Awdur: Rheolwr

Urddau’r Orsedd 2020

Urddau’r Orsedd 2020

 

Er bod yr Eisteddfod Genedlaethol wedi’i gohirio am flwyddyn, mae’r Orsedd wedi penderfynu cyhoeddi enwau’r rheiny a oedd i’w hanrhydeddu ar y Maes yn Nhregaron eleni 

Y bwriad yw sicrhau ein bod yn gallu cyd-ddathlu eu llwyddiant a’u hanrhydedd ac edrych ymlaen at gyfnod pan allwn ddod ynghyd yn ddiogel er mwyn eu hurddo yn y ffordd draddodiadol ac urddasol y flwyddyn nesaf.

Y bwriad yw cynnal y seremonïau Urddo ar Faes yr Eisteddfod y flwyddyn nesaf.  Gan fod y broses wedi’i chwblhau cyn y cyfnod cloi, ni fyddwn yn ail-agor enwebiadau ar gyfer Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion, a bydd enwebiadau ar gyfer Eisteddfod Llŷn ac Eifionydd yn agor ymhen y flwyddyn.

Llongyfarchiadau mawr i bawb

GWISG WERDD

Deian Creunant

Mae Deian Creunant, Aberystwyth, wedi cyfrannu at y celfyddydau yn lleol ac yn genedlaethol. Yn un o’r lleisiau Cymraeg cyntaf ar Radio Ceredigion, cafodd gyfnodau yn gweithio gyda’r Urdd, y Gronfa Loteri Fawr a Llywodraeth Cymru, a bellach mae’n gyfarwyddwr cyfathrebu gyda FOUR Cymru. Mae’n is-gadeirydd Pwyllgor Gwaith Eisteddfod Genedlaethol Ceredigion, yn cyd-arwain menter Ffoto Aber a bu’n gadeirydd Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd yng Ngheredigion yn 2010. Mae’n aelod ac yn gyn gadeirydd o Fwrdd Rheoli ac Ymddiriedolwyr Cwmni Theatr Arad Goch, yn aelod o Fwrdd Rheoli Canolfan Morlan, ac yn flaenor yng nghapel y Morfa. Dros y blynyddoedd mae wedi rhedeg i godi arian i elusennau lleol a chenedlaethol.

Anthony Evans

Yn wreiddiol o Crosshands, mae’r artist Anthony Evans wedi ymgartrefu yng Nghaerdydd. Mae’n gyn bennaeth celf Ysgol Glantaf, yn ddarlunydd llyfrau plant, ac yn arlunydd gwleidyddol a gefnogodd ymgyrch streic y glowyr a’r mudiad gwrth-apartheid. Bu’n weithgar dros Glwb y Bont, yn ysgrifennydd Sir i UCAC, ac un o sylfaenwyr Cwmni Artistiaid yr Hen Lyfrgell, Oriel Canfas ac Elusen Awen. Mae’n artist proffesiynol ers 30 o flynyddoedd. Mae wedi perfformio gyda Chwmni Drama Y Fuwch Goch, Clwb Ifor Bach, a Chwmni Drama Capel y Crwys, yn ogystal ag ymddangos mewn dau bantomeim yn yr Eglwys Newydd i godi arian i’r Eisteddfod Genedlaethol.

Rhiannon Evans

Mae Rhiannon Evans, Blaenpennal, yn adnabyddus am ei gemwaith, sy’n ddeongliadau gwreiddiol o’n traddodiadau artistig Cymreig a Cheltaidd, yn arbennig felly chwedlau’r Mabinogion a chwlt y Seintiau.  Ers ei sefydlu yn 1971, mae Gemwaith Rhiannon a Chanolfan Cynllun Crefft Cymru wedi dod yn gyfystyr bron â Thregaron ei hun.  Mae’r Ganolfan yn hybu crefftwaith a wnaed yng Nghymru ac yn noddi artistiaid a dylunwyr o safon trwy’r siop, y gweithdy a’r Oriel.  Mae Rhiannon wedi arwain datblygu economaidd gwledig trwy gyd-sylfaenu ‘ATOM Tregaron’ yn y 1970au, a bu’n fentor i Awdurdod Datblygu Cymru, ac yn aelod o fenter Curiad Cymru.

Angharad Fychan

Mae Angharad Fychan, Pen-bont Rhydybeddau, Aberystwyth, wedi cyfrannu’n helaeth i faes enwau lleoedd.  Er 2011, bu’n ysgrifennydd cydwybodol ac egnïol Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru, gan ddarlithio’n gyson ar y pwnc.  Mae’n arwain teithiau cerdded addysgiadol er mwyn egluro pwysigrwydd enwau lleoedd yn y tirwedd, ac mae’n paratoi colofn enwau lleoedd yn fisol ar gyfer papur bro Y Tincer er 2013.  Mae hefyd yn aelod o dîm safoni enwau lleoedd Comisiynydd y Gymraeg.  Gwnaeth gyfraniad mawr hefyd yn ei gwaith fel Golygydd Hŷn ar staff Geiriadur Prifysgol Cymru, ac mae graen a brwdfrydedd yn nodweddu ei gwaith bob amser.

Robat Gruffudd

Anrhydeddir Robat Gruffudd, Tal-y-bont, Ceredigion, am ei gyfraniad i iaith a diwylliant Cymru.  Dechreuodd ymgyrchu pan oedd yn fyfyriwr ym Mangor, ac yn 1965, gyda’i ffrind, Penri Jones, cyhoeddodd y rhifyn cyntaf o’r cylchgrawn dychanol, Lol.  Yn 1967, sefydlodd wasg Y Lolfa, un o brif weisg Cymru erbyn heddiw.  Enillodd Wobr Goffa Daniel Owen ddwywaith, a chyhoeddi cyfrol o gerddi, A Gymri di Gymru?, yn 2008, a’i ddyddiaduron, Lolian, yn 2016.  Roedd yn un o’r tîm a sefydlodd y papur bro, Papur Pawb, ac mae’n parhau’n weithgar yn ei gymuned.

Jeffrey Howard

Mae’r cerddor Jeffrey Howard, Caerdydd, yn enw ac wyneb cyfarwydd i fynychwyr yr Eisteddfod, fel un o gyfeilyddion swyddogol yr Ŵyl ers dros ugain mlynedd.  Yn organydd dawnus a chyfarwyddwr cerdd, yn ogystal â hyfforddwr lleisiol profiadol, mae wedi gweithio gyda sefydliadau cerddrorol blaenaf Cymru, gan gynnwys Coleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru ac Opera Cenedlaethol Cymru.  Derbyniodd Wobr Joseph Parry am ei gyfraniad i gerddoriaeth yng Nghymru yn 2018.  Mae wedi dysgu’r Gymraeg, ac wedi’i defnyddio’n rheolaidd wrth weithio ar brosiectau corawl yr Eisteddfod, yn gymunedol ac wrth baratoi am berfformiadau ar lwyfan y Pafiliwn.

Elin Haf Gruffydd Jones

Mae Elin Haf Gruffydd Jones, Aberystwyth, wedi gweithio am dros 30 mlynedd mewn rhwydweithiau a phrosiectau sy’n cysylltu Cymru a’r Gymraeg gyda chyfandir Ewrop, gan fanteisio ar ei phrofiad rhyngwladol i gyfoethogi’r drafodaeth am y Gymraeg.  Yn 2017, fe’i penodwyd yn aelod o grŵp Cyngor Ewrop sy’n adolygu’r Siarter Ewropeaidd ar gyfer ieithoedd lleiafrifol a rhanbarthol.  Datblygodd Ganolfan Mercator a sicrhau trwy Gyfnewidfa Lên Cymru a Llenyddiaeth ar Draws Ffiniau i gannoedd o lyfrau o Gymru gael eu cyfieithu i ieithoedd y byd.  Mae’n Athro ym Mhrifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant, yn aelod o Fwrdd Rheoli’r Eisteddfod Genedlaethol ac yn Gadeirydd Cwmni Theatr Arad Goch.

Wynne Melville Jones

Yn wreiddiol o Dregaron, mae enw Wynne Melville Jones, Llanfihangel-Genau’r-Glyn yn gyfarwydd fel arloeswr PR, fel Tad Mistar Urdd ac artist. Dyn datblygu syniadau a’u gwireddu ydyw. Mae’r Urdd yn agos at ei galon ac mae’n Llywydd Anrhydeddus y mudiad. Sefydlodd StrataMatrix, cwmni cyfathrebu dwyieithog cyntaf Cymru, a’i redeg yn llwyddianus am 30 mlynedd ac mae’n un o sylfaenwyr Golwg Cyf. Yn weithgar yn ei gymuned sefydlodd, gydag eraill, y Banc Bro i ddatblygu gweithgareddau cymdeithasol lleol yn y Gymraeg. Wedi ymddeol, ail-gydiodd mewn Celf a bu’n hynod gynhyrchiol a llwyddiannus, gan dynnu’n helaeth ar ddyfnder ei wreiddiau yn Nhregaron a Cheredigion.

Helgard Krause

Yn wreiddiol o ardal Pfalz, Yr Almaen, daeth Helgard Krause, Aberaeron i Gymru yn 2005.  Cafodd swydd gyda Chyngor Llyfrau Cymru yn marchnata llyfrau dramor, oherwydd ei phrofiad eang yn y byd cyhoeddi.  Ddwy flynedd yn ddiweddarach, ymrwymodd i ddysgu Cymraeg er mwyn dod yn Bennaeth Marchnata’r Cyngor, ac ymhen rhai misoedd, roedd yn rhugl.  Yn dilyn cyfnod fel Cyfarwyddwr Gwasg Prifysgol Cymru, dychwelodd i’r Cyngor Llyfrau yn 2017, wedi’i phenodi’n Brif Weithredwr y sefydliad.  Mae’n esiampl arbennig o’r modd y gall rhywun heb gysylltiad â Chymru ddod yn arweinydd un o’n prif sefydliadau drwy gofleidio ein hiaith a’n diwylliant.

Emyr Llywelyn

Brodor o ardal Llandysul yw Emyr Llywelyn, Ffostrasol, sydd wedi gweithio ar hyd ei oes  i hyrwyddo a diogelu ein hiaith a’n diwylliant.  Bu’n weithgar yn ystod ei gyfnod fel myfyriwr yn Aberystwyth, ac roedd ar flaen y gad yn y trafodaethau i sefydlu neuadd Gymraeg, ymgyrch a arweiniodd at sefydlu Neuadd Pantycelyn.  Fe’i carcharwyd yn 1963 am achosi difrod i safle adeiladu argae Tryweryn, cyn cyhoeddi na fyddai’n defnyddio trais eto.  Bu’n gyfrifol am sefydlu ac arwain Mudiad Adfer o ddechrau’r 1970au ac ef yw golygydd cylchgrawn Y Faner Newydd. Bu’n gyson weithgar yn ei gymuned yng Ngheredigion dros y blynyddoedd.

Huw Rhys-Evans

A’i wreiddiau yn ardal Tregaron a phlwyf Llanddewi Brefi, mae Huw Rhys-Evans, Harrow, wedi gwneud enw iddo’i hun fel tenor llwyddiannus sydd wedi teithio a pherfformio ledled y byd, gan roi Cymru ar y map ar lwyfannau megis Neuadd Carnegie, Efrog Newydd, Tŷ Opera Bastille, Paris, a Neuadd Albert, Llundain.  Yn enillydd Gwobr Goffa Osborne Roberts, bu’n driw i’r Eisteddfod Genedlaethol ac eisteddfodau lleol ers blynyddoedd, gan ddychwelyd i feirniadu ac arwain Cymanfaoedd Canu.  Mae’n dysgu canu i ddisgyblion Ysgol Gymraeg Llundain, yn aelod o nifer o gymdeithasau, ac yn canu i godi arian at achosion Cymraeg yn Llundain yn rheolaidd.

Carlo Rizzi

Yn wreiddiol o Milan, mae Carlo Rizzi, Penarth, yn arweinydd opera adnabyddus dros y byd.  Bu’n gyfarwyddwr cerdd Opera Cenedlaethol Cymru rhwng 1992 a 2001 ac eto rhwng 2004 a 2008, ac mae’n dychwelyd at y cwmni’n rheolaidd i weithio.  Mae’n fwyaf enwog am ei waith athrylithgar yn dehongli ac arwain operâu Verdi, ac fe’i cydnabyddir yn un o arweinyddion gorau’r byd yn y maes hwn.  Mae galw mawr am gael cydweithio â Carlo Rizzi, gyda’i egni deinamig, ei ddealltwriaeth naturiol o gerddoriaeth a’i allu i ymgysylltu â’r gerddorfa a’r gynulleidfa mewn ffordd gwbl enigmatig ac emosiynol.  Mae wedi dysgu Cymraeg ac yn magu’i blant drwy gyfrwng yr iaith.

Geraint Roberts

Er bod Geraint Roberts, Caerfyrddin wedi gwneud cyfraniad arloesol i fyd addysg cyfrwng Cymraeg, fe’i hanrhydeddir am ei gyfraniad i fyd llên a diwylliant Cymru.  Mae’n genhadwr dros Gerdd Dafod ac yn weithgar yn lleol a chenedlaethol.  Ef yw sefydlydd Ysgol Farddol Caerfyrddin, a’i frwdfrydedd a’i ddawn trefnu ef sydd wedi sicrhau parhad yr ysgol fywiog hon dros gyfnod o 30 mlynedd.  Ef hefyd, ers rhyw ddeng mlynedd, sy’n trefnu tîm yr Ysgol Farddol Fach, sy’n cynnig gwersi blasu’r cynganeddion yn ardal Caerfyrddin dros yr haf.  Mae’n gefnogwr brwd o eisteddfodau mawr a bach ledled Cymru ac wedi ennill llu o wobrau a chadeiriau.

Eilir Rowlands

Brodor o Sarnau a Chefnddwysarn yw Eilir Rowlands, ac ni symudodd erioed o’i fro.  Bu’n ffermio am flynyddoedd cyn defnyddio’i ddoniau cynllunio i fod yn dir-luniwr sy’n creu gerddi.  Mae’n rhan annatod o’r gymuned leol, yn un o hoelion wyth diwylliant ei fro, ac wedi rhoi blynyddoedd o wasanaeth i’r Pethe.  Mae’i gyfraniad yn lleol ac yn ehangach yn enfawr; does neb yn fwy parod i gynnig ei wasanaeth nag Eilir.  Yn genedlaethol, mae’n un o ymddiriedolwyr Cronfa Goffa D. Tecwyn Lloyd, a sefydlwyd i hybu addysg Gymraeg a’n diwylliant, cronfa sydd o gymorth mawr i sefydliadau ar draws Cymru.

Delwyn Siôn

Yn wreiddiol o Aberdâr, Delwyn Siôn, Caerdydd, yw cyfansoddwr caneuon hudolus fel ‘Un Seren’ a ‘Niwl ar Fryniau Dyfed’, clasuron sydd yr un mor boblogaidd nawr ag erioed.  Yn ogystal â’i gyfraniad i’n diwylliant, fe’i hanrhydeddir am ei waith gydag elusen Bobath, yn dilyn genedigaeth ei fab.  Bu’n rhan o sefydlu yma yng Nghymru gangen o’r elusen, sy’n gweithio i wella ansawdd bywyd plant sydd â pharlys yr ymennydd a chyflyrau niwrolegol cysylltiedig.  Erbyn hyn, mae canolfan therapi arbenigol yng Nghaerdydd, a dros y blynyddoedd mae Delwyn wedi codi llawer o arian i’w chefnogi.  Mae’n weithgar yn lleol ac ef yw’r arweinydd yng Nghapel Bethlehem, Gwaelod-y-Garth.

GWISG LAS

Cledwyn Ashford

Yn ddi-os, byddai Cledwyn Ashford, Cefn-y-bedd, Wrecsam, yn haeddu’i le yn yr Orsedd am ei gyfraniad i fyd pêl-droed yng Nghymru am dros ddeugain mlynedd.  Mae wedi gweithio gyda rhai o sêr mwyaf y byd pêl droed, gan eu mentora pan yn ifanc a chadw llygad agos ar eu datblygiad dros y blynyddoedd.  Ond mae ‘Cled’ yn fwyaf adnabyddus i ni fel aelod hanfodol o’r tîm sy’n rhedeg Maes yr Eisteddfod yn ystod yr wythnos.  Yn barod ei gymwynas bob tro, Cled yw un o arwyr tawel y Brifwyl, ac fe’i hanrhydeddir eleni am ei gyfraniad hynod i’r Eisteddfod dros gyfnod o flynyddoedd lawer.

Anwen Butten

Bowls sy’n mynd â bryd Anwen Butten, Llanbedr Pont Steffan, ac fe’i hanrhydeddir am ei chyfraniad i’r gamp ar lefel leol, genedlaethol a rhyngwladol, dros gyfnod o ddeng mlynedd ar hugain.  Yn dilyn cyfnod hynod lwyddiannus yn cystadlu ar lefel fyd-eang, mae Anwen bellach yn canolbwyntio ar hyfforddi, ac wedi’i dewis yn aelod o Gomisiwn Athletwyr Tîm Cymru ar gyfer Gemau’r Gymanwlad y tro nesaf.  Yn ogystal â’i llwyddiant ym myd y campau, mae gan Anwen yrfa lwyddiannus fel nyrs arbenigol cancr y pen a’r gwddf yn Ysbyty Glangwili, gan weithio ar draws ardal Bwrdd Iechyd Hywel Dda.

Jeff Davies

Mae Jeff Davies, Y Fenni, wedi bod yn rhan bwysig o fywyd Cymraeg y fro honno ers blynyddoedd, ac fe fu hefyd yn allweddol yn llwyddiant yr Eisteddfod yn Sir Fynwy yn 2016, Blaenau Gwent yn 2010 a Chasnewydd yn 2004. Yn dilyn Eisteddfod Casnewydd 1988, roedd Jeff yn un o’r criw a frwydrodd i sicrhau bod ysgol gynradd Gymraeg yn agor yn Y Fenni, a phan agorodd yr ysgol ei drysau yn 1994, roedd Jeff yn un o’r llywodraethwyr cyntaf.  Mae ganddo ddiddordeb byw mewn byd natur, ac mae’n arwain teithiau cerdded i adnabod bywyd gwyllt yn y Gymraeg ac mae hefyd yn arbenigwr ar hanes lleol ei ardal.

Mary Davies

Nid gormodiaith fyddai dweud y byddai llawer o weithgareddau Cymraeg ardal Llanbedr Pont Steffan yn dod i stop heb gyfraniad Mary Davies, Dre-fach, Llanybydder.  Mae wedi gweithio’n ddiflino dros fudiadau a digwyddiadau – nid yn ysbeidiol ond gyda dyfalbarhad a dycnwch – dros ddegawdau.  Bu Mary’n ymwneud â phapur bro Clonc ers ei sefydlu, ac mae hefyd wedi chwarae rôl allweddol yn llwyddiant eisteddfodau lleol a chenedlaethol yn yr ardal.  Mae’i chyfraniad i fudiadau lleol, gan gynnwys y Ffermwyr Ifanc, yr Urdd, ac Undodiaid y Smotyn Du, wedi bod yn enfawr dros y blynyddoedd.  Hyd yn oed o ystyried bod gweithwyr caled ym mhob bro, mae cyfraniad Mary Davies yn eithriadol.

Glan Davies

Un o Frynaman yn wreiddiol, mae Glan Davies, Rhydyfelin, Aberystwyth, yn adnabyddus i genedlaethau o Gymry fel actor a digrifwr.  Yn arweinydd carismatig nosweithiau llawen ledled Cymru, bu’n chwarae rhan Clem Watkins yn Pobol y Cwm o 1988 tan 1997.  Cafodd ei ddewis i dywys Parêd Gŵyl Ddewi Aberystwyth yn 2017, yn sgil ei gyfraniad i fywyd diwylliannol yr ardal.  Mae’n adnabyddus am ei waith elusennol, gan godi arian i Blant mewn Angen, elusennau iechyd, Clwb Rygbi a Chlwb Pêl-droed Aberystwyth.  Mae hefyd yn rhan greiddiol o’r elusen Calonnau Cymru, a lwyddodd i sicrhau dros 70 o ddiffibrilwyr cyhoeddus yng Ngheredigion a thros 1,300 ar draws Cymru gyfan.

Cyril Evans

Anrhydeddir Cyril Evans, Tregaron, am ei gyfraniad gwerthfawr i ddiwylliant Cymru a’r Gymraeg am flynyddoedd lawer.  Bu’n gweithio yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru am bron i ddeng mlynedd ar hugain, gan gyfrannu’n helaeth i fywyd a gwaith y sefydliad hwnnw.  Yn ogystal, mae Cyril wedi cyfrannu llawer i fywyd a diwylliant ei filltir sgwâr.  Fe’i hanrhydeddwyd gan Gymdeithas Eisteddfodau Cymru am ei ymroddiad i Eisteddfod Gadeiriol Tregaron, fel ysgrifennydd a chadeirydd y pwyllgor.  Mae’n rhan allweddol o weithgareddau cymunedol yr ardal, ac yn un o’r rhai sy’n cadw Ysgoldy Llanio, hen gartref ei deulu, ar agor, gan gynnal gwasanaeth a chwrdd yno’n rheolaidd.

Anne Gwynne

Mae cyfraniad Anne Gwynne, Tregaron, i’w chymuned yn dyddio’n ôl dros hanner canrif.  Ymysg y cymdeithasau a’r sefydliadau sydd wedi elwa o’i gwaith mae cangen Bronnant o Ferched y Wawr, lle bu’n gyfrifol am gasglu deunydd ar gyfer cyfrol i ddathlu 50fed pen-blwydd y gangen, a Chymdeithas Hanes Tregaron.  Mae hi hefyd yn gyfrifol am ddosbarth o ddysgwyr Cymraeg yn Nhregaron, a dywed ei disgyblion ei bod yn athrawes ‘ardderchog iawn’.  Ond, mae’i chyfraniad mwyaf efallai i Gymdeithas Edward Llwyd.  Bu’n arwain nifer o deithiau cerdded o’r cychwyn, ac er 2004, bu’n cofnodi’r teithiau misol yn fanwl, ynghyd â nifer o luniau, gan greu archif amhrisiadwy ar gyfer y Gymdeithas.

Ronan Hirrien

Magwyd Ronan Hirrien mewn pentref bach yn ardal Brest, Llydaw, yn ddi-Lydaweg, ond yn ddwy ar bymtheg oed, aeth ati i ddysgu’r iaith mewn dosbarthiadau nos ac yn y brifysgol, cyn troi’i law at ddysgu’r Gymraeg.  Cyfarwyddwr a chynhyrchydd teledu yw Ronan wrth ei waith; mae’n creu rhaglenni dogfen o safon sy’n cynnig dyfnder, sylwedd a gwedd newydd ar bobl, llefydd a phynciau pwysig yn niwylliant Llydaw.  Cynhyrchodd ffilm ddogfen Aneirin Karadog: Barzh e Douar ar Varzhed, gan ddangos cryfder y diwylliant Cymraeg trwy gyfrwng y byd barddol, yr Eisteddfod a’r Orsedd.  Mae’i anrhydeddu’n symbol grymus o sut y gall perchnogi’r Gymraeg arwain at berthyn i deulu’r iaith a’i diwylliant.

Arfon Hughes

Mae Arfon Hughes, Dinas Mawddwy, yn ysgrifennydd Cwmni Nod Glas, a chyda cefnogaeth y tîm wedi sicrhau grantiau niferus i’r ardal er mwyn prynu Hen Siop yng nghanol y pentref, a’i throi’n gaffi crefft llwyddiannus a fflatiau ar gyfer pobl leol.  Llwyddwyd hefyd i ddenu arian gan y Llywodraeth i uwchraddio llwybrau ardal Mawddwy, gan sicrhau mynediad hygyrch i bawb, ymysg nifer o brosiectau eraill.  Sefydlodd noson Y Fari Lwyd yn yr ardal ugain mlynedd yn ôl, ac mae’n trefnu’r Plygain yn lleol ers degawd a mwy.  Mae’n un o sefydlwyr papur bro cylch Dolgellau, Llygad y Dydd.  Dyma ddyn sydd yn galon i’w gymuned ac yn haeddu’i anrhydeddu gan yr Orsedd.

Ruth Hussey

Ymddeolodd Dr Ruth Hussey, Lerpwl, o’i swydd fel Prif Swyddog Meddygol Cymru yn 2016.  Yn ystod ei chyfnod yn y swydd honno, bu’n gyfrifol am ddelio â’r epidemig mwyaf o’r frech goch yn ne Cymru ers i’r rhaglen brechu gychwyn.  Er ei bod wedi ‘ymddeol’, mae galw am ei phrofiad a’i gwasanaeth o hyd yng Nghymru a Lloegr mewn sawl sefydliad a phwyllgor sy’n ymwneud â strategaethau iechyd, a chafodd ei hanrhydeddu gan nifer o brifysgolion amlwg am ei gwaith.  Yn wreiddiol o Lanrwst, mae cyfraniad Ruth Hussey i’r GIG yn arbennig, ac yn deillio o’i hawydd i weithio dros wella iechyd cymunedau cyfan, yn hytrach nag unigolion yn unig. 

Llŷr James

Mae llawer o gymwynasau Llŷr James, Caerfyrddin, yn digwydd yn dawel bach, heb dynnu sylw, ac mae hyn yn nodweddiadol o’r cyfrifydd siartredig hwn sy’n rhedeg ei fusnes ei hun ers yr 1980au.  O’r cychwyn, roedd ei gwmni’n darparu gwasanaeth trwyadl Gymraeg.  Dros y blynyddoedd, mae wedi pwyso i sicrhau bod yr awdurdodau’n cydnabod ffurflenni a dogfennau yn yr iaith, gan alluogi busnesau a sefydliadau i gynnal eu gweithgaredd hwythau trwy gyfrwng y Gymraeg.  Bu’n hael ei gefnogaeth, gan noddi nifer o ddigwyddiadau a sefydliadau Cymraeg, ac mae’n Drysorydd ar Ysgol Farddol Caerfyrddin – ac mae yntau bellach yn cynganeddu hefyd.

John Milwyn Jarman

Anrhydeddir Y Barnwr John Milwyn Jarman, Penarth, am ei gyfraniad i fyd y gyfraith.  Yn wreiddiol o ardal Y Drenewydd, gwasanaethodd fel bargyfreithiwr o 1980 tan 2007.  Daeth yn drysorydd y gylchdaith ac yn bennaeth siambr adnabyddus, 9 Plas y Parc, Caerdydd.  Fe’i penodwyd yn Gofiadur Llys y Goron yn 2000 ac yn Gwnsler y Frenhines yn 2001.  Mae’n farnwr ers 2007, ac mae’n un o farnwyr mwyaf blaenllaw Cymru.  Dysgodd y Gymraeg yn rhugl, ac mae’n cynnal achosion yn y Gymraeg, gan gryfhau Cymreictod ein cyfraith a’n llysoedd a dod â chyfiawnder yn nes at bobl Cymru.

Siôn Jobbins

Mae cyfraniad Siôn Jobbins, Aberystwyth, i Gymru dros y blynyddoedd diwethaf yn enfawr.  Fe’i ganed yn Zambia, ond symudodd y teulu i Gaerdydd pan oedd yn faban.  Ers ei gyfnod yn fyfriwr yn Aberystwyth, mae Siôn wedi ymgyrchu’n frwd dros y Gymraeg ac annibyniaeth i Gymru.  Sefydlodd Ras yr Iaith yn 2014, ymgyrch sy’n mynd â’r iaith drwy gymunedau Cymru bob dwy flynedd, gan gasglu arian wrth deithio, ac ef yw sylfaenydd Parêd Gŵyl Ddewi Aberystwyth.  Mae’n gadeirydd ‘Yes Cymru’ yn gyd-drefnydd y gorymdeithiau llwyddiannus dros annibyniaeth, a bu’n un o arweinwyr y cais i ennill parth dotCYMRU (.cymru) ar y we.  Yn awdur a golygydd toreithiog, fe’i hanrhydeddir am ei gyfraniad blaenllaw i ddyfodol Cymru.

Janet Mair Jones

Mae Janet Mair Jones, Pencader, wedi rhoi oes o wasanaeth yn lleol a chenedlaethol, ac mae’i drws bob amser yn agored os oes angen help, boed yn gacennau, darllen gyda phlant ysgol neu sicrhau bod y neuadd gymunedol yn daclus ar ôl ei defnyddio.  Mae’n gydlynydd ‘County Cars’, gwasanaeth lleol i unigolion oedrannus sy’n methu defnyddio bws neu yrru car.  Mae’n rhan allweddol o dîm arolygwyr yr Eisteddfod Genedlaethol, ac mae hi a’i gŵr, Eric, wedi gwasanaethu’r Brifwyl am flynyddoedd, gyda Janet yn gofalu am fynediad yr Orsedd i’r Pafiliwn.  Braf fydd ei gweld yn cyd-gerdded gyda’r Gorseddogion eraill yn Eisteddfod Ceredigion.

Esyllt Llwyd

Meddyg teulu yw Dr Esyllt Llwyd, Llanrug, Caernarfon, sy’n arwain dwy feddygfa leol gyda thua 6,000 o gleifion. Mae hefyd yn cynghori myfyrwyr lleol sy’n ystyried astudio meddygaeth, gan eu mentora’n ofalus, a chynnig cyfleoedd iddyn nhw weithio yn y feddygfa i gael blasu’r gwaith.  Mae’n gwasanaethu ar Fwrdd Cymru Marie Curie, a chefnogodd yr ymgyrch i sefydlu Ysgol Feddygol ym Mangor.  Mae’n is-gadeirydd llywodraethwyr Ysgol Brynrefail, ac yn creu cysylltiadau gwerthfawr rhwng yr ysgol a’r gymuned drwy drefnu i ddisgyblion y chweched dosbarth ymweld â chleifion unig a’r rheini â chyflyrau dwys yn eu cartrefi i gael sgwrs.

Ann Bowen Morgan

Yn wreiddiol o’r Rhyl, mae Ann Bowen Morgan yn byw yn Llanbedr Pont Steffan ers bron i ddegawd, ac mae’n rhan ganolog o fywyd y dref.  Mae’n chwarae rhan flaenllaw mewn pob math o weithgareddau cymdeithasol a diwylliannol, gan hyrwyddo’r Gymraeg ym mhob agwedd arni.  Mae’n diwtor Cymraeg i Oedolion ym Mhrifysgol Aberystwyth, ac wedi gweithio’n ddygn er mwyn sicrhau bod dysgwyr yn dod yn rhan o’r gymuned leol.  Bu’n flaenllaw yn y gwaith o sefydlu Gorymdaith Gŵyl Ddewi yn y dref, ac mae’n ymroddgar i brosiectau fel y Pwyllgor Croesawu Ffoaduriaid sy’n cefnogi teuluoedd o Syria sy’n byw yn lleol.

Begotxu Olaizola

Begotxu Olaizola, o Zarautz, Gwlad y Basg, yn sicr yw’r Fasges fwyaf adnabyddus yng Nghymru, a thros gyfnod o ddeng mlynedd ar hugain, cyfrannodd yn helaeth at feithrin a hyrwyddo’r berthynas rhwng Cymru a Gwlad y Basg, er budd ein hiaith a’n diwylliant.  Cyflawnodd hyn fel sylwebydd a dehonglydd, fel trefnydd teithiau i unigolion a dirprwyaethau, fel tywysydd ac fel cyfieithydd.  Mae hi hefyd yn ymgyrchydd ymroddedig ac effeithiol dros hawliau lleiafrifoedd ieithyddol ym mhob man.  Daeth yn gyfarwydd i gylchoedd ehangach wrth gyfrannu i raglenni Cymraeg dros y blynyddoedd, gan sylwebu ar ddigwyddiadau yng Ngwlad y Basg a Sbaen yn gyffredinol.

Glyn Powell

Mae Glyn Powell, Pontsenni, yn ysgolhaig, awdur, athro, amaethwr, arweinydd a chofnodwr hanes ei bobl.  Treuliodd ei yrfa ym myd addysg, ac ymgyrchodd dros addysg Gymraeg mewn ardal a oedd yn dalcen caled, gan lwyddo i ennill cefnogaeth y gymuned yn ei chyfanrwydd ac adennill parch tuag at yr iaithyn lleol.  Cyfrannodd yn helaeth i fyd amaeth, gan gynnwys fel arweinydd yr ymgyrch dros Epynt yn ystod cyfnod heriol clwy’r traed a’r genau, a phan oedd Cwm Senni dan fygythiad i’w foddi.  Mae’i gyfraniad yn lleol a chenedlaethol wedi bod yn arbennig am flynyddoedd lawer, a braint yw ei anrhydeddu eleni.

Carys Stevens

Mae cyfraniad Carys Stevens, Aberaeron, i ofal diwedd-oes yng ngorllewin a chanolbarth Cymru yn enfawr.  Mae’n argyhoeddedig fod gan bawb yr hawl i fyw a marw gydag urddas.  Sefydlodd gyswllt â phob practis meddygol lleol, gan sicrhau bod tîm o staff, yn wirfoddolwyr a staff cyflogedig, wrth law i gefnogi cleifion a’u teuluoedd.  Sefydlodd wasanaeth Hosbis yn y Cartref i fynd i’r afael â heriau darparu gofal lliniarol diwedd-oes i drigolion mewn cymunedau gwledig lleol.  Rhydd bwyslais ar addysgu am farw a byw, gan annog siarad yn agored a meithrin agwedd realistig a dyngarol tuag at ddiwedd oes.

John Thomas

Anrhydeddir John Thomas, Yr Arglwydd Thomas o Gwmgïedd yng Nghwm Tawe am ei gyfraniad i’r Gymraeg drwy’r system gyfiawnder.  Bu’n Farnwr Uchel Lys ac yn Farnwr Llywyddol Cylchdaith Cymru cyn ei ddyrchafu i’r Llys Apêl, ac yn Arglwydd Brif Ustus Cymru a Lloegr.  Dyfarnodd mewn nifer o achosion yn ymwneud â chyfansoddiad Cymru, gan bwysleisio pwysigrwydd Senedd Cymru fel llais democrataidd pobl Cymru.  Drwy’i waith yn cadeirio’r Comisiwn am Gyfiawnder yng Nghymru, gwnaeth argymhellion pellgyrhaeddol er lles pobl ein gwlad, gan gynnwys datganoli cyfrifoldeb dros faes cyfiawnder i Senedd Cymru, ac argymhellion cadarn am y Gymraeg ym maes y gyfraith a gweinyddu cyfiawnder.

Clive Wolfendale

Yn gyn-Brif Gwnstabl dros dro gyda Heddlu Gogledd Cymru, mae Clive Wolfendale, Llandrillo yn Rhos, yn brif weithredwr CAIS, yr Asiantaeth Cyffuriau ac Alcohol yng Nghymru.  Dysgodd y Gymraeg gyda’r heddlu, ac mae wedi parhau i ddysgu a defnyddio’r iaith, gan gefnogi a hyrwyddo pwysigrwydd gwasanaethau Cymraeg ar gyfer pobl sy’n dioddef o ddibyniaeth, salwch meddwl a sgil-effeithiau trawma.  Mae’n rhan allweddol o nifer o gyrff yn y maes hwn ar draws Cymru, ac yn drysorydd Nant Gwrtheyrn, ar ôl iddo ef ei hun brofi gwerth y Ganolfan wrth ddysgu Cymraeg.  Mae’n ymddiddori mewn cerddoriaeth ac mae’n gyn-arweinydd Band Tref Llandudno ac yn arweinydd Band Swing Llandudno.

Diwrnod Cymdeithasol yr Orsedd 2019

I Grombil y Mynydd

Ceudyllau Llechwedd, Blaenau Ffestiniog, oedd cyrchfan diwrnod cymdeithasol diweddaraf yr Orsedd, ddydd Sadwrn, 21 Medi 2019. Daeth bron iawn i ddeugain o Orseddogion a’u gwesteion ar y daith. Cawsom ddiwrnod arbennig – nid lleiaf gan fod yr haul yn tywynnu drwy’r dydd a ddim smotyn o law!

Daethom ynghyd ar gyfer coffi am 10.30 o’r gloch yng Ngwesty’r Seren, Llan Ffestiniog – canolfan ddelfrydol os ydych am deithio o gwmpas yr ardal. Wedi gair o groeso gan y Cofiadur, y Cyn-Archdderwydd Christine, cawsom ddarlith gynhwysfawr a difyr am hanes chwareli’r ardal gan yr hanesydd lleol Steffan ab Owain. Bu Steffan yn gweithio yn y chwarel am gyfnod cyn iddo ganolbwyntio ar yrfa fel hanesydd, archifydd ac awdur nifer o lyfrau ar hanes lleol. Clywsom am y cynnydd mawr yn nifer y chwareli yn yr ardal yn ystod 19eg ganrif. Yn eu hanterth yn y 1880au roedd chwareli ’Stiniog yn cyflogi rhyw 4,000 o weithwyr, gyda gweithlu o ryw 1,400 yn Chwarel Oakeley, ac oddeutu 600 o ddynion yn Chwarel Llechwedd. Cawsom wybod  sut yr oedd y gwahanol chwareli yn cloddio am y llechi, e.e. tyllu’n ddwfn yn Nyffryn Nantlle a gyrru ‘lefelau’ yn Chwareli ’Stiniog. Amlinellodd Steffan y broses gyda chymorth ei luniau arbennig, gan ddangos sut roedd y graig a gloddiwyd o’r mynydd yn cael ei pharatoi i fod yn gynnyrch derbyniol, e.e. llechi to. Yn ystod ei sgwrs clywsom sawl hanes doniol am y gweithwyr .

Cawsom ginio ardderchog yng Ngwesty’r Seren cyn mynd ymlaen i Geudyllau Llechwedd yn y prynhawn. Aeth 35 ohonom i lawr i’r seithfed o’r 16 o lefelau sydd yn y chwarel. Er ei bod yn gynnes tu allan (20°C / 68°F) roedd yr awyrgylch yn nyfnderoedd y mynydd yn llaith ac oer (10°C / 50°F), ac felly y mae hi yno drwy’r flwyddyn. Aethom o siambr i siambr gan synnu at amodau gwaith y gweithwyr. Roedd pawb yn rhyfeddu fod y chwarelwyr yn gorfod gweithio am 12 awr y diwrnod, mewn tywyllwch dudew heb gymaint â golau cannwyll – a hynny am gyflog pitw iawn.

Tra oedd y rhan fwyaf ohonom yng nghrombil y mynydd, aeth pedair arall ar daith ‘ysgytwol’ yn lori’r Quarry Explorer i ben uchaf y chwarel. Ond er yr holl ysgwyd yr oedd yr olygfa o’r topiau’n werth ei gweld.

Diolch i Dyfrig am drefnu diwrnod mor ddiddorol ac addysgiadol unwaith eto. A da gen i fedru adrodd na chollwyd yr un aelod o’r Orsedd yng nghrombil y mynydd!

John Williams (Gwydrin)

 

COFEB BRYN BRIALLU 2009 

 

cofeb bryn briallu iolo

Dydd Sadwrn, 20 Mehefin 2009 dadorchuddiwyd cofeb i gofio cynnal yr Orsedd gyntaf gan Iolo Morganwg ar Fryn Briallu, Llundain, 21 Mehefin, 1792.

 

cofeb bryn briallu

 

Cafwyd caniatad arbennig gan awdurdodau’r Parciau Brenhinol i osod y gofeb ar ben Bryn Briallu.
Yn ôl yr Athro Prys Morgan, dyma ddechreuad y Gymru fodern. Ein braint ni yw cael cydnabod cyfraniad mawr Iolo i’n cenedl.
Cynlluniwyd y gofeb hardd gan John Meirion Morris ac Ieuan Rees, gan ddefnyddio ‘Carreg Môn’, un o ffefrynnau Iolo.

Cyhoeddi Urddau’r Orsedd Eisteddfod Sir Conwy 2019

Heddiw (9 Mai), cyhoeddir enwau’r rheini a fydd yn cael eu derbyn i’r Orsedd drwy anrhydedd, yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy eleni.

Mae’r anrhydeddau hyn, a gyflwynir yn flynyddol, yn gyfle i roi clod i unigolion o bob rhan o’r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, y Gymraeg ac i’w cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru.  Braf yw gallu cydnabod y bobl hyn drwy drefn anrhydeddau’r Orsedd, a’u hurddo ar Faes yr Eisteddfod, fore Llun 5 Awst a bore Gwener 9 Awst.
 
Yn unol â threfniadau Urddau er Anrhydedd Gorsedd y Beirdd, mae pob aelod newydd yn dod yn aelod ar yr un gwastad, sef fel Derwydd.  Mae pob person sy’n derbyn aelodaeth trwy anrhydedd Yr Orsedd yn cael eu derbyn un ai i’r Wisg Werdd, neu’r Wisg Las, yn ddibynnol ar faes eu cyfraniad.
 
Mae’r rheini sydd yn amlwg ym myd y Gyfraith, Gwyddoniaeth, Chwaraeon, Newyddiaduriaeth, y Cyfryngau, gweithgaredd bro / neu genedl yn derbyn Urdd Derwydd – Y Wisg Las am eu gwasanaeth i’r genedl.
 
Mae’r Orsedd hefyd yn urddo aelodau newydd i’r Wisg Werdd am eu cyfraniad i’r Celfyddydau.  Bydd y rheini sydd wedi sefyll arholiad neu sydd sydd wedi llwyddo mewn cwrs gradd yn y Gymraeg, mewn Cerddoriaeth, neu unrhyw bwnc a astudiwyd yn bennaf drwy gyfrwng y Gymraeg, hefyd yn derbyn y Wisg Werdd, yn ogystal ag enillwyr Cadair a Choron Eisteddfod yr Urdd.  
 
Dim ond enillwyr prif wobrau’r Eisteddfod Genedlaethol a urddir i’r Wisg Wen.
 
Ymysg yr enwau cyfarwydd a fydd yn cael eu hurddo gan yr Orsedd eleni yw’r chwaraewyr rygbi, Ken Owens a Jonathan Davies, y cyflwynydd a’r digrifwr, Tudur Owen a’r delynores ryngwladol, Catrin Finch.  
 
Eleni hefyd, mae amryw o’r rheini a urddir wedi dysgu Cymraeg a nifer wedi symud o wledydd eraill i Gymru, gan goleddu ein hiaith a chyfoethogi ein diwylliant.
 
Cynhelir Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy o 3-10 Awst.  Am ragor o wybodaeth ewch i www.eisteddfod.cymru. 
 
 
GWISG WERDD
 
Pierino Algieri
Yn fab i garcharor rhyfel o’r Eidal, magwyd Pierino Algieri, Llanddoged yn Nyffryn Conwy, gan ddysgu Cymraeg ddeugain mlynedd yn ôl a magu’i blant ar aelwyd Gymraeg. Er iddo ddilyn gyrfa fel ciper a warden ar ddyfroedd Dyffryn Conwy, gwnaeth enw iddo’i hun yn y maes agosaf at ei galon, ffotograffiaeth tirluniau. Cafodd ei gyfrol, Eidalwr yn Eryri, sylw cenedlaethol, ac mae ei waith wedi ymddangos ar gloriau sawl llyfr a CD.
 
Menna Baines
Mae Menna Baines, Bangor yn adnabyddus am ei chyfraniad nodedig fel newyddiadurwr, hanesydd llên a chelf, a’i hymroddiad diflino wrth hyrwyddo’r Gymraeg, diwylliant Cymru a lles cymdeithas. Ond mae ei chyfraniad gwirfoddol i’w hardal a’i bro ym Mangor hefyd yn sylweddol iawn, ac mae hi’n ymwneud â llu o fudiadau, gan gynnwys papur bro Y Goriad, Menter Iaith Bangor a Gwasanaeth Cerdd Ysgolion Gwynedd a Môn, i enwi ond rhai.
 
Berno Brosschot
Daeth Berno Brosschot, Pwllheli i Ben Llŷn o’r Iseldiroedd ddeng mlynedd ar hugain yn ôl, gan ymroi’n llwyr i fod yn rhan o’r gymuned leol. Fel cynifer o Ewropeaid sydd wedi setlo yng Nghymru, mae wedi cofleidio’n hiaith a’n diwylliant, a bu’n rhan allweddol o dîm y papur bro lleol, Llanw Llŷn ers blynyddoedd lawer, gan arwain ar y gwaith manwl o osod y papur. Fel modd o gyflwyno hanes a diwylliant Cymru i ymwelwyr o’r Iseldiroedd, cyfieithodd ffilm am fenter Cwrw Llŷn i’r Iseldireg –  cyfraniad pwysig arall gan y gŵr hynod hwn.
 
Elin Angharad Davies
Cerddoriaeth yw maes Elin Angharad Davies, Ysbyty Ifan, a bu ei chyfraniad yn sylweddol dros y blynyddoedd. Yn athrawes Cerddoriaeth yn Ysgol y Creuddyn, mae’n arwain CoRwst ac yn hyfforddi rhanbarth Llanrwst o Gôr yr Eisteddfod eleni. Mae’n osodwr a hyfforddwr cerdd dant profiadol, ac yn feirniad rheolaidd yn yr Eisteddfod Genedlaethol, yr Urdd a’r Ŵyl Gerdd Dant. Ar hyn o bryd, mae’n cydlynu Prosiect Telyn Llanrwst, gan gynnal gweithdai mewn ysgolion ar draws yr ardal er mwyn codi ymwybyddiaeth o hanes y delyn yn ardal Dyffryn Conwy.
 
Euros Rhys Evans
Mae Euros Rhys Evans, Y Barri yn arweinydd, cerddor a chyfansoddwr adnabyddus sydd wedi rhoi blynyddoedd o wasanaeth i’w ardal a’i wlad. Bu’n Bennaeth Cerddoriaeth Ysgol Gyfun Llanhari cyn gadael i weithio fel cerddor llawrydd, gan gyfansoddi, trefnu, cynhyrchu a chyfarwyddo. Cyfansoddodd gerddoriaeth ar gyfer nifer fawr o gyfresi teledu, gan ennill gwobr BAFTA Cymru am sgôr y ffilm Streic yn 1996. Roedd yn un o hyfforddwyr ac arweinwyr Côr Eisteddfod 2012, ac mae’n organydd yng Nghapel y Tabernacl, Caerdydd.
 
Catrin Finch
Yn un o gerddorion amlycaf Cymru, mae dawn Catrin Finch, Pentyrch ar y delyn wedi’i harwain i lwyfannau ar hyd a lled y byd. Yn wreiddiol o Lan-non, Ceredigion, llwyddodd yn ei harholiad gradd wyth gyda’r marc uchaf ar draws Prydain gyfan, a hithau ond yn naw oed ar y pryd. Mae hi wedi recordio a rhyddhau cynnyrch sy’n cynnwys gweithiau gan gyfansoddwyr o bob cyfnod, ynghyd â chyfres o alawon gwerin o Gymru, a phrosiect arbennig gyda’r cerddor Seckou Keita o Senegal. Mae’n weithgar yn ei chymuned, ac mae Academi Catrin Finch yn trefnu Ysgol Haf y Delyn ymhlith digwyddiadau eraill o bwys.
 
Helen Gibbon
Er mai athrawes Addysg Grefyddol oedd Helen Gibbon, Capel Dewi, bu cerddoriaeth yn rhan bwysig o’i bywyd erioed. Enillodd ar yr Unawd Soprano yn yr Eisteddfod Genedlaethol bedair gwaith, a bu’n arwain a hyfforddi ieuenctid ac oedolion i ganu, gan lwyddo droeon yn Eisteddfod yr Urdd gyda chorau ysgol. Sefydlodd Gôr Tŷ Tawe yn 1990, ac mae’n parhau i’w arwain o hyd, bron i ddeng mlynedd ar hugain yn ddiweddarach. Mae’n gwbl ymroddedig i’r gwaith o gadw’r traddodiadau a’r diwylliant Cymraeg a cherddorol yn fyw yn ei bro.
 
John Jones
Efallai na fydd pawb yn sylweddoli pwy yw John Jones, Tudweiliog wrth glywed ei enw ar ei ben ei hun, ond wrth ychwanegu ‘ac Alun’ ar ôl ei enw cyntaf, mae’n amlwg ei fod yn un hanner o’r ddeuawd hynod boblogaidd, John ac Alun. Mae ei gerddoriaeth wedi rhoi pleser i filoedd o gefnogwyr, a gydag Alun, mae’n gefnogwr brwd nifer o elusennau pwysig, yn lleol ac yn genedlaethol. Mae ei wreiddiau’n ddwfn yn ardal Pen Llŷn, a hyn yn cael ei adlewyrchu yn nifer o ganeuon y ddeuawd. Mae’r ddau yn parhau i deithio ar hyd a lled Cymru a’r tu hwnt yn perfformio i gynulleidfaoedd o bob oed.
 
Bethan Kilfoil
Un a symudodd ar draws y dŵr i Co. Kildaire yw Bethan Kilfoil, Newbridge, ac erbyn heddiw, mae’n olygydd newyddion ar RTE yn Iwerddon. Yn wreiddiol o’r Wyddgrug, bu’n wyneb a llais amlwg ar raglenni newyddion y BBC yng Nghymru, gan dreulio cyfnodau fel gohebydd yn Llundain, ac yna fel gohebydd Ewrop BBC Cymru ym Mrwsel. Er iddi symud o Gymru, mae ei chyfraniad i’r byd newyddion yma’n parhau, ac mae i’w chlywed a’i gweld yn rheolaidd yn cyfrannu’n ddisglair a chytbwys yn y Gymraeg ar agweddau ar fywyd Iwerddon. Mae hi hefyd yn cyfrannu erthyglau misol treiddgar a bywiog i’r cylchgrawn, Barn.  
 
Geraint Løvgreen
Mae Geraint Løvgreen, Caernarfon wedi cyfrannu’n helaeth a di-dor i’r byd canu poblogaidd er y 1970au, ac mae’n llais cyfarwydd ar raglenni fel Talwrn y Beirdd. Caiff ei adnabod fel un o gerddorion mwyaf cynhyrchiol ei gyfnod, ac mae’n uchel iawn ei barch ymysg beirdd a chantorion ac enwogion o fri! Mae’n gyfieithydd profiadol y mae llawer o alw am ei wasanaeth. Mae’n Gymro teyrngar sydd wedi adeiladu’i yrfa a’i fywyd teuluol o gwmpas y diwylliant Cymraeg.
 
Helena Miguelez-Carballeira (i’w hurddo yn 2020)
Yn wreiddiol o Galisia, mae Helena Miguelez-Carballeira, Bangor yn darlithio mewn Astudiaethau Sbaenaidd ym Mhrifysgol Bangor. Llwyddodd i ddyfnhau ein dealltwriaeth ni yma yng Nghymru o hanes a diwylliant Galisia, ac mae hefyd yn arbenigo ar fywyd a gwleidyddiaeth Gwlad y Basg a Chatalwnia. Cyfrannodd yn helaeth i faes astudiaethau cyfieithu, a thrwy’i hymdrechion hi i raddau helaeth, sicrhawyd fod y Gymraeg yn rhan o’r trafodaethau rhyngwladol sy’n ymwneud â’r maes. Mae’n enghraifft lachar o’r modd y gall ysgolheigion rhyngwladol sydd ag ymdeimlad tuag at ein diwylliant a gwybodaeth o’n hiaith, gyfoethogi ein bywyd cenedlaethol.
 
Alun Roberts
Cawn gyfle i anrhydeddu hanner arall y ddeuawd John ac Alun, wrth i Alun Roberts, Tudweiliog gael ei urddo hefyd eleni. Gyda’i bartner cerddorol, bu Alun yn perfformio am flynyddoedd, ac mae’r ddau wedi ysbrydoli nifer o artistiaid, gan eu rhoi ar ben ffordd a’u meithrin i fod o flaen cynulleidfa. Mae llu o gerddorion wedi cael profiadau arbennig fel rhan o’u band a theithio i Nashville a Memphis, Tennessee. Er ugain mlynedd bellach, bu’r ddau’n cyflwyno sioe boblogaidd ar nos Sul ar Radio Cymru, ac maent hefyd wedi serennu mewn nifer o gyfresi teledu.
 
Gwenda Roberts
Cyfrannodd Gwenda Roberts, Sarn yn helaeth i’w hardal am flynyddoedd. Mae’n glerc i Gyngor Cymuned Botwnnog ac yn ysgrifennydd Cymdeithas Defaid Llŷn er 35 mlynedd, a rhoddodd y gorau i’w gwaith fel Ynad Heddwch y llynedd ar ôl gwasanaethu am bymtheng mlynedd. Mae ei chyfraniad oes i Gapel Hebron, Llangwnnadl, i’w ddathlu. Mae’n organydd yno er hanner canrif a mwy, a bu’n athrawes yn yr Ysgol Sul am gyfnod helaeth. Yn ogystal, mae’n ddiacon yn yr eglwys ac yn drysorydd yr adeiladau er chwarter canrif. Y llynedd, cwblhaodd gyfnod o hanner canrif fel organydd swyddogol Cymanfa Bregethu Cydenwadol Rhoshirwaun.  
 
Meurig Williams
Bu Meurig Williams, Caerdydd yn weithgar iawn am flynyddoedd lawer ym myd cerddoriaeth draddodiadol Cymru, a’i brif nod yw lledaenu poblogrwydd cerddoriaeth draddodiadol Cymru a’r ffyrdd gwerinol o’i chanu. Mae’n gadeirydd Clera, ac wedi cyfrannu’n helaeth at ddatblygu Tŷ Gwerin ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol. Mae ei genhadaeth selog dros gerddoriaeth draddodiadol yn parhau, gan alluogi cerddorion amatur hen ac ifanc i ganu ein halawon unigryw gyda’i gilydd yn gyhoeddus.
 
Vivian Parry Williams
Mae cyfraniad Vivian Parry Williams, Blaenau Ffestiniog i fywyd diwylliannol a chymdeithasol ei fro yn sylweddol.  Mae’n arbenigwr ar hanes ardaloedd Ffestiniog a Nant Conwy, ac wedi ymchwilio’n ddyfal i’r maes, yn arbennig y cyfnod o ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg ymlaen. Cyfrannodd lu o erthyglau i amryw o gyhoeddiadau, a bu’n athro dosbarthiadau nos llwyddiannus ar hanes lleol ac yn ddarlithydd poblogaidd ar draws gogledd Cymru. Mae hefyd yn llenor amlochrog, ac yn enillydd cyson mewn eisteddfodau gan gynnwys yr Eisteddfod Genedlaethol.
 
Patrick Young
Mae Patrick Young, Llan Ffestiniog wedi sicrhau bod opera’n cael sylw haeddiannol yn y Gymraeg er degawd a mwy. Sefydlodd gwmni OPRA Cymru gyda’r nod o fynd â’r byd opera i bob rhan o Gymru, yn ardaloedd trefol a gwledig fel ei gilydd, gyda chynulleidfaoedd yn cael cyfle i fwynhau gweithiau gan Bizet, Verdi, Rossini a llawer mwy dros y blynyddoedd diwethaf. Uchafbwynt y cwmni hyd yn hyn oedd comisiynu a chyflwyno opera wreiddiol a newydd gan Gareth Glyn a Mererid Hopwood, Wythnos yng Nghymru Fydd. Daeth Patrick i Gymru er mwyn i’w blant gael magwraeth Gymraeg, ac fe gyrhaeddodd rownd derfynol Dysgwr y Flwyddyn yn yr Eisteddfod yn 2015.
 
GWISG LAS
 
Christine Boomsma
Yn wreiddiol o Benmachno, symudodd Christine Boomsmsa, Melbourne i Awstralia yn naw oed, ac er iddi fod yno am dros hanner canrif, pery ei Chymreictod yn rhan hollbwysig ohoni. Mae’n gyfrifol am y cyswllt pwysig rhwng yr Eisteddfod Genedlaethol a’r Eglwys Gymraeg ym Melbourne, gydag enillydd Gwobr Goffa David Ellis yn cael cyfle i berfformio yn yr Eglwys yn flynyddol fel rhan o ddathliadau Gŵyl Ddewi’r ddinas. Bu’n Arweinydd Cymru a’r Byd yn Eisteddfod 2009, a braf yw cael ei hanrhydeddu eleni, a’r Eisteddfod ym mro ei phlentyndod.
 
Jonathan Davies
Jonathan Davies, Bancyfelin yw canolwr tîm rygbi Cymru, a chwaraeodd ran amlwg ym Mhencampwriaeth y Chwe Gwlad eleni. Mae’n ysbrydoli’r tîm ar y cae rygbi, pan fydd yn chwarae dros Gymru a thros dîm y Sgarlets, gan drefnu’r amddiffyn, bylchu’n gyfrwys a phasio’n ddeallus. Fe’i dewiswyd gan ei gyd-chwaraewyr yn Chwaraewr y Gyfres ar daith y Llewod yn 2017. Mae ei gyfraniad i’r tîm cenedlaethol yn amhrisiadwy, a braf yw gwrando arno’n cael ei gyfweld ar y radio a’r teledu yn y Gymraeg ar ddiwedd pob gêm.
 
Gareth Evans
Gareth Evans, Penmachno yw Pennaeth Mathemateg Ysgol y Creuddyn, ond mae ei gyfraniad wedi bod o gymorth i ddisgyblion mathemateg ar draws Cymru gyfan. Mae’n awdur adnoddau digidol deniadol ac effeithiol ar gyfer addysgu, ysbrydoli ac arwain disgyblion, gan ddefnyddio’r we, fideos a chyfryngau cymdeithasol er mwyn eu rhannu. Mae’r fideos a roddodd ar wefan YouTube wedi’u gwylio dros 300,000 o weithiau – y cyfan yn adnoddau o’r safon uchaf drwy gyfrwng y Gymraeg ac ar gael yn rhad ac am ddim, gan arbed gwaith sylweddol iawn i athrawon mathemateg ar draws y wlad.
 
Margot Ann Phillips Griffith (i’w hurddo yn 2020)
O Bont-iets yn wreiddiol, symudodd Margot Ann Phillips Griffith, Wellington i Seland Newydd bron i hanner canrif yn ôl. Mae’n dychwelyd i’w chynefin yn flynyddol ac yn mynychu’r Eisteddfod yn rheolaidd. Bu’n llywydd Cymdeithas Gymreig Wellington amryw o weithiau, a’i gweledigaeth yn arwain at gynnal cyfarfodydd gloywi iaith, ynghyd â chystadleuaeth ysgrifennu barddoniaeth a stori fer ar Ddydd Gŵyl Dewi. Mae’n trefnu derbyniad i dîm rygbi Cymru pan fyddant yn ymweld â Wellington, a hi hefyd sy’n trefnu codi’r Ddraig Goch ar adeilad senedd Seland Newydd ar 1 Mawrth bob blwyddyn.
 
Glenys Margaret Hughes
Un sydd wedi rhoi oes o wasanaeth i hybu’r iaith a chefnogi dysgwyr yw Glenys Margaret Hughes, Rhuthun. Yn ystod ei gyrfa, bu’n athrawes Cymraeg ail-iaith yn Ninbych ac yn Yr Wyddgrug, cyn ei phenodi’n Bennaeth y Gymraeg yng Ngholeg Iâl, Wrecsam. Bu’n gyfrifol am lunio a chyd-lunio nifer o adnoddau safon uwch ail iaith gan gydweithio’n helaeth gyda CBAC. Ar ôl ymddeol, bu’n dysgu Cymraeg i aelodau Heddlu Gogledd Cymru, gan baratoi deunyddiau perthnasol ar gyfer eu gwaith. Mae hi hefyd yn gwirfoddoli’n rheolaidd gyda’r Samariaid, ac yn ymdrechu i geisio denu rhagor o siaradwyr Cymraeg i ymuno â’r gwasanaeth pwysig hwnnw.
 
Buddug Jones
Mae Buddug Jones, Bae Penrhyn yn adnabyddus i genedlaethau o eisteddfodwyr yn sgil ei chyfraniad gwirfoddol fel stiward ac arolygwr ers blynyddoedd lawer. A’r Eisteddfod yn dod i Sir Conwy eleni, hi yw cadeirydd y Pwyllgor Llety ac ysgrifennydd Pwyllgor Apêl ardal Llandudno. Mae hi hefyd yn aelod ymroddedig o bwyllgor Shw’mae Su’mae (gweithgareddau’r dysgwyr). Mae’n gadeirydd Menter Iaith Ardal y Creuddyn, gan gynnal sesiynau sgwrs a phaned anffurfiol i ddysgwyr yn yr ardal, ac yn rhan amlwg o Grŵp Arolygwyr Parhaol Eisteddfod yr Urdd ers bron i ugain mlynedd.
 
Grace Emily Jones
Daw Grace Emily Jones, Llanfihangel Glyn Myfyr yn wreiddiol o Seland Newydd, wedi symud i Gymru ar ôl syrthio mewn cariad â Llion, cneifiwr o Nebo, Llanrwst. Sylweddolodd yn fuan iawn bod rhaid dysgu Cymraeg, ac aeth ati gyda’r app ‘Say Something in Welsh’ gan fagu digon o hyder i sgwrsio ymhen ychydig. Gan ddefnyddio’i gradd mewn chwaraeon ac addysg, dechreuodd Grace chwarae pêl-rwyd gyda thîm merched Y Bala, cyn mynd ati i ennill cymhwyster mewn hyfforddi, ac yna mynd ati i ddysgu hyfforddi Rygbi Undeb Brydeinig. Erbyn hyn, mae’n hyfforddi tîm merched dan 15 oed Clwb Rygbi Nant Conwy a thîm merched Rygbi Gogledd Cymru dan 18 oed – y cyfan oll yn wirfoddol a chan ddefnyddio’r Gymraeg.
 
Robin Jones
Bu Robin Jones, Penrhyndeudraeth yn gyfaill da i’r Eisteddfod Genedlaethol am ddeng mlynedd ar hugain, yn gwirfoddoli’n flynyddol ym mhob cwr o Gymru. Ond fel rheol, cyfrannu yng nghanol ei gynefin y bydd Robin. Mae’n wyneb cyfarwydd ar lwyfannau lleol – bu’n arwain Eisteddfod Stesion, Trawsfynydd am ddeng mlynedd ar hugain, ac yn arwain eisteddfodau’r Urdd a’r Ffermwyr Ifanc yn sirol yn rheolaidd. A thros y blynyddoedd diwethaf, ac yntau’n dod yn wreiddiol o Drawsfynydd, mae wedi cael cryn bleser o wirfoddoli fel tywysydd yn Yr Ysgwrn. Dyma ddyn sydd wedi gwneud cyfraniad oes ar lawr gwlad.
 
Beverley Lennon
Symudodd Beverley Lennon, Y Barri o Brixton wedi iddi daro pin ar fap a phenderfynu symud a chychwyn o’r newydd yn dilyn marwolaeth ei mam. Cafodd ei swyno gan y Gymraeg, a dechreuodd wrando ar Radio Cymru a gwylio S4C yn rheolaidd. A hithau wrth ei bodd yn dysgu, llwyddodd i ennill gradd A* TGAU a gradd A Safon Uwch mewn cwta ddwy flynedd, ac ar ôl graddio, cafodd swydd yn dysgu Cymraeg yn Ysgol Cantonian High yng Nghaerdydd. Bu’n cyfrannu at raglenni radio’n rheolaidd, cyn symud ymlaen i gyflwyno’r gyfres Cam Ymlaen i ddysgwyr, yn ogystal â’i rhaglen ei hun ar Radio Cymru. Yn ddiweddar, fe’i henwebwyd yn un o’r 100 menyw fwyaf dylanwadol yng Nghymru.
 
Malcolm Llywelyn
Un a ddysgoddy  Gymraeg ac sy’n parhau i gefnogi’r rheini sy’n dysgu heddiw yw Malcolm Llywelyn, Aberhonddu. Bu’n frwdfrydig dros ein hiaith a’n diwylliant ers blynyddoedd, gan weithio’n ddyfal yn ardal Merthyr a’r cyffiniau fel aelod twymgalon o nifer o gymdeithasau gwahanol. Er iddo ymddeol erbyn hyn, mae’n parhau i gynnal dosbarthiadau a gweithgareddau i ddysgwyr yn ei fro. Mae hefyd yn cyfrannu’n gyson i’r papur bro lleol, ac wedi cyhoeddi amryw o lyfrynnau ar hanes lleol. Mae ei ymroddiad tawel, diffuant a phendant i’r iaith dros yr hanner can mlynedd diwethaf wedi’i werthfawrogi’n fawr – a hynny mewn ardal a fu’n dalcen caled.
 
Lis McLean
Pan gaeodd Capel yr Annibynwyr, Soar, Merthyr Tudful fel addoldy, aeth Lis McLean ati i wireddu ei gweledigaeth i greu Canolfan Gymraeg yn ei chymuned. Dan ei harweiniad cadarn, llwyddodd pwyllgor rheoli’r Fenter Iaith i sicrhau grantiau a chyllid er mwyn creu canolfan werthfawr gydag adnoddau ardderchog. Erbyn heddiw, mae’n gartref i lu o sefydliadau a chymdeithasau sy’n gweithredu er budd y Gymraeg, ac yn ganolfan allweddol i ddyfodol yr iaith yn lleol. Dyma ganolfan sy’n arwydd clir fod y Gymraeg yn dal yn fyw yn ardal Merthyr, gyda Lis McLean yn parhau wrth y llyw.
 
Phillip Moore
Mae Phillip Moore, Bangor yn enghraifft berffaith o berson a fwriodd ati i ddysgu Cymraeg er mwyn helpu eraill. Yn wreiddiol o Farbados, symudodd i Gymru yn 2010 ar ôl gorffen arbenigo mewn llawfeddygaeth clust, trwyn a gwddf. Cafodd swydd yn Ysbyty Gwynedd, Bangor, ac aeth ati’n syth i ddysgu Cymraeg gan ei fod yn sylweddoli y byddai cleifion yn hapusach wrth drafod symptomau a phroblemau yn eu mamiaith. Gwnaeth gynnydd ardderchog a chyflym, ac ers blynyddoedd bellach mae’n ymwneud â chleifion a’u teuluoedd yn y Gymraeg, gan sicrhau bod pawb yn gallu ymlacio wrth drin a thrafod pob triniaeth. 
 
Tudur Owen
Gall Tudur Owen, Y Felinheli gynnal diddordeb a pharch pobl sydd â’u gwreiddiau’n nwfn yn y diwylliant Cymraeg traddodiadol yn ogystal â’r Cymry Cymraeg hynny nad ydynt eto wedi llwyr ymollwng iddo. Mae’n bont a chenhadwr gwerthfawr mewn oes pan fydd llawer o Gymry Cymraeg yn troi at Loegr a’r iaith Saesneg am eu hadloniant. Mae ei ddawn ym maes comedi wedi ennill iddo barch ar hyd a lled Prydain gan greu cryn argraff mewn gwyliau comedi rhyngwladol a dylanwadol fel yr Edinburgh Fringe. Llwyddodd i wneud hyn heb gyfaddawdu ar ei Gymreictod, ei gefndir na’i barch at ei wlad a’i iaith.
 
Ken Owens
Yn gynharach eleni, roedd Ken Owens, Pontyberem yn arwr cenedlaethol, fel rhan o dîm rygbi Cymru a gipiodd y Gamp Lawn ar ddiwedd Pencampwriaeth y Chwe Gwlad. O ddydd i ddydd, mae’n aelod o dîm y Sgarlets ac yn fachwr heb ei ail dros ei ranbarth a’i wlad. Mae’n ysbrydoli ei gyd-chwaraewyr ar y cae gyda’i daclo digyfaddawd a’i hyrddiadau penderfynol. Mae’n siaradwr huawdl, a phleser yw gwrando ar ei gyfweliadau Cymraeg yn dilyn pob gêm.
 
Elfed Roberts (i’w urddo yn 2020)
Ymddeolodd Elfed Roberts, Caerdydd o’i swydd fel Prif Weithredwr yr Eisteddfod Genedlaethol yn 2018, yn dilyn chwarter canrif wrth y llyw. Datblygodd ac esblygodd yr Eisteddfod yn rhyfeddol dan ei ofal, ac erbyn heddiw mae’n ŵyl fywiog a lliwgar sy’n denu ymwelwyr o bob oed a chefndir, ond heb golli golwg ar ei gwreiddiau dwfn yn nhraddodiadau a diwylliant Cymru. Yn ystod ei gyfnod, teithiodd yr Eisteddfod i bob rhan o’r wlad, ac mae’r gwaddol ieithyddol a diwylliannol a adawyd ar ei hôl i’w weld yn glir ym mhob cornel o Gymru.  
 
Glyn Roberts
Mae Glyn Roberts, Padog yn llywydd Undeb Amaethwyr Cymru er pedair blynedd, ac yn gweithio’n gwbl ddiflino dros amaethwyr ers blynyddoedd. Er nad oedd yn fab fferm ei hun, roedd ganddo ddiddordeb byw mewn amaethyddiaeth, ac ar ôl astudio yng Ngholeg Amaeth Glynllifon, dechreuodd ei yrfa fel bugail. Erbyn heddiw, mae’n rhedeg fferm 350 erw, Dylasau Uchaf, sy’n perthyn i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae ganddo gefndir cryf o gefnogi a gweithio gyda mudiad y Ffermwyr Ifanc, ac mae hefyd yn weithgar iawn yn ei gymuned leol gan ymddiddori mewn llenyddiaeth o bob math.
 
Aled Samuel
Mae Aled Samuel, Llandeilo yn adnabyddus fel darlledwr a chyflwynydd poblogaidd ar y radio a’r teledu. Mae cyfresi fel 04 Wal, Pobl a’u Gerddi ac Y Dref Gymreig wedi apelio at wylwyr o bob oed, gan roi blas i ni ar bensaernïaeth, gerddi a hanes Cymru dros y blynyddoedd. Mae’n gyfrannwr rheolaidd i’r cylchgrawn Golwg ac yn awdur amryw o lyfrau, gan gynnwys detholiad o’i golofnau yn y cylchgrawn hwnnw, ynghyd â’i gyfrol ddiweddaraf, 100 Lle i’w Gweld Cyn Brexit. Mae’n gefnogwr brwd o’r Eisteddfod, a’i anturiaethau ar y maes carafanau dros y blynyddoedd wedi llenwi ambell golofn cylchgrawn!
 
Daniela Schlick
Cyrhaeddodd Daniela Schlick, Porthaethwy rownd derfynol Dysgwr y Flwyddyn yn 2017, ddwy flynedd yn unig ar ôl symud yma o’r Almaen. Erbyn hyn, mae’n gweithio fel cydlynydd datblygu’r defnydd o’r Gymraeg ym myd busnes i Fentrau Iaith Cymru. Mae’n gwirfoddoli’n rheolaidd er lles y Gymraeg, gan gynorthwyo gyda phrosiect Llety Arall yng Nghaernarfon, cefnogi sesiynau Paned a Sgwrs yn siop Palas Print ddwywaith y mis, ac mae’n gyfrifol am y sesiynau Peint a Sgwrs a gynhelir yn Nhafarn yr Harp, Bangor bob pythefnos. Mae’n un o bencampwyr diwrnod Shw’mae Su’mae, ac yn esiampl wych i bawb sy’n ymwneud â’r Gymraeg.
 
Huw Thomas
Cyfrannodd Huw Thomas, Caerdydd yn helaeth i fyd addysg Gymraeg am flynyddoedd. Ef oedd pennaeth cyntaf Ysgol Gyfun Gymraeg Cwm Rhymni, a chan sylweddoli pa mor allweddol oedd yr ysgol i dwf yr iaith, bu’n flaengar wrth ddatblygu’r iaith o fewn y dosbarth ac yn gymdeithasol. Dilynodd drywydd tebyg pan oedd yn bennaeth ar Ysgol Gymraeg Glantaf, ac o fewn tair blynedd i’w benodi roedd pob pwnc Lefel A yn cael eu dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg. Bu’n gwasanaethu ar nifer o bwyllgorau dylanwadol ym myd addysg, a bu’n gefnogwr brwd o’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol o’r cychwyn. Mae’n weledydd ymarferol, arloesol a diflino, a’i gyfraniad i fyd addysg Gymraeg yn sylweddol.  
 
Jeremy Vaughan
Mae’r defnydd o’r iaith a pharch at y Gymraeg yn Heddlu De Cymru wedi’i drawsnewid o dan ddylanwad Jeremy Vaughan, Y Bontfaen. Yn dilyn cyfnod llwyddiannus gyda Heddlu Gogledd Cymru, fe’i penodwyd yn Brif Gwnstabl Cynorthwyol gyda Heddlu’r De yn 2016, a’i gyfrifoldebau’n cynnwys arwain ar bortffolio’r iaith Gymraeg. Mae’r iaith bellach yn cael ei gweld fel rhan sylfaenol o’r swydd, ac mae mwy o swyddogion yn mynychu gwersi Cymraeg nag sydd yna o lefydd. Hefyd, mae pob gwasanaeth sydd ar gael i’r cyhoedd ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg. Dywed ef ei hun fod mwy i’w wneud, ond mae’r hyn sydd eisoes wedi’i gyflawni yn haeddu pob canmoliaeth a chlod.
 
Nesta Williams
Mae Nesta Williams, Penrhiw-llan, Llandysul wedi gwirfoddoli a helpu eraill mewn nifer o feysydd dros y blynyddoedd, gan wneud y cyfan oll heb ffws na ffwdan, a chan weithio’n dawel ac effeithiol yn codi arian ar gyfer elusennau. Mae’n weithgar yn codi arian ar gyfer ymchwil i’r clefyd creulon Motor Neurone, gan iddi golli ffrind agos i’r clefyd, a bu hefyd yn codi arian i brynu cyfarpar allweddol i ward arbenigol Calon Plus yn Ysbyty Glangwili. Mae’n adnabyddus iawn i gystadleuwyr yr Eisteddfod Genedlaethol gan ei bod wedi gwirfoddoli ar y Maes ers 1984, gan ofalu am y Pagoda a mwynhau cyfarfod â ffrindiau hen a newydd yn flynyddol.
 
Gari Wyn
Byd busnes a cheir yw arbenigedd Gari Wyn Jones, Bangor. Er iddo hyfforddi fel athro Hanes a gweithio yn y maes hwnnw am gyfnod, roedd mentergarwch yn ei waed, ac yn 1990 aeth ati i sefydlu ei fusnes gwerthu ceir ei hun, Ceir Cymru. Mae darparu gwasanaeth Cymraeg wrth galon y cwmni, a’r iaith i’w gweld ym mhob elfen o’u gwaith. Mae’n weithgar yn annog Cymry lleol, a phobl ifanc yn arbennig, i fentro ym myd busnes, ac yn ymgynghorydd entrepreneuriaid ifanc ar ran Menter a Busnes gan ymweld ag ysgolion a cholegau yn rheolaidd i gynnig ei gyngor. Gyda’i ddiddordeb mewn hanes, mae’n arbenigwr ar ardal Uwchaled, hanes y Cymmrodorion, a hanes Jac Glan-y-gors yn Llundain.
 
Rowland Wynne
Gellid bod wedi anrhydeddu Rowland Wynne, Caerdydd am ei waith yn hyrwyddo’r Gymraeg yn ardal Taf Elái, a’i gyfraniad pwysig i fywyd cymunedol y fro honno am flynyddoedd lawer. Efallai mai ei brif gymwynas yn lleol oedd sefydlu a threfnu Cylch Cadwgan, cymdeithas lenyddol sy’n cyfarfod yn rheolaidd. Bu’n gweithio ym myd addysg, wedi treulio blynyddoedd gyda’r Brifysgol Agored a Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, gan gyfrannu’n sylweddol i’r sector yng Nghymru. Ond, fe’i hanrhydeddir eleni am ei waith ymchwil a’i gyfrol am y gwyddonydd athrylithgar o Geredigion, Yr Athro Evan James Williams. Dyma gyfrol feistrolgar a hynod o ddarllenadwy sydd yn creu llwyfan pwysig i waith gwyddonydd o fri, mewn ffordd ddarllenadwy ac apelgar.
 

 

https://eisteddfod.cymru/cyhoeddi-urddau-gorsedd-eisteddfod-sir-conwy

 

Diwrnod Cymdeithasol yr Orsedd 2018

DIWRNOD  CYMDEITHASOL  YR  ORSEDD

29 MEDI 2018

Yn flynyddol, er 1980, mae yna becyn yn dod trwy’r post i’m cartref o’r Bathdy Brenhinol. Set o ddarnau arian y flwyddyn arbennig honno sydd yn y pecyn, yr hyn mae’r Bathdy yn ei alw’n ‘Set Ddisglair heb ei Chylchredeg’. Bob blwyddyn byddaf yn edrych ar y darnau ac yn addo i mi fy hun ymweliad â’r Bathdy er mwyn cael gweld sut y gwneir arian. Diolch i Orsedd y Beirdd, ac yn fwyaf arbennig i’r Arwyddfardd am drefnu, daeth cyfle ddiwedd mis Medi eleni – y Bathdy Brenhinol yn Llantrisant oedd canolbwynt Cyfarfod Cymdeithasol yr Orsedd 2018.

Cyfarfod gyntaf yn y ‘Miskin Arms’ ym Meisgyn; adeilad a gafodd ei adnewyddu ’nôl yn 2016 ond sydd wedi llwyddo i gadw nodweddion adeilad cofrestredig Gradd II yn hynod o glyfar ac effeithiol. Perchennog y ‘Miskin Arms’ yw’r cogydd Dudley Newbery, gŵr sy’n adnabyddus ar draws Cymru, a thros y ffin, am sawl rhaglen goginio. Mae hefyd wedi cyhoeddi nifer o lyfrau o ryseitiau, a gwyddom am ei waith clodwiw yn hyrwyddo bwyd a chynnyrch Cymreig. Nid oedd Dudley yno i’n croesawu ond cawsom ginio pleserus o benfras, cyw iâr a golwyth porc, gyda dewis o roliau meringue neu deisen gaws i orffen. Gwledd yn wir!

Troi wedyn am y Bathdy a chael ein harwain gan dywysyddion Cymraeg o amgylch ffatri’r Bathdy ac yna i’r arddangosfa. I mi fel gwyddonydd, amheuthun oedd cael clywed am y modd y try cymysgedd o fetelau amrwd yn ddarn disglair o arian yn fy mhoced, a’r cyfoeth o dermau Cymraeg sy’n bodoli i ddisgrifio gwahanol brosesau’r bathu. Clywsom am hanes y Bathdy, yn mynd ’nôl dros fil o flynyddoedd. Yn wreiddiol, cyfres o siopau o fathwyr arian, wedi eu lleoli yn Llundain, oedd yn gyfrifol am gynhyrchu’r darnau arian ond erbyn 1279, canolwyd popeth yn Nhŵr Llundain. I unrhyw un sydd wedi ymweld â’r Tŵr, dyma darddiad yr ardal a elwir yn ‘Mint Street’. Yma y bu’r Bathdy hyd 1810 pan symudwyd y cyfan i bedair erw o dir yn Little Tower Hill gerllaw, ac yma y bu am ryw 150 mlynedd wedyn hyd nes symud i’r safle presennol yn Llantrisant, sy’n gorchuddio arwynebedd o bron 30 erw, ym mis Rhagfyr 1968. Yn ôl yr hanes, i James Callaghan, a oedd yn Ganghellor y Trysorlys ar y pryd, y mae’r diolch mai i Gymru y daeth y Bathdy.            

Cawsom ddilyn buchedd darn o arian! Mae union gyfansoddiad pob darn arian, a gytunir rhwng y Bathdy Brenhinol a’r Trysorlys, yn gyfrinach o’r radd uchaf. Rhaid gwneud popeth i osgoi unrhyw bosibilrwydd o ddynwared a chreu arian ffug. Toddir y metal mewn ffwrneisi sy’n cynhesu i ryw 1450 °C cyn bod yr hylif metelig yn cael ei arllwys allan a’i rolio’n stribyn un-darn mewn coil enfawr. Blingir naill ochr a’r llall o’r stribyn metal i waredu unrhyw amhurdebau; dyma sy’n sicrhau sglein a glendid y metal. Eir ati wedyn i ail-rolio’r metal i sicrhau bod iddo’r trwch cywir, cyn bod peiriant trydyllu yn cynhyrchu disgiau maint darn arian ar gyfradd o ryw 8,000 y funud. Yna, i’r peiriant gosod rhimyn sy’n sicrhau’r ymyl fechan honno sy’n bodoli ar ein darnau arian. Os oes angen electroplatio, dyma pryd y gwneir hynny. Cynhesir y disgiau wedyn i dymheredd o ryw 950 °C i’w paratoi ar gyfer eu bathu, ond cyn hynny, rhaid eu golchi mewn asid i waredu unrhyw frychau sy’n parhau. Defnyddir deiau penodol i greu’r argraff ar flaen a chefn y darn arian – i wneud hynny rhaid wrth wasg sy’n medru creu gwasgedd o 150 tunnell. Cynhyrchir darnau arian ar gyfradd o 750 darn y funud.

[Show thumbnails]

Braint fawr i ni Orseddigion oedd cael bathu ein darn £2 ein hunain – peth yn sicr i’w gadw fel cofrodd o’n hymweliad. Clywsom am y trigain a mwy o wledydd y mae’r Bathdy yn gyfrifol am gynhyrchu arian iddynt. Y Bathdy sydd hefyd yn gyfrifol am baratoi medalau – o fedalau’r Gemau Olympaidd yn Llundain yn 2012, i fedalau milwrol ac anrhydedd y Deyrnas Unedig. Y Bathdy Brenhinol sy’n creu’r hyn a elwir yn ‘Sêl Fawr y Deyrnas’, y sêl honno a ddefnyddir i gadarnhau ac awdurdodi’r deddfau a gytunir yn San Steffan, ac erbyn hyn yn senedd-dai datganoledig gwledydd y Deyrnas Unedig.           

Ar ôl cael ein tywys o amgylch y ffatri, braf oedd cael cyfle i arsylwi a myfyrio ychydig yn fwy hamddenol yn yr arddangosfa. Efallai mai un gwendid o’r arddangosfa yw nad oes nemor dim sylw yn cael ei roi i fathu arian yn ein gwledydd cyn cyfnod dechreuadau’r Bathdy. Gwyddom fod yna arian yn cael ei fathu gan ein cyndeidiau Celtaidd o leiaf ganrif cyn geni Crist; yn wir cofrestrir dros 45,000 o ddarnau arian Celtaidd sydd wedi eu darganfod yng ngwledydd Prydain yn y Gofrestr Arian Geltaidd yn Rhydychen. Er nodi hyn, mae’r arddangosfa yn hynod addysgiadol a diddorol. Mae ynddi drysorau dirifedi: o geiniog Alfred Fawr yn dyddio o tua 880 O.C. i sofran aur Harri’r VIII y dywedir ei fod yn un o’r darnau arian mwyaf enwog a welodd y byd erioed; ac o fedalau Waterloo 1815, gyda phob un o’r 39,000 medal a fathwyd yn cario enw’r milwr penodol a oedd yn ei derbyn (y tro cyntaf i hyn gael ei wneud erioed), i’r ‘arian na fodolodd’, sef yr arian a baratowyd ar gyfer teyrnasiad Edward VIII ond na chylchredwyd oherwydd ymddiorseddiad y brenin cyn ei goroni. Clywsom hefyd am geiniog 1933 – y prinnaf o’r prin! Ym 1933, roedd cymaint o geiniogau yn cylchredeg fel nad oedd angen bathu mwy. Credir mai dim ond rhyw hanner dwsin a fathwyd. Yn ôl yr hanes, defnyddiwyd tair i’w claddu, fel oedd yn draddodiadol, o dan gerrig sylfaen tri adeilad; mae un yng nghasgliad y Bathdy Brenhinol, un arall yn yr Amgueddfa Brydeinig a’r llall … pwy a ŵyr!

Gallwn ysgrifennu llawer mwy am ein hymweliad. Sicrhaodd y gymysgedd o gymdeithas glòs fy nghyd-Orseddigion, y cinio tra blasus a’r wefr o ddod i ddeall yr hyn sydd tu ôl i’r darnau arian yn ein pocedi brynhawn arbennig ac unigryw iawn. Mawr ein diolch am yr holl drefnu. Gydag ymddiheuriadau am aralleirio T. Gwynn Jones yn ei gerdd ‘Penmon’, heb os nac oni bai, ‘Rhyw Sadwrn uwch na Sadyrnau oedd’.                     

Hefin Jones (Hefin Pencader)

Ethol Myrddin ap Dafydd yn Archdderwydd yr Orsedd

Yn Seremoni Cyhoeddi Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy cyhoeddwyd mai’r Prifardd Myrddin ap Dafydd fydd yr Archdderwydd newydd. Bydd yn olynu Geraint Llifon am y cyfnod o 2019 hyd at 2022.

Un enwebiad gafodd ei dderbyn erbyn y dyddiad cau, felly ni fydd angen cynnal etholiad, a bydd cyfarfod cyffredinol Bwrdd yr Orsedd yn cadarnhau’r enwebiad yn Eisteddfod Caerdydd eleni.

Rhagor: Linc