osborne Roberts
Medwen Parry, Aberdaron – Gwobr Goffa Llwyd o’r Bryn

Urdd Derwydd er Anrhydedd

Gwynfor ab Ifor, Tregarth – Y Gadair
Fflur Dafydd, Caerfyrddin – Y Fedal Ryddiaith
Aled Rhys Hughes, Rhydaman – Medal Aur Celfyddyd Gain
Gwen Pritchard Jones, Pant Glas – Gwobr Goffa Daniel Owen

I’w derbyn i Urdd Derwydd er anrhydedd ar gyfrif gwasanaeth maith ac arbennig i’r Orsedd air Eisteddfod

Hilma Lloyd Edwards (Alawes Bodellog), Bontnewydd
Alun Morgan Lloyd (Alun), Llandybie
Alun Thomas (Alun o Galedfwlch), Basaleg
David Eifion Thomas (Eifion Elli), Llanelli

I’w hurddo fore Gwener 10 Awst yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Fflint a’r Cyffiniau 2007:

Urdd Ofydd er Anrhydedd

Elinor Talfan Delaney
Fe’i ganed yn y Barri ond treuliodd y rhan fwyaf o’i bywyd yn Llundain gan roi cyfraniad amlwg i fywyd Cymry Cymraeg y ddinas. Ymhlith ei llu o weithgareddau bu ei gweithgarwch gydag Ysgol Gymraeg Llundain yn allweddol a heb ei hymroddiad llwyr a didwyll hi ni fyddai’r ysgol wedi parhau.

Trefor Lloyd Hughes, Caergybi
Bu’n flaenllaw mewn llywodraeth leol, ac yn arbennig yn ei waith gyda’r gwasanaeth Ambiwlans ym Môn. Dros ddeugain mlynedd bu’n gweinyddu gwahanol gynghreiriau pêl-droed ac yn ei dro bu’n gadeirydd ac yn drysorydd Pwyllgor Cyllid Cymdeithas Pêl-droed Cymru, gan frwydro i sicrhau statws cyfartal i’r Gymraeg o fewn y corff hwnnw.

Alun Ifans, Maenclochog
Prifathro eang iawn ei ddiwylliant. Yn ei ysgol yng Nghas-mael bu ei frwdfrydedd yn fodd i sicrhau dyfodol Cymreictod mewn bro dan fygythiad. Adlewyrchir ei serch at gelfyddyd ar furiau’r ysgol. Bu’n egniol fel Cadeirydd Pwyllgor Celf a Chrefft y Genedlaethol yn 2002, a chyda threfnu canmlwyddiant geni Waldo.

Gwenda John, Blaenffos
Ers blynyddoedd bu’n hyfforddi unigolion a phartïon chorau ar gyfer eisteddfodau a chyngherddau. Cafodd lwyddiant nodedig yn cyflwyno i blant a phobl ifanc gelfyddyd Cerdd Dant, crefft gymharol ddieithr gynt yn Sir Benfro. Oherwydd arbenigrwydd ei gweithgarwch fe’i gwnaed yn Llywydd Anrhydeddus Gŵyl Gerdd Dant 2005.

Aeryn Owen Jones, Dinmael
Ffermwr a chrefftwr nodedig sy’n rhagori fel waliwr cerrig a phlygwr gwrych. Ond mae Cymru gyfan yn gwybod amdano fel difyrrwr ac adroddwr ac eisteddfodwr heb ei ail. Bu’n un o’r cystadleuwyr mwyaf cyson drwy Gymru gyfan, gan ennill llu o wobrau mewn eisteddfodau taleithiol a chenedlaethol.

Helga Martin, Ysbyty Ifan
Yn hanu o’r Swistir cafodd ei magu yn Yr Almaen. Yn dilyn gwahanol swyddi yn Lloegr ymddeolodd yn gynnar i Ysbyty Ifan gan ymdaflu’n llwyr i fywyd Cymru a’r Gymraeg. Mae’n aelod llu o gymdeithasau a sefydliadau lleol a chenedlaethol gan danysgrifio i gylchgronau Cymraeg di-rif. Y mae ei hymroddiad i fywyd Cymru yn anhygoel.

Harri Parri-Roberts, Efailwen
Fel ei dad, y Parchedig R Parri-Roberts, fe saif yn gadarn dros draddodiadau gorau ardal y Preselau. Ymhlith llawer o weithgareddau mae’n ysgrifennydd ei eglwys, yn weithiwr cyson dros y papur bro, Clebran. Mae’n wirfoddolwr dros achos “Croesffordd Penfro” a bellach yn un o’u trefnyddion. Un o gymwynaswyr mawr ei fro.

Eifion Price, Rhydaman
Cerddor medrus y mae’r Urdd a’r Genedlaethol wedi elwa’n fawr ar ei gymorth yn hyfforddi a chyfeilio i genedlaethau o blant ac ieuenctid. Bu’n cyfeilio i bartïon dawns yr ardal. Mae’n rhan annatod o gwmni Jac-Y-Do sy’n diddanu a chynnal dawnsiau gwerin. Mae ei ddoniau gyda’r ffidil wedi ysbrydoli a difyrru llu drwy Forgannwg a Myrddin.

Urdd Derwydd er Anrhydedd

Dyfrig John, Llundain
Pennaeth Banc HSBC ym Mhrydain ac Ewrop yn ogystal â bod yn Gyfarwyddwr Gweithredol ar Fwrdd Rheoli’r banc ledled y byd. Bu’r banc hwn ers blynyddoedd yn gwasanaethu’r Eisteddfod ac yn un o’i phrif noddwyr. Ar hyd ei yrfa lewyrchus ac eithriadol ddylanwadol, gartref a thramor, bu Dyfrig John yn arddel ei wreiddiau Cymraeg gyda balchder.

Alun Jones, Bow Street
Rhoddodd gyfraniad allweddol i Gymru ac i’r Gymraeg ym myd Addysg a’r Eisteddfod. Bu’n athro a darlithydd prifysgol ac ef er 1996 yw Prif Arholwr Safon Uwch Cymraeg. Mae’n awdur gwerslyfrau, yn diwtor a threfnydd cyrsiau, yn feirniad yn yr Eisteddfod Genedlaethol yn gyson ac yn Gadeirydd Pwyllgor Llefaru Canolog yr Urdd.

Dr Hefin Jones, Caerdydd
Un o wyddonwyr disgleiriaf Cymru. Wedi profiad academaidd helaeth ym Mhrydain a thramor y mae bellach yn Uwch Ddarlithydd mewn Ecoleg ym Mhrifysgol Caerdydd. Mae’n olygydd ac awdur a darlledwr toreithiog mewn maes hollol greiddiol. Bu’n Llywydd Undeb yr Annibynwyr Cymraeg ac yn Ysgrifennydd Ieuenctid Annibynwyr y Byd.

Yr Athro Bleddyn Jones, Barnt Green, Sir Gaerwrangon
Anodd fyddai mesur ei gyfraniad i fyd meddygaeth ym Mhrydain. Y mae’r Cymro diymhongar hwn bellach yn ymgynghorydd Oncoleg a Radio-bioleg yn Ysbyty Prifysgol Y Frenhines Elizabeth, gyda Chadair bersonol yn yr Ysgol Feddygol. Drwy ei lu o gyhoeddiadau dylanwadol cynyddwyd yn sylweddol wybodaeth am gancr a phelydrau.

Rhiannon Lloyd, Llandudoch
Rhoddodd oes o wasanaeth i Addysg Gymraeg, ac fe’i hanrhydeddir oherwydd arbenigrwydd ei chyfraniadau. Wedi cyfnod yn Bennaeth Adran bu’n Arolygwr ei Mawrhydi ac un sy’n cael ei pharchu gan bawb am ei harweiniad deallus. Y mae bellach yn Brifathrawes Ysgol Glantaf Caerdydd a hefyd yn aelod ar weithgareddau allweddol ynglŷn ag addysg uwch drwy’r Gymraeg.

Byron Rogers, Blakesley
Awdur dawnus eithriadol a fu’n golofnydd i’r Daily Telegraph, gan gyhoeddi hefyd mewn papurau Saesneg trymion eraill. Ers ymddeol cyhoeddodd lyfr bob blwyddyn am chwe blynedd gan gynnwys cofiant R S Thomas a The Lost Children, yn olrhain hanes Gwenllïan, gan arwain at sefydlu Cymdeithas Gwenllïan a gosod plac yn Sempringham.

Carys Tudor Williams, Caerdydd
Wedi cyfnod yn Llundain fe’i penodwyd yn aelod o dîm athrawon “drama mewn addysg” Sir Fflint. Fel athrawes ddrama bu ei chyfraniad i ysgolion uwchradd a chynradd y sir yn enfawr wrth iddi hi hybu a chynhyrchu mewn ysgol a theatr. Rhoes flynyddoedd o weledigaeth ac arweiniad doeth yn gadeirydd Panel Drama’r Eisteddfod Genedlaethol.

Llŷr Williams, Pentrebychan, Wrecsam
Un o’r perfformwyr offerynnol gorau a welodd Cymru erioed. Wedi gyrfa golegol ddisglair cafodd lwyddiannau cyson gydag ymateb anhygoel i’w berfformiad cyntaf yng Ngŵyl Caeredin, 2003. Cafodd gymeradwyaeth syfrdanol gan adolygwyr cerddorol penna’r byd gydag un beirniad o Wlad Belg yn dweud: “Nid curo dwylo wnaethom ni ond codi mewn rhyfeddod. Dyma Schubert fel nas clywyd ef erioed o’r blaen.”

Awdur: Rheolwr

2017 Eisteddfod Ynys Môn