Categori: Newyddion

Anrhydeddau Gorsedd Cymru 2025

 

Cyhoeddwyd enwau’r rheini fydd yn cael eu derbyn i’r Orsedd drwy anrhydedd, yn Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam eleni

Mae’r anrhydeddau hyn, a gyflwynir yn flynyddol, yn gyfle i roi clod i unigolion o bob rhan o’r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, ein hiaith a’u cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru. Braf yw cael cydnabod y bobl hyn drwy drefn anrhydeddau’r Orsedd, a’u hurddo ar Faes yr Eisteddfod ar gyrion dinas Wrecsam, fore Llun 4 Awst a bore Gwener 8 Awst.

Yn unol â threfniadau Urddau er Anrhydedd Gorsedd Cymru, mae pob aelod newydd yn dod yn aelod ar yr un gwastad, sef fel Derwydd. Mae pob person sy’n derbyn aelodaeth trwy anrhydedd Yr Orsedd yn cael eu derbyn un ai i’r Wisg Werdd, neu’r Wisg Las, yn ddibynnol ar faes eu harbenigedd.

Mae’r rheini sy’n amlwg ym myd y gyfraith, gwyddoniaeth, chwaraeon, newyddiaduriaeth, y cyfryngau, gweithgaredd bro / neu genedl yn derbyn Urdd Derwydd – Y Wisg Las am eu gwasanaeth i’r genedl.

Mae’r Orsedd hefyd yn urddo aelodau newydd i’r Wisg Werdd am eu cyfraniad i’r celfyddydau. Bydd yrheini sydd wedi sefyll arholiad neu sydd wedi llwyddo mewn cwrs gradd yn y Gymraeg, mewn Cerddoriaeth, neu unrhyw bwnc a astudiwyd yn bennaf drwy gyfrwng y Gymraeg, hefyd yn derbyn y Wisg Werdd, yn ogystal ag enillwyr prif wobrau Eisteddfod yr Urdd. Dim ond enillwyr prif wobrau’r Eisteddfod Genedlaethol a urddir i’r Wisg Wen.

Cynhelir Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam o 2-9 Awst. Am ragor o wybodaeth ewch i www.eisteddfod.cymru.

Gwisg Las

Dyma wybodaeth am y rheini sy’n derbyn y Wisg Las yn Eisteddfod Wrecsam

Rhun ap Iorwerth
Mae Rhun ap Iorwerth yn fwyaf adnabyddus fel Aelod Senedd dros Ynys Môn, ac er 2023 fel arweinydd Plaid Cymru. Cyn hynny, bu’n ddarlledwr ac yn un o newyddiadurwyr amlycaf Cymru yn y ddwy iaith tan i’r awydd i wasanaethu ei fro a phobl Cymru ei arwain i fyd gwleidyddiaeth. Dros y blynyddoedd mae wedi bod yn weithgar yn ei gymuned, yn llywodraethwr ysgolion, yn arweinydd ar ddigwyddiadau a chyngherddau lleol, ac yn gefnogwr i amrywiol fudiadau yn cynnwys cyfnod fel noddwr i’r elusen Awyr Las. Bu hefyd, tan yn ddiweddar, yn hyfforddwr ieuenctid yng Nghlwb Rygbi Llangefni.

 

David Aykroyd
Mae pob cymuned yn elwa o unigolion sy’n cyfrannu at wella bywyd bob dydd, ac mae David Aykroyd yn llysgennad arbennig dros dref Y Bala. Gyda’i frawd, Nigel, mae’n rhedeg cwmni dillad nos, dillad dydd a dillad nofio hynod lwyddiannus, sy’n gyflogwr pwysig yng nghefn gwlad Cymru. Mae cyfraniad y brodyr wedi gwella’r celfyddydau, nifer o fentrau a chwaraeon lleol, gyda’r gefnogaeth sydd wedi gyrru CPD Y Bala i Uwch Gynghrair Cymru a hwyluso’u cyflawniadau Ewropeaidd, ond un enghraifft o gyfraniad y ddau i’w cymuned leol.

 

Nigel Aykroyd
Gyda’i frawd, David, mae cyfraniad Nigel Aykroyd i dref Y Bala wedi bod yn enfawr dros y blynyddoedd, nid yn unig trwy eu cwmni llwyddiannus sy’n cyflogi nifer fawr o bobl leol, ond hefyd trwy gefnogi’r gymuned. Ers diwedd y 1990au mae’u cwmni’n darparu meithrinfa Gymraeg yn y dref, sydd erbyn hyn, a chyda chefnogaeth y brodyr, wedi datblygu fel Canolfan Deuluol Y Bala sy’n cynnig gwasanaeth gwerthfawr i’r gymuned. Mae’r ddau frawd hefyd yn noddi’r celfyddydau, chwaraeon lleol a mentrau lleol, gan gyfrannu at wytnwch a pharhad ein hiaith yn ardal y Bala.

 

Glesni Llwyd Carter
Mae Glesni Llwyd Carter, Wrecsam, yn cyfrannu’n sylweddol i iaith a diwylliant Cymru. O ran ei galwedigaeth, mae’n rheoli holl waith teulu llysoedd Gogledd Cymru a Dyfed Powys, ac wedi gwella mynediad siaradwyr Cymraeg at gyfiawnder mewn adegau o argyfwng teuluol, a hyfforddi ynadon i ddarparu gwasanaethau yn y Gymraeg, gan ddylanwadu’n gadarnhaol ar y maes proffesiynol a’r gymuned ehangach. Yn ogystal, bu Glesni’n allweddol wrth gefnogi ac annog nifer o brosiectau diwylliannol yn lleol, ac mae ganddi ymroddiad di-ben draw i’r Gymraeg yn ardal Wrecsam.

 

Bill Davies
Yn wreiddiol o Borthmadog, mae Bill Davies, Caerdydd, wedi cefnogi eisteddfodau lleol a chenedlaethol ar hyd a lled Cymru dros y blynyddoedd. Bu’n ysgrifennydd cyffredinol Eisteddfod Bro Llandegfan am dros 20 mlynedd, yn gadeirydd Eisteddfod Môn, 2008, ac erbyn hyn mae’n aelod ac yn ymddiriedolwr o Eisteddfod Gadeiriol Caerdydd, gan weithredu fel yr is-gadeirydd. Mae hefyd yn is-gadeirydd Cymdeithas Eisteddfodau Cymru. Bu’n gweithio ym maes adnoddau dynol drwy gydol ei yrfa, a hynny ar draws Cymru, gwasanaethodd ar nifer o gyrff a sefydliadau yma, gan gynnwys Awdurdod S4C a Thribiwnlysoedd Cyflogaeth Cymru, ac mae’n parhau i weithredu fel cadeirydd ymddiriedolwyr Undeb Bedyddwyr Cymru.

 

Gwenllian Lansdown Davies
Dr Gwenllian Lansdown Davies, Llanerfyl, yw prif weithredwr Mudiad Meithrin er+ 2014, ac mae’r sefydliad wedi tyfu a datblygu’n sylweddol o dan ei harweiniad a’i gweledigaeth, gan gyfrannu’n helaeth at nod Llywodraeth Cymru i sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg. Mae’i gwaith yn ehangu a datblygu hygyrchedd, argaeledd a fforddiadwyedd darpariaeth gofal plant a gwaith chwarae cyfrwng Cymraeg yn hanfodol o safbwynt ffyniant ein plant a dyfodol ein hiaith. Mae Gwenllian hefyd yn gwirfoddoli yn ei chylch meithrin lleol yn Nyffryn Banw, yn aelod o fwrdd Medr: y Comisiwn Addysg Drydyddol ac Ymchwil, ac yn ymddiriedolwr gyda Chronfa’r Loteri Genedlaethol yng Nghymru.

 

Geraint Evans
Yn gyfreithiwr wrth ei alwedigaeth, mae Geraint Evans, Y Barri, yn hyrwyddo’r Gymraeg ym mhob maes y mae’n rhan ohono, boed hynny’n fyd addysg, busnes neu ddiwylliant. Bu’n gadeirydd llywodraethwyr Ysgol Gyfun Bro Morgannwg am ddeng mlynedd gyntaf yr ysgol, ac er 2011 mae’n gadeirydd Corfforaeth Coleg Caerdydd a’r Fro, un o golegau mwyaf y DU gyda thros 30,000 o fyfyrwyr. Mae wedi rhedeg sawl busnes llwyddiannus ac wedi gwirfoddoli yn y sectorau busnes ac addysg ar draws Caerdydd a’r Fro, yn ogystal ag yn genedlaethol. Yn gyfathrebwr naturiol, mae’n hwyluso a hyrwyddo’r Gymraeg yn Y Barri a Bro Morgannwg ers dros hanner canrif.

 

Llinos Griffin
‘Does neb wedi gwneud mwy i gefnogi cymunedau Croesor, Llanfrothen a Phenrhyndeudraeth na Llinos Griffin. Mae hi wedi cynhyrchu degau o ffilmiau cymunedol i hyrwyddo busnesau a sefydliadau lleol, ynghyd â phrosiect ‘Byw.Bod’ a ddaeth â mentrau annibynnol lleol ynghyd i gynnig profiadau a gwasanaethau i ddenu ymwelwyr i’r ardal a’u cyflwyno i’r Gymraeg. Hi hefyd oedd yn gyfrifol am greu Hwb Croesor, sydd bellach yn grŵp o dros 30 o wirfoddolwyr, ac mae hi hefyd yn athrawes Gymraeg uchel ei pharch sy’n ysbrydoli ei dysgwyr gan sicrhau eu bod yn credu fod ganddynt gyfraniad gwerthfawr i’w wneud i’r Gymraeg a’n diwylliant.

 

Rhian Griffiths
Mae Rhian Griffiths, Caerdydd, wedi gwneud cyfraniad enfawr i’r byd tennis yng Nghymru dros yr hanner can mlynedd diwethaf. Yn wreiddiol o ardal Wrecsam, mae Rhian wedi cynrychioli ei gwlad ar bob lefel, o’r tîm o dan 14 oed hyd at y tîm dros 60 oed. Er 2022, mae wedi ennill 11 teitl senglau a 12 teitl dyblau mewn twrnameintiau ITF. Yn ogystal â chynrychioli Cymru, mae hi hefyd yn rhan o garfan dros 60 y DU. Yn ogystal â byd tennis, mae Rhian hefyd wedi cyfrannu i fyd addysg, gan ddysgu mewn ysgolion yn Hong Kong, Llanfair Caereinion, ac ysgolion Plasmawr a Glantaf yng Nghaerdydd.

 

Jane Harries
Mae Jane Harries, Pen-y-bont ar Ogwr, yn ymgyrchydd dros heddwch a chyfiawnder, ac wedi chwarae rhan flaenllaw yn y gwaith o adeiladu Cymru fel cenedl heddwch. Bu’n ysgrifennydd Cymdeithas y Cymod ac mae wedi cefnogi pobl ifanc i ddatblygu neges Heddwch ac Ewyllys Da yr Urdd. Bu hefyd yn ysgrifennydd grŵp Menter Academi Heddwch Cymru. Fel aelod o’r Crynwyr, mae’n ffyddiog bod heddwch a chymodi’n bosibl yng Nghymru a’r tu hwnt, ac wedi cyfrannu’n sylweddol at adeiladu cymdeithas well. Mae’n dal i fod yn bositif yn wyneb trais ac anghyfiawnder, ac yn credu bod heddwch yn cychwyn ynom ni’n hunain.

 

Maxine Hughes
Mae Maxine Hughes yn enw ac yn wyneb cyfarwydd i nifer fawr erbyn hyn, nid yn unig am ei gwaith newyddiadurol, ond hefyd am ei rôl fel ‘cyfieithydd swyddogol’ perchnogion clwb pêl-droed Wrecsam, Ryan Reynolds a Rob McElhenney. Yn wreiddiol o Gonwy, mae’n byw a gweithio yn Washington DC, yn dilyn cyfnod gyda’r BBC a sianel newyddion Saesneg rhyngwladol yn Nhwrci. Mae’n ceisio cefnogi newyddiaduraeth Gymraeg cymaint â phosib ac wedi cynnal sesiynau ar newyddiaduraeth i’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol.

 

Tomos Hughes
Mae Tomos Hughes, Cerrig-y-Drudion, wedi gwneud cyfraniad eithriadol i’w gymuned leol drwy ei waith gwirfoddol a’i gyflogaeth gyda Gwasanaeth Ambiwlans Cymru. Dros y blynyddoedd, darparodd Tomos wasanaethau ymatebwyr cyntaf hanfodol, ac arweiniodd ei ymroddiad at osod dros 850 o ddiffibrilwyr ar draws y gogledd. Mae Tomos yn gweithio gydag Achub Bywyd Cymru, y rhaglen genedlaethol i wella cyfraddau goroesi ataliad y galon drwy hyrwyddo CPR a deffibrilio o fewn cymunedau. Mae hefyd yn darparu hyfforddiant i gymunedau lleol, gan ymestyn y gwasanaeth achub bywyd ar draws y rhanbarth, a gwneir hyn yn aml yn y Gymraeg. Mae’i ymrwymiad diwyro a’i wasanaeth arbennig nid yn unig wedi achub bywydau ond hefyd wedi cryfhau gwytnwch a pharodrwydd y gymuned mewn argyfyngau.

 

Dylan Jones
Tan ei ymddeoliad diweddar, roedd Dylan Jones, Dinbych, yn newyddiadurwr amlwg gyda’r BBC yng Nghymru. Yn ystod ei yrfa mae wedi cyflwyno rhaglenni megis ‘Taro Naw’, ‘Pawb a’i Farn’, ‘Taro’r Post’, ‘Post Cynta’, ‘Dros Frecwast Sadwrn’ a’r ‘Post Prynhawn’, ac mae’n cyflwyno’r rhaglen bêl-droed ‘Ar y Marc’ yn ddi-dor er 1992. Bu’n sylwebu ar gemau pêl-droed o 1986, ac ar ôl sylwebu ar drychineb Hillsborough, cafodd ei wahodd i fod yn ohebydd newyddion yng ngogledd ddwyrain Cymru, gan weithio ar rai o straeon mwyaf y deng mlynedd ar hugain diwethaf yng Nghymru a thros y byd.

 

Dylan Rhys Jones
Mae Dylan Rhys Jones, Abergele, yn credu bod defnyddio’r Gymraeg mewn cyd-destun proffesiynol fel y gyfraith yn eithriadol bwysig, ac mae wedi cyfrannu’n sylweddol i’r gyfraith, academia, a’r cyfryngau wrth hyrwyddo’r iaith a diwylliant Cymraeg. Mae’n bosibl ei fod yn fwyaf adnabyddus fel cyfreithiwr amddiffyn i Peter Howard Moore, y llofrudd cyfresol. Ysbrydolodd yr achos dwys a heriol hwn ei lyfr, ‘The Man in Black’, sy’n cyflwyno ei bersbectif unigryw fel cyfreithiwr Moore. Mae Dylan yn eiriolwr dros ddiwylliant, iaith ac addysg Cymru. Bu’n hyrwyddo’r iaith yn gyson o fewn ei waith cyfreithiol ac addysgol, a hynny’n lleol ac yn genedlaethol.

 

Dylan Wyn Jones
I deulu’r Eisteddfod, ‘Dylan Carafáns’ yw Dylan Wyn Jones, Yr Wyddgrug, a hynny am iddo arwain ar drefnu maes carafanau’r Eisteddfod am flynyddoedd lawer. Bu hefyd yn gyfrifol am stiwardiaid yr ŵyl ers bron i 20 mlynedd, gan feithrin perthynas arbennig gyda channoedd os nad miloedd o wirfoddolwyr dros y blynyddoedd. Mae’n wirfoddolwr brwd ei hun, ac yn cefnogi a hybu nifer fawr o fudiadau Cymraeg lleol. Yn fathemategydd ac yn arbenigwr technoleg gwybodaeth wrth ei waith, treuliodd ddau ddegawd yn gweithio ar draws Ewrop cyn dychwelyd i Gymru er mwyn sicrhau addysg Gymraeg i’w blant.

 

Keris Jones
Fyddai’r Eisteddfod ddim yn Eisteddfod heb weld Keris Jones, Llangollen, wrthi’n brysur yn gwirfoddoli a stiwardio, a hynny ers hanner can mlynedd. Mae hi’n rhan enfawr o brofiad ein cystadleuwyr a’i gofal annwyl ohonynt wrth iddynt baratoi am eu rhagbrawf yn rhan hollbwysig o ethos yr ŵyl. Mae hi hefyd wedi gwirfoddoli yn yr Urdd ac Eisteddfod Llangollen am flynyddoedd lawer. Yn ogystal, mae Keris yn gymwynasgar a gweithgar iawn yn ei bro, ac yn angerddol dros bopeth Cymreig, ein hiaith a’n diwylliant.

 

Lili Mai Jones
Mae Lili Mai Jones yn rhan o’r chwyldro pêl-droed menywod yng Nghymru ac yn arbennig yn Wrecsam. Hi yw wyneb a llais Cymraeg y chwyldro hwnnw. Yn chwarae i Academi Clwb Wrecsam ers yn 12 oed, chwaraeodd am ddau dymor i glwb Everton cyn ailymuno â Wrecsam ac mae wedi ennill nifer o gapiau rhyngwladol dros ei gwlad ar lefel dan 15 a dan 17 oed. Mae’n llais cyfarwydd ar raglenni radio a theledu, yn trafod dylanwad cynyddol pêl-droed ar iechyd corfforol a meddyliol merched ifanc, ond y tu hwnt i hynny, mae hi hefyd yn bresenoldeb Cymraeg ar raglenni sy’n cael eu darlledu dros y byd, gan roi sylw i Wrecsam a’r Gymraeg.

 

Nia Wyn Jones
Mae’n anodd mesur y gwahaniaeth a wnaeth Nia Wyn Jones, Llangefni, i gadarnhau statws y proffesiwn cyfieithu drwy ei gwaith fel rheolwr systemau Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru, ac yn sgil hynny gyfrannu at normaleiddio’r iaith mewn cynifer o feysydd. Hi oedd yn gyfrifol am redeg system arholi’r Gymdeithas, trefnu lleoliadau’r arholiadau a’r byrddau arholi, a’r gweithdai, gan redeg a datblygu gwefan y Gymdeithas am flynyddoedd lawer. Mae Nia yn weinyddwraig heb ei hail, ac mae’n bleser gan yr Orsedd ei hanrhydeddu eleni.

 

Richard Francis Jones
Yn wreiddiol o bentref Clocaenog, bu Richard (Dic) Jones, Yr Wyddgrug, yn blismon gyda Heddlu Gogledd Cymru o 1958 tan 1991, gan orffen ei yrfa fel Arolygwr yn ardal Yr Wyddgrug. Wedi ymddeol taflodd ei hun i waith gwirfoddol ac er 2007 mae’n wyneb cyfarwydd i filoedd o Eisteddfodwyr fel un o dîm y Prif Stiward yn yr Eisteddfod Genedlaethol, gyda chyfrifoldeb dros yr ochr drafnidiaeth. Mae’n weithgar iawn yn lleol, yn un o sefydlwyr a chyn-lywydd Cymdeithas Wil Bryan, yn gyn-gadeirydd ac yn llywydd Clwb Rygbi’r Wyddgrug ac yn is-gadeirydd undeb rygbi gogledd Cymru. Mae’n cynrychioli canghennau Cymru ar Bwyllgor Cenedlaethol Cymru a Lloegr o Heddlu sydd wedi ymddeol.

 

Dewi Llwyd
Yn newyddiadurwr a darlledwr sy’n llais cyfarwydd i’r mwyafrif ohonom yng Nghymru, mae Dewi Llwyd, Bangor, wedi adrodd ar rai o straeon newyddion mwyaf Cymru a’r byd yn y Gymraeg ers bron i hanner canrif. Bu’n wyneb rhaglenni etholiadol S4C, a bu’n cyflwyno prif raglen newyddion y sianel ynghyd â’r rhaglen drafod ‘Pawb a’i Farn’ am flynyddoedd. Mae’i raglenni ar Radio Cymru wedi cynnwys ‘Dewi Llwyd ar fore Sul’, ‘Hawl i Holi’, ‘Post Prynhawn’ a ‘Dros Ginio’, ac mae’n parhau i gyflwyno ‘Dros Ginio’ yn wythnosol. Mae’i gyfraniad i fyd newyddiaduraeth Gymraeg, a thrwy hynny at ein hiaith a’n diwylliant yn enfawr.

 

Lyndon Miles
Mae Dr Lyndon Miles wedi gwasanaethu cymunedau’r gogledd orllewin am 34 mlynedd. Yn wreiddiol o Ddowlais, cafodd ei addysg feddygol yn Sheffield cyn symud i Fangor lle y bu’n gweithio fel meddyg teulu. Yn frwdfrydig i wella gwasanaethau i bobl mewn ardaloedd difreintiedig, bu’n arwain y gymuned i sefydlu Canolfan Byw’n Iach, Maesgeirchen. Cyflawnodd amryw o rolau arweinyddiaeth ym maes iechyd, yn lleol a chenedlaethol. Bu’n gadeirydd Cydffederasiwn GIG Cymru ac, ar ôl ymddeol, bu’n gadeirydd Hosbis Dewi Sant am dros wyth mlynedd. Wedi dysgu Cymraeg, mae’n angerddol dros ein hiaith ac yn gallu ymdrin â chleifion a chynnal trafodaethau meddygol yn Gymraeg.

 

Gethin Rhys
Mae Gethin Rhys, Caerdydd, wedi gwasanaethu Cymru a’i chrefydd, ei gwleidyddiaeth a’i chymdeithas gyda’i graffter meddwl a chyda’i ymroddiad i weld cymuned gyfiawn ddi-ragfarn yn ein gwlad. Yn ei swydd fel swyddog polisi Cytûn mae wedi cyflwyno tystiolaeth ac awgrymiadau i bwyllgorau amrywiol y Llywodraeth a’r enwadau, i eglwysi ac unigolion er mwyn gwella polisïau a pherthnasau. Yn ystod y pandemig bu’n allweddol yn trafod canllawiau gyda’r Llywodraeth ac yn eu cyflwyno i eglwysi a chymunedau. Bu Gethin hefyd yn gwasanaethu ar Gyngor Rhyng Ffydd Cymru, corff hanfodol i hybu goddefgarwch a dealltwriaeth rhwng cymunedau yng Nghymru. Mae’n ddiwinydd craff, yn wleidydd amyneddgar ond penderfynol ac yn gymdeithasegwr tyner a deallus.

 

Enlli Môn Thomas
Ers penodiad cyntaf r Athro Enlli Thomas, Abergwyngregyn, fel Ymchwilydd Ôl-Ddoethur yn Ysgol Seicoleg Prifysgol Bangor, mae’r Gymraeg wedi bod yn ganolog i’w gyrfa fel darlithydd ac ymchwilydd. Mae ei chyfraniad i’r Gymraeg o fewn y sefydliad, ac yn genedlaethol, wedi bod yn sylweddol. Mae hefyd wedi ymgymryd â’i huchelgais o sicrhau mynediad at addysg Gymraeg ym Mangor ac o fewn pynciau seicoleg ac addysg yn ehangach. Mae ei brwdfrydedd at addysg Gymraeg, gan sicrhau fod darlithwyr ac adnoddau ar gael, wedi bod yn ganolbwynt i’w gweledigaeth. Mae hi’n parhau drwy osod strategaeth y Gymraeg ar lefel reoli’r Brifysgol a thrwy annog myfyrwyr PhD i ymgymryd ag ymchwil am addysg Gymraeg.

 

Tony Thomas
Mae Tony Thomas yn un o staff technegol yr Eisteddfod Genedlaethol, ac yn gweithio yn y stordy yn Llanybydder ers dros 40 mlynedd. Mae gan Tony ddiddordeb go iawn, a balchder yn yr Eisteddfod ac eisiau i’r profiad ar y Maes fod yn gofiadwy i’r ymwelydd. Y syniadau mwyaf trawiadol ganddo yw’r gair ‘Eisteddfod’ mewn llythrennau mawr coch a’r bwa croeso lliwgar ger y fynedfa. Mae’n gyfrifol am regalia a gwisgoedd yr Orsedd, gan sicrhau eu bod yn cael eu cludo a’u cadw’n ddiogel, ac mae urddas a llwyddiant seremonïau’r Orsedd yn ddibynnol iawn ar gyfraniad Tony yn paratoi ymlaen llaw yn y cefndir a’i flynyddoedd o brofiad.

 

Clare Vaughan
Yn wreiddiol o Abermorddu ger Wrecsam, lle y’i magwyd ar aelwyd ddi-Gymraeg, mae Clare Vaughan wedi ymgartrefu yng Nghwm Hyfryd ym Mhatagonia. Bu’n gweithio fel athrawes Gymraeg mewn ysgolion yn ardal Wrecsam cyn cael ei phenodi’n athrawes ym Mhatagonia. Mae wedi gwasanaethu’n ddi-dor dros y Gymraeg a’r diwylliant yn y Wladfa, fel cydlynydd addysgol prosiect yr iaith ac aelod gwerthfawr o’r gymdeithas am yr 20 mlynedd ddiwethaf. Mae’n agor ei chartref i groesawu ymwelwyr a gwirfoddolwyr yn gyson, yn cefnogi digwyddiadau lleol, yn weithgar gyda’r eisteddfodau, fel beirniad a hyfforddwr, ac yn cymryd rhan ei hun. Mae’n aelod o gorau a phartïon llefaru ac yn gwneud popeth o fewn ei gallu i hyrwyddo’r diwylliant a’r iaith o ddydd i ddydd.

 

Simon Ward
Yr Athro Simon Ward, Caerdydd, yw cyfarwyddwr y Sefydliad Darganfod Meddyginiaethau ym Mhrifysgol Caerdydd, ac mae’n arbenigwr ym maes darganfod cyffuriau trosiadol. Mae wedi arwain timau prosiect amlddisgyblaeth a grwpiau cemeg meddyginiaethol drwy brosiectau darganfod cyffuriau hyd at yr astudiaethau clinigol, gan gyflwyno moleciwlau lluosog i’w datblygu’n glinigol ar gyfer amrywiaeth o glefydau. Mae ganddo brofiad eang o ddarganfod cyffuriau mewn cwmnïau fferyllol mawr, biodechnoleg ac academia a phrofiad arbenigol o ddarganfod a datblygu cyffuriau ar gyfer cleifion â salwch niwrolegol a seiciatrig ac yn erbyn canser. Bu’n flaenllaw yn hybu pwysigrwydd trafod gwyddoniaeth yn y Gymraeg, yn enwedig drwy annog myfyrwyr i ddilyn astudiaethau pellach a chyhoeddi yn y Gymraeg.

 

Gareth Victor Williams
Mae Gareth Victor Williams, Yr Wyddgrug, wedi chwarae rhan allweddol ym maes ieuenctid ac addysg yng ngogledd ddwyrain Cymru am flynyddoedd. Bu’n gweithio fel athro anghenion dysgu ychwanegol mewn ysgol yn Ninbych, lle y sefydlodd a datblygodd addysg cyfrwng Cymraeg, cyn gweithio fel athro ymgynghorol plant â nam ar eu clyw. Bu hefyd yn gweithio yn y Ganolfan i Hwyrddyfodiaid yn Sir Ddinbych, gan greu pob math o adnoddau ar gyfer cyrsiau hyfforddiant mewn swydd. Mae’n olygydd y papur bro lleol, yn ymwneud â phob math o weithgareddau Cymraeg a diwylliannol yn ei ardal, ac yn rhan allweddol o bwyllgor yr Ŵyl Ban Geltaidd.

 

Menna Williams
Mae Menna Williams, Llangernyw, wedi rhoi o’i hamser yn wirfoddol i hyfforddi cenedlaethau o blant a ieuenctid am dros 50 mlynedd yn ei bro. Mae’n parhau i hyfforddi llu o ieuenctid yr ardal i berfformio ar lwyfannau lleol a chenedlaethol. Mae’n un o sylfaenwyr cangen Llangernyw o Ferched y Wawr, ac wedi bod yn Llywydd y gangen deirgwaith dros y blynyddoedd. Bu’n gwirfoddoli ar ran y mudiad, gan hybu’r defnydd o’r iaith Gymraeg yn yr Ysgol Feithrin. Mae’n cyfrannu’n fisol i’r papur bro ‘Y Gadlas’ ers blynyddoedd lawer, ac mae’i chyfraniad i’w bro yn amhrisiadwy, yn ogystal â’i chefnogaeth i’r Eisteddfod Genedlaethol, yr Urdd a’r Ŵyl Gerdd Dant – heb sôn am ei chyfraniad i’w chapel, i Gymorth Cristnogol a Chôr Cymysg Dyffryn Conwy. Fe’i hanrhydeddwyd â Thlws John a Ceridwen Hughes yn Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, Maldwyn 2024.

 

Gwisg Werdd

Dyma fanylion y rheini sy’n cael eu hanrhydeddu â’r Wisg Werdd yn Eisteddfod Wrecsam

Gwyn Anwyl
Mae Gwyn Anwyl, Ynys Môn, yn un o ffanfferwyr yr Orsedd, ac yn chwarae rhan allweddol ym mhob un o seremonïau’r Orsedd er 2021. Mae’n bennaeth cynorthwyol yn Ysgol Syr Thomas Jones. Mae’n aelod o Seindorf Beaumaris ac yn cystadlu’n gyson gyda’r band, gan gynnwys yn yr Eisteddfod; yn ogystal mae Gwyn yn aelod o barti Hogia Llanbobman sydd hefyd yn cystadlu’n gyson.

 

Geraint Cynan
Mae Geraint Cynan, Caerdydd, wedi cyfrannu i ddiwylliant cerddorol Cymru ers bron i hanner canrif, fel aelod o lu o fandiau, yn gyfansoddwr a threfnydd alawon gwerin, cyfoes a chlasurol, yn gyfarwyddwr cerdd i gwmnïau theatr, ac yn drefnydd cerdd i rai o’n rhaglenni teledu mwyaf poblogaidd. Mae ei gyfraniad heb os wedi codi safon cerddoriaeth Cymru ac wedi symud ein diwylliant cerddorol yn ei flaen yn gyffredinol. Rydym yn falch o gael ei anrhydeddu yn yr Eisteddfod eleni.

 

Gareth William Jones
Rhoddodd Gareth William Jones, Bow Street, oes o wasanaeth clodwiw i fyd addysg, fel athro drama, swyddog gweithgareddau diwylliannol gwasanaeth Llyfrgell Dyfed, a darlithio yn Adran Gymraeg Coleg y Drindod, Caerfyrddin. Ysgrifennodd ddeg o nofelau i blant. Bu hefyd yn arwain cwmni drama llewyrchus yn Rhydypennau am flynyddoedd. Ers ymddeol, mae wedi ymroi’n wirfoddol a diflino i gymdeithasau a mudiadau llenyddol a diwylliannol Gogledd Ceredigion ac i bapur bro ‘Y Tincer’. Mae’i gyfraniad a’i weithgarwch yn cael ei werthfawrogi gan ystod eang o oedrannau ac yn hybu sawl agwedd ar y Gymraeg a Chymreictod yn lleol ac yn genedlaethol.

 

Mark Lewis Jones
Yn wreiddiol o Rosllannerchrugog, mae Mark Lewis Jones, Caerdydd, yn un o’n hactorion blaenaf, sydd â’i wreiddiau’n ddwfn ym mro ei febyd. Mae wedi ymddangos mewn llu o gyfresi megis ‘Un Bore Mercher’, ‘Dal y Mellt’, ‘The Crown’, ‘Game of Thrones’ ac mae hefyd yn adnabyddus am ei rolau mewn ffilmiau mawr fel ‘Star Wars: Episode VIII’ a ‘The Far Side of the World’. Yn ddiweddar, bu’n rhan amlwg o brosiectau i gofio 90 mlynedd ers Trychineb Gresffordd, sy’n rhan o hanes glofaol yr ardal.

 

Mared Lewis
Mae Mared Lewis, Ynys Môn, wedi ac yn parhau i roi gwasanaeth diwyd i’w hardal, i Gymru, y Gymraeg a’n diwylliant ers blynyddoedd. Yn awdur saith o nofelau i oedolion, mae hi hefyd wedi cyfrannu sawl nofel ar gyfer dysgwyr fel rhan o’r gyfres ‘Amdani’. Mae’n weithgar gyda’r papur bro lleol, ‘Papur Menai’ a chydag Eisteddfod Môn. Yn wir, mae’n aelod o Orsedd Beirdd Ynys Môn, a hefyd yn diwtor poblogaidd sy’n dysgu Cymraeg i oedolion yn lleol. Braf yw ei chroesawu i’r Orsedd eleni.

 

John Morgans
Mae John Morgans wedi cyfrannu’n helaeth i fywyd ecwmenaidd eglwysi Cymru drwy ei weinidogaeth gyfoethog, yn arbennig yng nghymuned Pen-rhys yn y Rhondda. Mae’n gredwr cryf mewn cyfiawnder cymdeithasol, a bu’n weithgar iawn ymhlith cymunedau cymoedd de Cymru yn ystod streic y glowyr. Pan oedd yn gymedrolwr i’r Eglwys Unedig Ddiwygiedig yng Nghymru, penderfynodd y teulu symud o’u cartref yng Nghaerdydd i dŷ cyngor ar ystâd Pen-rhys, er mwyn cefnogi’r gweinidog, a phan y’i penodwyd yn weinidog, aeth ati gyda’i wraig, Norah, i sefydlu Eglwys Unedig Llanfair. Mae wedi dysgu’r Gymraeg ac yn gefnogol i bob math o weithgareddau celfyddydol Cymraeg. Mae ei lyfr newydd sy’n cofnodi stori Penrhys yn cael ei gyfieithu i’r Gymraeg, ’Penrhys – y pentre ar y Bryn’.

 

Elen Mai Nefydd
Mae cyfraniad Elen Mai Nefydd, Wrecsam, ym maes addysg uwch dros y chwarter canrif ddiwethaf wedi bod yn un hollbwysig i ardal Wrecsam, ar y cychwyn fel arweinydd yr Adran Theatr, Teledu a Pherfformio ym Mhrifysgol Wrecsam, cyn ei phenodi’n Bennaeth Darpariaeth y Gymraeg yno. Derbyniodd wobr cyfraniad eithriadol i addysg uwch cyfrwng Cymraeg gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol y llynedd. Balchder mawr i Elen Mai yw iddi gael ei hethol yn Is-gadeirydd Pwyllgor Gwaith Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 2025 gan arwain ar yr elfen ddiwylliannol, ac mae’n angerddol am ddenu cynulleidfaoedd newydd i’r Gymraeg a’r Eisteddfod.

 

Ann Parry Owen
Mae’r Athro Ann Parry Owen, Aberystwyth, yn academydd o’r radd flaenaf sy’n arbenigo ar iaith, gramadeg a barddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol. A hithau wedi derbyn ei haddysg uwchradd yn Llangollen, mae’n gweithio bellach yn y Ganolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd ac wedi cyfrannu’n helaeth at nifer fawr o brosiectau ymchwil dros y blynyddoedd; mae hi hefyd yn olygydd hŷn gyda Geiriadur Prifysgol Cymru. Yn ogystal ag arwain timoedd ymchwil dros y blynyddoedd, bu’n gyfrifol am feithrin ysgolheigion ifanc a thrwy hynny gyfrannu’n sylweddol at ddatblygiad y Gymraeg fel disgyblaeth academaidd. Mae hefyd yn brif olygydd y cylchgrawn ‘Studia Celtica’ ac yn aelod o banel Comisiynydd y Gymraeg ar enwau lleoedd.

 

Hywel Wyn Owen
Mae’r Athro Emeritws Hywel Wyn Owen, Llandegfan, yn adnabyddus fel arbenigwr ar enwau lleoedd Cymru. Yn wreiddiol o Benbedw, bu’n athro Lladin a Saesneg yn Ysgol Maes Garmon, Yr Wyddgrug, cyn symud i hyfforddi athrawon yn y Coleg Normal ym Mangor. Sefydlodd Ganolfan Ymchwil Enwau Lleoedd yn y brifysgol lle cafodd ei benodi’n gyfarwyddwr a dyfarnu cadair bersonol iddo. Yno roedd yn gyfrifol am y gwaith o ddigido Archif Melville Richards, un o drysorau’n cenedl bellach. Bu’n llywydd Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru, y Society for Name Studies in Britain and Ireland a’r English Place-Name Society, ac mae’n aelod o banel Comisiynydd y Gymraeg ar enwau lleoedd. Mae’n dal i gyfrannu at ddigwyddiadau cymunedol a chenedlaethol sy’n hyrwyddo enwau a Chymreictod.

 

Ceinwen Parry
Mae Ceinwen Parry, Treuddyn, Yr Wyddgrug, wedi ymroi’n llwyr i hyrwyddo ein hiaith a’n diwylliant mewn ardal sydd ond gwta ddeg milltir o’r ffin. Bu’n ysgrifennydd Eisteddfod Gadeiriol Treuddyn ers 1985, ac er ceisio ymddeol ryw flwyddyn yn ôl, mae’n dal i wneud llawer o’r gwaith. Cefnogodd i’r eithaf bob achos da yn yr ardal ac yn enwedig wrth sicrhau cronfa ariannol addas o’r pentref wrth i’r Eisteddfod Genedlaethol ddod i’r Wyddgrug ddwywaith a’r Urdd i Fflint yn 2017. Yn 2015 derbyniodd dystysgrif anrhydeddus Cymdeithas Eisteddfodau Cymru. Pobl fel Ceinwen sy’n sicrhau bod yr iaith Gymraeg i’w chlywed o hyd yn yr ardal hon; yn sicr mae’n llawn deilyngu cael ei hanrhydeddu gan yr Orsedd.

 

Shân Eleri Passmore

Rydym yn anrhydeddu Shân Eleri Passmore, Caerdydd, am ei gwasanaeth ym myd yr eisteddfodau mawr a mân dros gyfnod maith. Cyn symud i Gaerdydd yn 1981, bu Shân yn ysgrifennydd Eisteddfod Gadeiriol Maenclochog am sawl blwyddyn. Bu Cymdeithas Eisteddfodau Cymru yn ffodus iawn o’i chael hi’n Swyddog Datblygu am gyfnod, a bu’n gweithio hefyd i’r Urdd a’r Eisteddfod Genedlaethol. Yn fwy diweddar bu Shân yn gymorth mawr wrth sefydlu eisteddfod gadeiriol newydd yng Nghaerdydd, a ddatblygodd yn ddigwyddiad llwyddiannus bellach, a hi sydd wedi paratoi cadair yr eisteddfod honno dros y tair blynedd diwethaf.

 

Dilwyn Price
Mae Dilwyn Price, Hen Golwyn, yn adnabyddus i genedlaethau o blant Cymru fel arweinydd byrlymus a heintus Jamborîs yr Urdd. Mae wedi cyfrannu yn helaeth i fyd addysg yn y Gogledd. Bu’n weithgar yn hyfforddi plant ac ieuenctid yn yr ysgolion, a hefyd wedi arwain Adran ac Aelwyd yr Urdd yn Abergele. Yn gerddor amryddawn, mae’n arweinydd ar gôr cymysg, Côr Alaw, Bae Colwyn. Mae hefyd yn arweinydd Cymanfaoedd, yng Nghymru a’r tu hwnt, gan dderbyn gwahoddiadau i arwain Cymanfaoedd yn Taranaki, Seland Newydd, a Melbourne, Awstralia. Mae’n gymeriad egnïol a brwdfrydig sydd wedi ysbrydoli llu o blant ac ieuenctid Cymru, am bron i hanner canrif. Derbyniodd Dlws John a Ceridwen Hughes yn Eisteddfod yr Urdd, Caerffili 2015.

 

Rhys Roberts
’Does neb fel Rhys Roberts, Blaenau Ffestiniog am hyrwyddo ac atgyfnerthu’r celfyddydau ymysg pobl ifanc yn ei gymuned leol. Mae’n gweithio’n galed ac yn aml yn wirfoddol i sicrhau fod pobl ifanc dosbarth gweithiol yn cael cyfleoedd i ddatblygu sgiliau o fewn y celfyddydau, gan gynnwys cerddoriaeth, creu ffilmiau, trefnu gigs a digwyddiadau celfyddydol. Mae’r plant sy’n dod drwy raglenni Rhys yn cael eu hymbweru i deimlo balchder yn eu bro, ac mae’n cynnig cefnogaeth a chyfeiriad iddynt – ac yn credu yn eu potensial nhw. Mae hefyd yn aelod o’r band, Anweledig, sydd wedi ail-ffurfio i chwarae yn yr Eisteddfod eleni.

 

Jessica Robinson
Graddiodd y soprano, Jessica Robinson, Crymych, o Goleg Brenhinol Cerdd a Drama Cymru gyda gradd anrhydedd dosbarth cyntaf, rhagoriaeth yn ei MA Perfformio Opera a derbyniodd wobr goffa Aneurin Davies, gwobr Mansel Thomas, Gwobr Margaret Tann, a gwobr Soprano Elias. Hi hefyd oedd y cynrychiolydd cyntaf i gyrraedd rownd derfynol Canwr y Byd am 20 mlynedd a’r Gymraes gyntaf yn hanes y gystadleuaeth. Bu’n eisteddfodwraig i’r carn mewn cystadlaethau llefaru a cherdd ers yn ifanc iawn, a llwyddo yng nghystadlaethau Eisteddfodau’r Genedlaethol a’r Urdd. Bu hefyd yn aelod o’r CFfI am flynyddoedd, yn cystadlu’n lleol a chenedlaethol, ac mae’n bachu ar bob cyfle i hyrwyddo ein hiaith a’n diwylliant.

 

Stephen Owen Rule
Efallai fod Stephen Rule, Coed-llai, Sir y Fflint, yn fwy adnabyddus fel ei bersona digidol, y Doctor Cymraeg. Mae ganddo dros 80 o filoedd yn dilyn ei gyfrif Instagram ac mae pob un o’i ffilmiau’n amlygu ei angerdd dros y Gymraeg a’i awydd diflino i’w hyrwyddo. Yn athro Cymraeg (ail iaith) wrth ei alwedigaeth, mae’n cynnig cyngor a chefnogaeth i ddysgwyr a siaradwyr Cymraeg di-hyder ar draws y byd gyda’i frwdfrydedd heintus a’i ddealltwriaeth o darddiad enwau, ystyron dywediadau, y treigliadau, gramadeg a chystrawen. Mae’n un o’r cyfathrebwyr gorau dros ein hiaith a’n diwylliant, ac mae’n braf ei anrhydeddu gan yr Orsedd yn Eisteddfod Wrecsam eleni.

 

Dylan Williams
Mae ymroddiad Dylan Williams, Caernarfon, i addysgu, ysbrydoli a denu diddordeb ym myd cerddoriaeth yn uchel iawn, yn arbennig ymhlith bechgyn ifanc. Mae’n credu’n gryf mewn rhoi cyfle i bob plentyn dderbyn gwersi offerynnol ac yn pwysleisio fod cerddoriaeth i fod yn hwyl i bawb! Mae wedi addysgu cannoedd o blant yn ysgolion rhanbarth Caernarfon dros y blynyddoedd, yn arwain band iau y rhanbarth, band Pres Hŷn Gwynedd a Môn, ac wedi cael llwyddiannau mawr gyda bandiau Ysgol Brynrefail, Ysgol Syr Hugh Owen ac Ysgol Bontnewydd. Mae hefyd yn brif gornedydd Seindorf Arian Deiniolen, sy’n gystadleuwyr brwd bob blwyddyn.

 

Gwisg Werdd

Jane Aaron
Mae cyfraniad Jane Aaron, Aberystwyth i fywyd Cymru yn un nodedig, fel addysgwr, ymchwilydd llenyddol ac awdur. Hyd nes ei hymddeoliad, roedd yn Athro Saesneg ym Mhrifysgol De Cymru. Wedi hynny daeth yn aelod cyswllt o Ganolfan Astudio’r Cyfryngau a Diwylliant mewn Cenhedloedd Bach, Prifysgol De Cymru. Mae’n adnabyddus am ei hymchwil arloesol a’i chyhoeddiadau niferus ar lenyddiaeth Gymreig ac ysgrifennu menywod o Gymru. Cyhoeddodd nifer o ysgrifau a llyfrau, a bu’n olygydd gyda Gwasg Honno, sy’n arbenigo yn ysgrifennu menywod o Gymru. Yn 2023, cyhoeddodd gofiant Cranogwen gyda Gwasg Prifysgol Cymru.

Anna ap Robert
Mae Anna ap Robert, Aberystwyth yn angerddol dros ein hiaith a’n diwylliant yn ei hardal. Yn Swyddog Creadigol (Dawns a Theatr) gyda Theatr Felin-fach a thiwtor Cymraeg i Oedolion ym Mhrifysgol Aberystwyth wrth ei gwaith, mae Anna hefyd yn gweithio’n agos gyda Chwmni Cyrff Ystwyth sy’n rhoi cyfleoedd i bobl ag anableddau ac anghenion dysgu. Mae hi hefyd yn trefnu nosweithiau dawns ‘Strictly’ yn y Gymraeg, gyda’r holl ymarferion a’r hyfforddi’n cael eu cynnal yn y Gymraeg. Dros y 12 mlynedd diwethaf, mae’r rhain wedi codi bron i £100,000 ar gyfer grwpiau ac elusennau amrywiol.

Simon Chandler
Cafodd Simon Chandler, Manceinion, ei fagu yn Llundain mewn teulu Saesneg ei iaith. Syrthiodd mewn cariad â’r Gymraeg tra ar ei wyliau yng Nghymru tua15 mlynedd yn ôl, ac aeth ati i’w dysgu. Mewn dim o dro, roedd Simon nid yn unig wedi meistroli Cymraeg llafar ac ysgrifenedig ond roedd hefyd yn medru cynganeddu! Erbyn hyn mae’n cynnal colofn yn ‘Barddas’, cylchgrawn y Gymdeithas Cerdd Dafod, cyhoeddodd nofel, ‘Llygad Dieithryn’ (2023), gydag un arall ar y ffordd, ac mae’n cyfrannu erthyglau i’r wasg gyfnodol Gymraeg. Ar ben hyn oll mae Simon yn weithgar iawn yn trefnu digwyddiadau sy’n hybu’r Gymraeg yn ninas Manceinion.

Elgan Philip Davies
Gwnaeth Elgan Philip Davies, Bow Street, Aberystwyth, gyfraniad triphlyg i’n diwylliant. Ar ddechrau cyfnod allweddol yng nghanu roc Cymraeg, roedd yn aelod blaenllaw o’r grŵp Hergest, a chân o’i waith ef oedd y gyntaf i gael ei chwarae ar Radio Cymru pan lansiwyd y gwasanaeth yn 1977. Yn ail, mae’n awdur toreithiog, wedi ysgrifennu llu o nofelau i blant ac i oedolion. Ac yn drydydd, fel llyfrgellydd a dreuliodd gyfnod sylweddol yn yr Hen Goleg ym Mhrifysgol Aberystwyth, daeth yn arbenigwr ar yr adeilad hwnnw. Mae wedi cyflwyno’i hanes ar lafar ar y cyfryngau yn ogystal â chyhoeddi sawl llyfr am ei hynodrwydd a’i arwyddocâd.

Owenna Davies
Mae ardal Ffostrasol a Cheredigion yn bwysig iawn i Owenna Davies. Bu’n gweithio ym myd addysg am flynyddoedd, ond fe’i hanrhydeddir am ei chyfraniad gwirfoddol yn lleol. Bu’n gynghorydd cymuned, aelod o bwyllgor Maes a Môr, Cadeirydd Merched Glannau Teifi, a hi fu’n bennaf gyfrifol am drefnu digwyddiadau a goruchwylio’r llyfr a gyhoeddwyd pan gaeodd Ysgol Aberbanc. Mae’n drysorydd Capel y Drindod Aberbanc ac yn helpu i redeg y Banc Bwyd yng Nghapel Seion, Llandysul. Bu’n Llywydd Rhanbarth Merched y Wawr, a llwyddodd i ddenu nawdd i greu ffilm, ‘Gwlân, gwlân, gwlana’, sy’n olrhain hanes y diwydiant gwlân yng Ngheredigion.

Anne England
Anrhydeddir Anne England, Aber-fan am ei gwaith gwirfoddol dros y Gymraeg yn ardal Merthyr Tudful, ac yn arbennig am ei chyfraniad i’r Ganolfan Gymraeg yn Theatr a Chanolfan Soar, canolfan sydd wedi gwreiddio holl fudiadau Cymraeg yr ardal yng nghanol y gymuned. Cyfrannodd fel gwirfoddolwr a chadeirydd at flynyddoedd o ddatblygu’r cynlluniau uchelgeisiol, ceisio am gyfleoedd ariannu a sicrhau llwyddiant hirdymor y fenter. Yn ogystal â chyfrannu at lywodraethiant y sefydliad, bu’n gwirfoddoli mewn ystod eang o weithgareddau – o’r swyddfa docynnau a’r dderbynfa i weithgareddau a digwyddiadau unigol.

Nerys Howell
Magwyd Nerys Howell, Caerdydd, yn y Rhondda Fawr, gan fynychu ysgolion lleol cyn hyfforddi mewn gwyddor tŷ yng Nghaerdydd a Llundain. Ers dychwelyd i Gymru, bu’n hyrwyddo bwydydd a chynnyrch Cymreig ledled y byd. Mae wedi ysgrifennu tri llyfr coginio’n defnyddio cynhwysion Cymreig, ac wedi ymddangos yn rheolaidd ar y teledu. Yn ogystal â’i gwaith yn rhoi cynnyrch Cymreig ar y map byd-eang, mae Nerys yn dilyn tîm rygbi merched Cymru yn frwd, gan fod ei merch, Elinor Snowsill – sydd hefyd yn cael ei hanrhydeddu eleni – wedi chwarae i’r tîm cenedlaethol.

Angharad Lee
Mae Angharad Lee, Tonyrefail, yn angerddol dros sicrhau cyfle cyfartal i bawb yn y celfyddydau, ac wedi meithrin doniau trigolion Rhondda Cynon Taf yn y Gymraeg a’r Saesneg ers blynyddoedd. Mae’n uwch-ddarlithydd a chyfarwyddwr cyfrwng-Cymraeg yn Academi Llais a Chelfyddydau Dramatig Cymru, ac yn gyfarwyddwr artistig ar ei chwmni theatr ei hun, Leeway Productions. Yn ystod y cyfnod clo, cefnogodd ei chwmni dros 150 o artistiaid llawrydd na lwyddodd i dderbyn grantiau. Mae wedi cynhyrchu nifer o sioeau amlwg yr Eisteddfod dros y blynyddoedd, a hi fydd yn cynhyrchu sioe ‘Nia Ben Aur’ eleni gyda’r Brifwyl yn ei milltir sgwâr.

Elin Llywelyn Williams
Mae Elin Llywelyn Williams, Pont-y-clun wedi ymroi i dwf y Gymraeg ym Mhontypridd a’r ardal. Yn ddirprwy bennaeth ar Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn, mae hi wedi ysbrydoli a Chymreigio cenedlaethau o blant, gan eu hannog i ddathlu diwylliant a threftadaeth Cymru. Sefydlodd Gôr y Cwm yn 2009, côr i blant ardal Cwm Rhondda, sy’n parhau i wefreiddio cynulleidfaoedd hyd heddiw. Mae’r côr wedi mwynhau llwyddiannau yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Eisteddfod yr Urdd, Eisteddfod Genedlaethol Ryngwladol Llangollen a chystadlaethau eraill gan gynnwys ‘BBC Songs of Praise’ a Chôr y Flwyddyn y BBC. Mae hi hefyd yn aelod o Gôr Godre’r Garth a Dawnswyr Nantgarw ers blynyddoedd lawer, ac mae’n un o arweinyddion Côr yr Eisteddfod eleni.

Helena Miguelez-Carballeira
Yn wreiddiol o Galisia, mae Helena Miguelez-Carballeira, Bangor yn darlithio mewn Astudiaethau Sbaenaidd ym Mhrifysgol Bangor. Llwyddodd i ddyfnhau ein dealltwriaeth ni yma yng Nghymru o hanes a diwylliant Galisia, ac mae hefyd yn arbenigo ar fywyd a gwleidyddiaeth Gwlad y Basg a Chatalwnia. Cyfrannodd yn helaeth i faes astudiaethau cyfieithu, a thrwy’i hymdrechion hi i raddau helaeth, sicrhawyd fod y Gymraeg yn rhan o’r trafodaethau rhyngwladol sy’n ymwneud â’r maes. Mae’n enghraifft lachar o’r modd y gall ysgolheigion rhyngwladol sydd ag ymdeimlad tuag at ein diwylliant a gwybodaeth o’n hiaith, gyfoethogi ein bywyd cenedlaethol.

Mari Morgan
Yn wreiddiol o Lanelli, mae Mari Morgan yn byw yn yr Unol Daleithiau ers bron i 30 mlynedd, gan gyfrannu’n helaeth at ddiwylliant Cymreig Gogledd America a Chanada yn ystod y cyfnod hwn. Bu’n gweithio fel unawdydd mezzo-soprano, ac mae’i diddordeb mewn cerddoriaeth wedi parhau dros y blynyddoedd. Sefydlodd Gôr Cymry Gogledd America yn 1998, gan deithio o amgylch y byd. Mae’i hymrwymiad i gomisiynu gweithiau corawl newydd yn nodedig, ac mae’n annog aelodau’r côr i fynd ati i ddysgu Cymraeg ac i ymuno â dosbarthiadau llenyddol hefyd. Mari oedd Arweinydd Cymru a’r Byd yn Eisteddfod Genedlaethol Llanelli yn 2000.

Catrin Rowlands
Athrawes Gymraeg yn Ysgol Llanhari yw Catrin Rowlands, Abertawe, ac yn ddi-os, bydd ei chreadigrwydd a’i hymroddiad i waith pwyllgorau lleol yr Eisteddfod i’w gweld yn glir ar y Maes ym Mhontypridd eleni. Mae hi wedi cynnwys ei disgyblion yn y paratoadau ar hyd y daith gan sicrhau eu bod yn rhan o’r gwaith cynllunio ar gyfer y Gadair, gyda’i hawydd i ddod â’r Gymraeg yn fyw i bobl ifanc yn glir i bawb. Mae hefyd yn weithgar yn ei chynefin fel aelod o Dŷ Tawe, canolfan Gymraeg dinas Abertawe, ac mae wedi cynnig gwersi Cymraeg yn wirfoddol i ddosbarthiadau o oedolion yn eu cymuned yn Nhreforys.

Derrick Rowlands
Dyn “y pethe” yw Derrick Rowlands, sy’n frodor o Bont-iets, ac un a weithiodd yn dawel ddiflino dros y Gymraeg yn ei filltir sgwâr ac yn ehangach ers blynyddoedd bellach. Rhoddodd gyfraniad oes i fyd y corau meibion, yn lleol ac yn genedlaethol. Gweithiodd yn ddiwyd i godi proffil y Gymraeg o fewn i Gymdeithas Corau Meibion Cymru, a bu’n rhan allweddol o’r gwaith o drefnu cyngherddau mawreddog corau meibion unedig yn Llundain. Yn Gymro i’r carn, mae’n bleser gan Orsedd Cymru ei anrhydeddu eleni.

Mike Parker
Un o Kidderminster yn Swydd Gaerwrangon yw Mike Parker. Fe’i cyfareddwyd gan fapiau er pan oedd yn blentyn, a hefyd gan Gymru. Symudodd yma yn 2000, ac ymroi i ddysgu Cymraeg. Mae’n awdur nifer o lyfrau, gan gynnwys ‘Neighbours from Hell?’ (2007), sy’n trafod agweddau’r Saeson at y Cymry; ‘Map Addict’ (2009), llythyr cariad i fapiau; ‘Real Powys’ (2011), arweinlyfr craff i sir fabwysiedig Mike, a’r arobryn ‘On the Red Hill’ (2019). Y llynedd cyhoeddodd ‘All the Wide Border’, sy’n crwydro’r gororau. Fel dyn hoyw, gŵyr beth yw perthyn i leiafrif sy’n dioddef rhagfarn yn aml, ac mae hyn yn rhoi min ar y modd y mae’n dehongli Cymru ar gyfer cynulleidfa Saesneg ei hiaith.

Shân Eleri Passmore
Rydym yn anrhydeddu Shân Eleri Passmore, Caerdydd, am ei gwasanaeth ym myd yr eisteddfodau mawr a mân dros gyfnod maith. Cyn symud i Gaerdydd yn 1981, bu Shân yn ysgrifennydd Eisteddfod Gadeiriol Maenclochog am sawl blwyddyn. Bu Cymdeithas Eisteddfodau Cymru yn ffodus iawn o’i chael hi’n Swyddog Datblygu am gyfnod, a bu’n gweithio hefyd i’r Urdd a’r Eisteddfod Genedlaethol. Yn fwy diweddar bu Shân yn gymorth mawr wrth sefydlu eisteddfod gadeiriol newydd yng Nghaerdydd, a ddatblygodd yn ddigwyddiad llwyddiannus bellach, a hi sydd wedi paratoi cadair yr eisteddfod honno dros y ddwy flynedd diwethaf.

Siwan Rosser
Mae Siwan Rosser, Caerdydd, yn uwch-ddarlithydd ac yn ddirprwy bennaeth Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd. Mae’n arwain y drafodaeth gyfredol ar lyfrau Cymraeg i blant, ac fe’i comisiynwyd gan Gyngor Llyfrau Cymru i lunio arolwg o lyfrau plant a phobl ifanc a gafodd ddylanwad ar y maes cyhoeddi. Mae ei hymwneud cyson â gweithgareddau megis yr Eisteddfod a gwyliau llenyddol wedi ysgogi trafodaeth ehangach ar lyfrau plant. Bu’n arwain ar weithgareddau i ddathlu gwaith yr awduron plant T Llew Jones ac Elizabeth Watkin-Jones a hybu pwysigrwydd cynrychiolaeth ac amrywiaeth mewn llenyddiaeth; mae hyn oll wedi ysgogi diddordeb ym maes llenyddiaeth Cymraeg i blant a phobl ifanc yn arbennig.

Peter Spriggs
Mae Peter Spriggs, Arberth yn arlunydd toreithiog ac uchel ei barch. Mae’n ddarlithydd yng Ngholeg Celf a Dylunio Abertawe, Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, ac yn aelod o Grŵp 56 Cymru, criw o arlunwyr proffesiynol sy’n byw a gweithio yng Nghymru. Ysbrydolir ei waith gan hanes diwylliannol a diwydiannol Cymru, ac mae’r lluniau a beintiodd o adeiladau diwydiannol a threfol y Rhondda a Chaerdydd yn yr wythdegau erbyn hyn yn gofnod pensaernïol a hanesyddol ar ôl eu dymchwel. Mae’n gefnogwr brwd i’r Lle Celf yn yr Eisteddfod ac o weithgareddau arddangosfeydd ac orielau celf ledled Cymru.

Llinos Swain
Cyfrannodd Llinos Swain, Caerdydd yn helaeth at fywyd Cymraeg a cherddorol ardal Ton-teg a Llantrisant tra bu’n byw yn yr ardal am flynyddoedd. Bu’n hael ei chefnogaeth i weithgareddau’r Urdd, yn gyfrifol am yr adran yn Ysgol Gynradd Llantrisant. Yna, helpodd i sefydlu adran ym Mhorthcawl, gan hyfforddi plant i gystadlu a chreu cannoedd o osodiadau cerdd dant dros y blynyddoedd. Bu Llinos yn asgwrn cefn i Gôr Merched y Garth, bob amser yn barod i helpu fel arweinydd neu gyfeilydd pan fo’r angen. Fe’i hanrhydeddir am ei chyfraniad i’r “pethe” ym mro’r Eisteddfod a’r tu hwnt.

Meilyr Hedd Tomos
Dyn ifanc sy’n rhoi o’i orau er lles eraill yw Meilyr Tomos, Abergwaun. Yn gerddor dawnus, mae’n teithio cartrefi gofal yn ardal Sir Benfro a’r tu hwnt i ddiddanu’r preswylwyr, ac yn perfformio ym mhabell Cytûn ar Faes yr Eisteddfod yn flynyddol. Cododd arian i elusennau drwy recordio dwy gryno-ddisg, gyda’r elw’n mynd i Gymorth Cristnogol ac elusennau canser y pancreas a’r prostad. Roedd Meilyr yn un o sêr y grŵp Côr-ona ar Facebook yn ystod y cyfnod clo, ac mae wedi ymddangos ar raglen ‘Noson Lawen’, yn cyfeilio i’w gyfaill ysgol, Trystan Llŷr.

Gareth Williams
Mae Gareth Williams, Pontypridd, yn hanesydd blaenllaw, ac yn Athro Emeritws ym Mhrifysgol De Cymru, wedi cyfnod helaeth yn dysgu yno ac ym Mhrifysgol Aberystwyth. Hanes cymdeithasol, ac yn arbennig hanes chwaraeon a cherddoriaeth, yw ei faes arbenigol, ac mae wedi cyhoeddi ffrwd gyson o lyfrau ac erthyglau ar y pwnc yn y Gymraeg a’r Saesneg. Mae llawer o’i waith wedi ymwneud â diwylliant poblogaidd cymoedd y De, ac mae’n awdurdod ar fywyd a gwaith y llenor a’r arloeswr hanes llafar o Abercynon, George Ewart Evans. Mae hefyd yn aelod o Gôr Meibion Pendyrus.

Siân Rhiannon Williams
Daw Siân Rhiannon yn wreiddiol o Gwm Rhymni ond erbyn hyn mae’n byw yn y Barri. Ar ôl cwblhau doethuriaeth yn Aberystwyth, bu’n athrawes ac yn gynhyrchydd radio cyn treulio’r rhan fwyaf o’i gyrfa yn darlithio yn Ysgol Addysg Prifysgol Fetropolitan Caerdydd. Mae’n arbenigwraig ar hanes Cymru ac wedi cyhoeddi’n helaeth ar hanes yr iaith Gymraeg, addysg a hanes menywod. Y mae’n weithgar iawn gyda nifer o sefydliadau, byrddau golygyddol a mentrau sy’n hybu hanes Cymru a hanes menywod, gan gynnwys ‘Llafur’, ymgyrch y Placiau Porffor ac Archif Menywod Cymru.

 

Gwisg Las

 

Delyth Badder
Delyth Badder, Pontypridd, yw’r patholegydd pediatrig cyntaf i fedru’r Gymraeg. Diolch i’w phendantrwydd a’i phenderfyniad i frwydro dros y gwasanaeth yng Nghymru, mae’r arbenigedd wedi goroesi, gan arbed pryder a loes ychwanegol i filoedd o deuluoedd. Mae Delyth hefyd yn gweithio fel Archwilydd Meddygol, gan alluogi teuluoedd sy’n galaru i leisio pryderon neu gwestiynau i arbenigwr yn eu dewis iaith. Yn ogystal, penderfynodd droi diddordeb oes mewn llên gwerin yn yrfa, ac mae’n Gymrawd Anrhydeddus yn Amgueddfa Cymru, sy’n gyfle iddi osod ein hanes a’n traddodiadau ar lwyfan cenedlaethol a byd-eang.

Carol Bell
Cafodd Carol Bell, Llundain, ei magu yn Felindre. Mae’n arbenigo ym maes ynni, byd arian a busnes a gweithgarwch elusennol, a bu’n gysylltiedig â nifer fawr o sefydliadau cydwladol. Ond mae’n arbennig o falch o gael gwasanaethu sefydliadau ac elusennau yng Nghymru, gan gynnwys gweithredu fel Is-lywydd Amgueddfa Cymru, Cadeirydd Pwyllgor Cyllid Canolfan y Mileniwm a hi oedd y ferch gyntaf i wasanaethu ar fwrdd Cymdeithas Bêl-droed Cymru. Mae’n llais cyfarwydd ar y radio a’r teledu ac mae ei hymwneud â’r Gymraeg yn ymestyn at fathu geiriau a dderbyniwyd yn gyffredinol erbyn hyn, e.e. gwyrddgalchu (am greenwashing).

Jamie Bevan
Mae Jamie Bevan, Merthyr Tudful wedi bod yn gonglfaen y gymuned Gymraeg yn ei ardal ers dros 20 mlynedd, ac erbyn hyn mae’n rhedeg caffi Cymraeg Soar, sy’n rhan o’r ganolfan Gymraeg bwysig yn y dref. Yn ymgyrchydd brwd dros yr iaith, mae hefyd yn gerddor, a bu’n rhan allweddol o’r gwaith i greu Gŵyl Bedroc, ynghyd â threfnu nosweithiau cymdeithasol o bob math yn yr ardal. Mae Jamie wedi dylanwadu’n gryf ar bobl ifanc lleol i ymfalchïo yn ein hiaith a chymryd pob cyfle i’w defnyddio’n ddyddiol. Pleser yw ei anrhydeddu eleni.

Dafydd Trystan Davies
Yn wreiddiol o Aberdâr, mae Dafydd Trystan Davies, Caerdydd, yn adnabyddus fel academydd, gwleidydd, hyrwyddwr addysg ac amgylcheddwr, a gyfrannodd yn helaeth i Gymru, ei thraddodiadau, ei thirwedd, ei phobl a’i hiaith. Mae’n Gofrestrydd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, ac wedi ymwneud â’r Coleg o’r cychwyn. Mae’n aelod o Fwrdd Chwaraeon Cymru. Fel amgylcheddwr, mae’n gadeirydd y Bwrdd Teithio Llesol ac ar flaen y gad yn ei gwneud yn haws ac yn fwy diogel i bobl gerdded a beicio wrth deithio bob dydd. Bu’n allweddol yn natblygiad Ysgol Gynradd Gymraeg Hamadryad, Caerdydd, ac mae wedi gwasanaethu fel cyfarwyddwr amryw o fentrau cymdeithasol gan gynnwys Gweithdai Beiciau Caerdydd a TooGoodToWaste.

Geraint Davies
Mae Geraint Davies, Treherbert, wedi gweithio’n ddiflino am dros hanner canrif ar ran cymunedau’r Rhondda. Fel fferyllydd bu’n gwasanaethu cymunedau Treherbert, Treorci a Thynewydd, bu’n gynghorydd lleol dros Dreherbert am dros 40 o flynyddoedd ac yn 1999 etholwyd ef yn aelod cyntaf Cwm Rhondda yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Bu’n ymgyrchydd brwd a gweithgar dros faterion lleol, gan gynnwys yr hawl i ddefnyddio’r Gymraeg yn y cyngor a thros addysg Gymraeg yn y cwm. Bu hefyd yn allweddol yn y gwaith o sefydlu banc bwyd a chaffis i gefnogi teuluoedd difreintiedig yn yr ardal.

Michelle Davies
Brodor o bentref Beulah yw Michelle Davies, Llangamarch, yn ferch ei milltir sgwâr, a’i gwreiddiau’n ddwfn yn yr ardal, ac yn un sydd wedi gwneud llawer i sicrhau bod y Gymraeg yn ffynnu unwaith eto mewn ardal lle bu dirywiad yn yr iaith dros y blynyddoedd. Drwy ei gwaith, mae’r ffrwd Gymraeg yn Ysgol Gynradd Llanfair-ym-Muallt wedi ffynnu. Ac mae ei gwaith cymunedol gyda chyrff megis Eisteddfod Llanwrtyd, y cylch meithrin lleol, Eisteddfod yr Urdd a’r Ffermwyr Ifanc wedi golygu bod llawer mwy o gyfleoedd i blant ac ieuenctid yr ardal ddefnyddio’u Cymraeg wrth gymdeithasu.

Joseff Gnagbo
Ceisiwr lloches o’r Traeth Aur yw Joseff Gnagbo, Caerdydd, a symudodd i Gymru rai blynyddoedd yn ôl. Ymsefydlodd yn y brifddinas gan ddysgu Cymraeg yn hyderus. Oddi ar hynny bu’n diwtor Cymraeg ail-iaith hynod effeithiol. Ers yr hydref Joseff yw Cadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. Mae wedi ymddangos yn gyson ar y cyfryngau yn rhannu ei brofiadau fel ceisiwr lloches a pherson a ddysgodd y Gymraeg ar ôl symud i Gymru. Rydym yn falch i’w groesawu i Orsedd Cymru.

Margot Ann Phillips Griffith
O Bont-iets yn wreiddiol, symudodd Margot Ann Phillips Griffith, Wellington, i Seland Newydd bron i hanner canrif yn ôl. Mae’n dychwelyd i’w chynefin yn gyson ac yn mynychu’r Eisteddfod yn rheolaidd. Bu’n llywydd Cymdeithas Gymreig Wellington amryw o weithiau, a’i gweledigaeth yn arwain at gynnal cyfarfodydd gloywi iaith, ynghyd â chystadleuaeth ysgrifennu barddoniaeth a stori fer ar Ddydd Gŵyl Dewi. Mae’n trefnu derbyniad i dîm rygbi Cymru pan fyddant yn ymweld â Wellington, a hi hefyd sy’n trefnu codi’r Ddraig Goch ar adeilad senedd Seland Newydd ar 1 Mawrth bob blwyddyn. Margot oedd Llywydd y Welsh Gymanfa Ganu Association of New Zealand rhwng 1996 a 2023.

Gill Griffiths
Mae Gill Griffiths, Pentyrch, yn gymwynaswraig wrth reddf ac wedi cyfrannu’n helaeth yn ei chymuned a’r tu hwnt dros iaith a diwylliant Cymru. Mae hi’n aelod gweithgar o Ferched y Wawr ers blynyddoedd lawer. Yn ystod ei chyfnod fel llywydd cenedlaethol y mudiad, bu’n codi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd gwaith Cymorth Cristnogol drwy annog yr aelodau i gasglu bagiau a’u gwerthu er budd yr elusen. Bu’n weithgar ym maes dysgu Cymraeg, yn diwtor ym Mhrifysgol Caerdydd ac yn Swyddog y Dysgwyr i’r Eisteddfod Genedlaethol. Bu Gill yn llywydd anrhydeddus yn Eisteddfod Caerdydd 2018.

Rosa Hunt
Yn wreiddiol o Malta, symudodd teulu Rosa Hunt, Pentre’r Eglwys, i Brydain pan oedd hi’n 15 mlwydd oed, oherwydd y sefyllfa bryderus yn ei gwlad. Erbyn heddiw, mae’n siaradwr Cymraeg hyderus, yn Gyd-bennaeth Coleg y Bedyddwyr Caerdydd, ac yn weinidog rhan-amser yn Eglwys y Tabernacl, Caerdydd. Mae’i chyfraniad i’w chymuned yn ardal Ton-teg yn aruthrol, fel rhan o’r tîm a sefydlodd y banc bwyd lleol, Caffi Shalom, sy’n croesawu’r ifanc a’r bregus, trefnydd clwb gwyliau i blant am flynyddoedd lawer, ac aelod o grŵp a gydweithiodd â’r cyngor lleol i groesawu sawl teulu o ffoaduriaid i’r ardal.

Awen Iorwerth
Yn enedigol o’r Rhondda, mae Awen Iorwerth wedi gwneud llawer i hyrwyddo addysg feddygol trwy’r Gymraeg. Yn sgil ei brwdfrydedd yn codi ymwybyddiaeth o’r iaith o fewn meddygaeth, penodwyd Awen yn ddarlithydd ym Mhrifysgol Caerdydd i ddatblygu addysg feddygol gyfrwng-Cymraeg, a hi a draddododd y ddarlith Gymraeg gyntaf erioed i fyfyrwyr y Coleg Meddygaeth. Erbyn hyn mae pob un o fyfyrwyr Coleg Meddygaeth Caerdydd, waeth beth fo’u cefndir ieithyddol, yn derbyn sesiynau sgiliau cyfathrebu yn Gymraeg. Mae’n fraint i’r Orsedd gydnabod pwysigrwydd ei gwaith yn y maes hwn.

Gethin Lloyd James
Un o Lanarthne yw Gethin Lloyd James, ac mae’n ddyn ei filltir sgwâr. Ef a sefydlodd gwmni pensaernïaeth IAGO Cymru Cyf, sy’n darparu cynlluniau i bobl leol trwy gyfrwng y Gymraeg, gan hybu’r iaith mewn modd ymarferol. Roedd Gethin yn allweddol i’r fenter o geisio am arian i godi neuadd bentref yn Llanarthne, a agorodd yn 2008, wrth i ysgol y pentref gau. Aeth y neuadd o nerth i nerth, yn ganolfan a chalon i’r pentref a’r gymuned ehangach, gan ddarparu amrywiaeth eang o weithgareddau. Gethin fu’r trysorydd o’r dechrau, a theg dweud bod ei gyfraniad i ddiwylliant bro Llanarthne yn llwyr haeddu anrhydedd yr Orsedd.

Theresa Mgadzah Jones
Daeth Theresa Mgadzah Jones i Brydain o Simbabwe yn blentyn 12 oed, cyn symud i Gymru yn ddiweddarach ac ymgartrefu yng Nghaerdydd. A hithau’n ymfudwraig ei hunan, mae Theresa’n achub ar bob cyfle posibl i hyrwyddo’r Gymraeg ymysg ymfudwyr, ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Bu’n gweithio i’r Groes Goch yng Nghasnewydd am flynyddoedd, yn cydlynu rhaglen ar gyfer merched, gan chwilio am ffyrdd i chwalu’r syniad na allai’r merched hyn ymdopi â dysgu Cymraeg ar ben y Saesneg. Cydweithiodd ag amryw o gyrff, gan gynnwys Dysgu Cymraeg Gwent a’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Cenedlaethol, er mwyn cyrraedd y nod o gyflwyno’r Gymraeg i’r cymunedau newydd hyn o fewn ein cymdeithas.

David Lloyd-Jones
Mae’r Arglwydd David Lloyd-Jones CB, Pontypridd, yn Farnwr y Goruchaf Lys ac ysgolhaig yn y gyfraith. Bu’n aelod o Lys Lloegr a Chymru ac yn Gadeirydd Comisiwn y Gyfraith. Ef oedd y cyntaf i draddodi dyfarniad yn y Gymraeg yn y Goruchaf Lys. Bu’n dysgu a darlithio ym Mhrifysgol Caergrawnt tra roedd yn aelod o’r Bar cyn mynd yn Farnwr. Tra roedd yn Llywydd Comisiwn y Gyfraith, arweiniodd waith ymchwil a diwygio arloesol a sicrhaodd ehangu rhychwant statudol y Comisiwn i gynnwys gweithio ar brosiectau i Lywodraeth Cymru. Mae’n Llywydd Cyngor Cyfraith Cymru sy’n dwyn ynghyd ymarferwyr, barnwyr ac ysgolheigion y gyfraith i ystyried a gweithredu materion sy’n cynnwys addysg gyfreithiol a datblygiad y proffesiynau cyfreithiol yng Nghymru.

Gerallt Pennant
Er mai Eifionydd yw cynefin Gerallt Pennant, bu’n athro yn Ysgol Gymraeg Ynys-wen, Cwm Rhondda am gyfnod, cyn symud i fyd y cyfryngau. Mae Gerallt yn wyneb cyfarwydd ar rai o raglenni mwyaf poblogaidd S4C, fel gohebydd y gogledd ar ‘Heno’ a ‘Prynhawn Da’, ac mae ‘Galwad Cynnar’ fytholwyrdd Radio Cymru wedi ysbrydoli cenedlaethau o wrandawyr. Mae gallu Gerallt i ymdrin ag amrywiaeth o feysydd, ac ymateb yn gynnes i bobl o bob math ac o bob cwr o’r wlad, yn peri ei fod yn un o’r cyflwynwyr gorau yn y Gymraeg, a braint yw ei anrhydeddu eleni.

Ian Wyn Rees
Mae Ian Wyn Rees, Porth Tywyn, yn arbenigwr gastroberfeddol ym Mwrdd Iechyd Hywel Dda, ac yn brif feddyg ar yr iau yn yr ardal leol. Mae’n un o ymddiriedolwyr gweithredol elusen Angor, sy’n cynnig gwasanaeth dwyieithog i gleifion canser neu afiechyd sy’n cyfyngu bywyd yn ardal Sir Gâr. Mae’n weithgar yn ei gymuned, wedi gwasanaethu fel llywodraethwr ysgolion ac yn Gadeirydd Menter Cwm Gwendraeth Elli. Mae Ian hefyd yn ganwr brwdfrydig, wedi bod yn gadeirydd ac ysgrifennydd Côr Porth Tywyn. Mae wedi canu gyda nifer o gorau cymysg, gan gynnwys Côr Llanddarog. Mae’n gefnogwr brwd i’r Plygain ac yn canu’n gyson yng nghymanfaoedd canu yr ardal.

Rhuanedd Richards
Mae gwreiddiau Rhuanedd Richards, Pontypridd, yn ddwfn yn Rhondda Cynon Taf. Cafodd ei magu ar aelwyd ddi-Gymraeg yng Nghwm Cynon, gyda’i rhieni’n mynd ati i ddysgu’r iaith fel oedolion. Mae wedi byw a magu’i theulu ym Mhontypridd dros yr 20 mlynedd diwethaf. Yn dilyn cyfnod fel newyddiadurwr, ac yna’n gweithio ym myd gwleidyddiaeth, erbyn hyn mae’n gyfarwyddwr BBC Cymru. Er ei phrysurdeb, mae’n parhau i fod yn weithgar yn ei chymuned ym Mhontypridd ac yn hyrwyddo’r Gymraeg yn yr ardal. Adlewyrchir ei hymrwymiad mawr i’n hiaith ac i Gymru yn ei bywyd bob dydd yn Rhondda Cynon Taf lawn gymaint ag ar lefel genedlaethol lle mae’n arweinydd uchel ei pharch.

David Roberts
Mae David Roberts, Caerffili, wedi gweithio ym maes addysg Gymraeg yn y Rhondda a Chwm Taf am bron i 30 mlynedd, gan ddysgu Cymraeg i filoedd o blant, a nifer helaeth ohonynt yn dod o aelwydydd di-Gymraeg. Bu’n arwain Clwb yr Urdd yn Ysgol Llwyncelyn, fel bod plant yn cael cyfle i siarad Cymraeg yn gymdeithasol, a chychwynnodd glybiau pêl-droed Cymraeg, ac annog y plant hefyd i gystadlu yn yr Urdd. Yn ddirprwy bennaeth Ysgol Heol y Celyn, Pontypridd, mae’n ysgogi plant a staff ffrwd Saesneg yr ysgol i ddefnyddio’r Gymraeg. Bu David yn arweinydd ar raglen ‘Ffit Cymru’ yn 2019, gan ysgogi miloedd o bobl i fyw bywyd iachach.

Elfed Roberts
Ymddeolodd Elfed Roberts, Caerdydd, o’i swydd fel Prif Weithredwr yr Eisteddfod Genedlaethol yn 2018, yn dilyn chwarter canrif wrth y llyw. Datblygodd ac esblygodd yr Eisteddfod dan ei ofal, ac erbyn heddiw mae’n ŵyl fywiog a lliwgar sy’n denu ymwelwyr o bob oed a chefndir, ond heb golli golwg ar ei gwreiddiau dwfn yn nhraddodiadau a diwylliant Cymru. Yn ystod ei gyfnod, teithiodd yr Eisteddfod i bob rhan o’r wlad, ac mae’r gwaddol ieithyddol a diwylliannol a adawyd ar ei hôl i’w weld yn glir ym mhob cornel o Gymru.

Elinor Snowsill
Tan ei hymddeoliad diweddar o rygbi proffesiynol, Elinor Snowsill, Pont-y-clun, oedd un o chwaraewyr amlycaf tîm merched Cymru. Bu hefyd yn llafar ei barn o blaid hyrwyddo cydraddoldeb i fenywod yn y gêm ac yn flaenllaw yn cyflwyno’r gêm yn y Gymraeg – ar y cae ac ar y cyfryngau. Yn ei gwaith bob dydd, bu’n rhan o dîm School of Hard Knocks Cymru, elusen sy’n helpu plant ac oedolion dan anfantais i lwyddo drwy gyfrwng rygbi. Ers ei hymddeoliad, penodwyd Elinor yn Arweinydd Datblygu Chwaraewyr yng Nghanolfan Datblygu Chwaraewyr Prifysgol Met Caerdydd. Bydd ei mam, Nerys Howell, hefyd yn cael ei hanrhydeddu gan yr Orsedd eleni.

Derec Stockley
Mae Derec Stockley, Cefneithin, yn enedigol o Ffosygerddinen (Nelson), a chafodd ei addysgu yn Ysgol Ramadeg y Bechgyn, Pontypridd. Bu’n ddarlithydd yn Llydaw, ac yn Bennaeth Adran Ffrangeg Ysgol Gyfun Ystalyfera, cyn dechrau ar yrfa nodedig yn CBAC lle daeth yn Gyfarwyddwr Arholiadau ac Asesu yn 2001. Ymhlith ei gyfrifoldebau lu oedd sicrhau bod deunyddiau dysgu (digidol a phrint) yn ymddangos yn Gymraeg a Saesneg ar yr un pryd. Bu Derec yn weithgar hefyd gydag UCAC a Chymdeithas Edward Llwyd, ac mae’n llais cyfarwydd ar y cyfryngau, yn trafod newyddion a materion yn ymwneud â Llydaw a Ffrainc sydd o ddiddordeb i ni yng Nghymru.

Hazel Thomas
Mae Hazel Thomas, Cwm-du, Crucywel, wedi cyfrannu’n helaeth i gymunedau ei bro. Cafodd fagwraeth gerddorol iawn, a arweiniodd at gryn lwyddiant yn yr Eisteddfod Genedlaethol pan oedd yn ifanc, ac aeth ymlaen i ymddangos fel unawdydd ar amrywiaeth o raglenni teledu a radio. Bu’n athrawes gerdd am 25 mlynedd a hefyd yn athrawes Cymraeg. Gwasanaethodd sawl gwaith ar bwyllgorau’r Eisteddfod Genedlaethol a bu’n gadeirydd Eisteddfod Cwm-du am dros chwarter canrif. Ymhlith ei chymwynasau eraill i’w bro, bu Hazel yn organyddes Eglwys Cwm-du ers tua 40 mlynedd. Braf yw ei hanrhydeddu eleni.

John Thomas
Barnwr Cyflogaeth yw John Thomas, Abertawe, yn ôl ei broffesiwn. Pan ddaeth Deddf yr Iaith Gymraeg i rym yn 1993, bu’n flaengar wrth sicrhau bod y broses weinyddol yn ddichonadwy cyn y gellid cyflwyno cais gerbron y barnwr, trwy sicrhau bod digon o weision sifil yn medru’r Gymraeg. Y canlyniad oedd trefnu rhyddhau staff i gael gwersi Cymraeg yn y gweithle – syniad cwbl arloesol ar y pryd. John, ynghyd a thri gŵr lleol arall, a gafodd y weledigaeth a arweiniodd at sefydlu canolfan Gymraeg Tŷ Tawe yn ninas Abertawe, a John ei hun yn gyfrifol am godi llawer o’r cyllid er mwyn gwireddu hynny. Dyma ddyn a weithiodd yn ddygn o blaid y Gymraeg yn lleol.

Meleri Tudur Thomas
Y Barnwr Meleri Tudur Thomas, Caernarfon, yw dirprwy lywydd Siambr Addysg, Iechyd a Gofal Cymdeithasol Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd Cymru a Lloegr. Fe’i magwyd yng Ngholeg Bala-Bangor a chychwynnodd ei gyrfa fel twrnai ym Mhontypridd dan arweiniad y diweddar Arglwydd Gwilym Prys Davies a Mr Cyril Moseley. Mae’n farnwr Uwch Dribiwnlys ac yn ddirprwy farnwr Uchel Lys, yn eistedd yng Nghymru ac yn y Llysoedd Brenhinol yn Llundain, yn un o’r ychydig a all gyflwyno dyfarniadau yn y Gymraeg. Mae’n farnwr yn Nhribiwnlys Addysg a Phanel Dyfarnu Cymru. Mae ar fwrdd golygyddol y ‘beibl’ cyfreithiol ynglŷn â phlant, ‘Clarke Hall & Morrison on Children’ ac yn un o awduron y gyfrol ‘Making Decisions Judicially’.

Noel Thomas
Un o werinwyr Môn yw Noel Thomas, Gaerwen, gŵr a wasanaethodd ei gymuned yn gydwybodol ac yn anhunanol am flynyddoedd lawer fel is-bostfeistr a chynghorydd sir. Ond daeth tro ar fyd yn 2006: fe’i diswyddwyd gan y Swyddfa Bost a’i garcharu am ffug-gyfrifo. Nid tan Ebrill 2021 yr adferwyd ei enw da pan gafodd ei glirio o’r holl gyhuddiadau yn ei erbyn yn y Goruchaf Lys. Fel un a ddioddefodd gamwri mawr dan law sefydliad cyhoeddus grymus, ond a ddaliodd i frwydro am gyfiawnder gan gadw ei hunan-barch a’i urddas drwy’r cyfan, mae’n gwbl briodol fod safiad Noel Thomas yn cael ei gydnabod gan ei genedl ei hun drwy Orsedd Cymru.

Mark Vaughan
Magwyd Mark Vaughan, Llanedi, Pontarddulais, ger y Coed Duon ar aelwyd ddi-Gymraeg. Pan oedd yn fyfyriwr yn Ysgol Feddygol Cymru, aeth ati i ddysgu Cymraeg, er mwyn cymdeithasu, er budd ei broffesiwn fel meddyg teulu yn Llanelli ac yn ddiweddarach er mwyn magu’i deulu ei hun. Ef oedd y Cymro cyntaf i dderbyn anrhydedd Cymrawd y Coleg Meddygol yn 1996, ac yn 2011 derbyniodd ganmoliaeth am ei gyfraniad rhagorol i feddygaeth deuluol. Ers saith mlynedd, mae’n gwirfoddoli yn Uganda gan ymweld ddwywaith y flwyddyn i gynnal clinigau mewn ardaloedd anghysbell lle nad oes gwasanaeth meddygol, ac mae’n cyflwyno’r neges ddyngarol i fudiadau, eglwysi, capeli ac ysgolion ar draws Sir Gâr a’r tu hwnt.

Megan Williams
Mae Megan Williams, talaith Efrog Newydd, UDA, yn brif olygydd ‘Ninnau’, papur bro Gogledd America sy’n ymddangos bob deufis. Hi hefyd sy’n bennaf gyfrifol am Gymdeithas Cymru-Gogledd America, ac yn trefnu Gŵyl Cymru Gogledd America bob blwyddyn. Mae wedi dysgu’r Gymraeg yn ardderchog, ac yn briod â Chymro Cymraeg o Wynedd. Yn ogystal, bu ei mam a’i thad hefyd yn weithgar ym mywyd ymarferol Cymry Gogledd America am flynyddoedd lawer. Mae bob amser yn barod ei chymwynas ac yn fodlon ymgymryd ag unrhyw dasg er mwyn hybu a helpu’r Cymry yng Ngogledd America, ac mae’n rhan annatod o’r cysylltiad pwysig sy’n parhau i fodoli rhwng y ddwy wlad.

Ynyr Williams
Ganwyd a magwyd Ynyr Williams yn Nhrawsfynydd, ond ymgartrefodd yng Nghaerdydd. Yn fardd, yn gynhyrchydd a chyfarwyddwr teledu, rhwng 2007 a 2015 bu’n gyfrifol am y gyfres boblogaidd ‘Pobol y Cwm’, cyn cael ei benodi yn Olygydd Cynnwys Radio Cymru am chwe blynedd. Uchafbwynt ei yrfa, fodd bynnag oedd, rhwng 2010 a 2021, bod yn gyfrifol am ochr ddarlledu’r Eisteddfod Genedlaethol i’r BBC (gan gynnwys y ddwy flynedd heriol o ‘eisteddfodau amgen’). Yn ystod y cyfnod hwnnw fe brofodd Ynyr ei hunan yn wir gyfaill i’r Eisteddfod ac i’r Orsedd. Braint yw ei urddo eleni.