Awdur: Rheolwr

Anrhydeddau’r Orsedd

Cyhoeddwyd anrhydeddau Gorsedd y Beirdd am 2016. Mae’r anrhydeddau hyn, a gyflwynir yn flynyddol, yn gyfle i roi clod i unigolion o bob rhan o’r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, y Gymraeg ac i’w cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru. Braf yw gallu cydnabod y bobl hyn drwy drefn anrhydeddau’r Orsedd, a’u hurddo ar Faes yr Eisteddfod. Linc i’r Cyhoeddiad >> Linc

Linc

Troedio strydoedd Cwmderi . . .

Wrth eistedd o flaen ein setiau teledu yn nosweithiol i wylio Pobol y Cwm, go brin fod gan y rhan fwyaf ohonom y syniad lleiaf faint o unigolion sydd wedi bod wrthi’n llafurio am fisoedd lawer i sicrhau bod y bennod ddiweddaraf yn cyrraedd y sgrin yn ei ffurf orffenedig mor ymddangosiadol ddiymdrech. Codi cwr y llen ar holl gymhlethdod y broses hon oedd cymwynas Lisabeth Miles ac Ynyr Williams wrth ein croesawu i Gwmderi ddydd Sadwrn, 3 Hydref 2015. A dyna beth oedd agoriad llygad i’r 34 ohonom (yn aelodau o’r Orsedd a gwesteion) a drodd ein golygon tua Bae Caerdydd ar gyfer chweched cyfarfod cymdeithasol blynyddol yr Orsedd trwy drefniadaeth drylwyr Yr Arwyddfardd, Dyfrig ab Ifor.

Fe’n croesawyd i Ystafell Seligman yng Nghanolfan y Mileniwm gan Yr Archdderwydd Christine a drosglwyddodd yr awenau i un o hoelion wyth y gyfres, sef Lisabeth Miles, sydd wedi chwarae rhan Megan er y cychwyn; o fod ymhlith aelodau ieuengaf y cast ar y cychwyn, y mae hi bellach ymhlith y rhai hynaf yng Nghwmderi. Aeth yn ei blaen i olrhain y prif gerrig milltir yn hanes y gyfres – o’r geiriau cyntaf a lefarwyd gan y diweddar Charles Williams (Harri Parri) yn stiwdios Broadway, ‘Bore da, Magi Mathias’, yn y bennod gyntaf a ddarlledwyd ar 16 Hydref 1974, hyd heddiw, pan fo’r gyfres yn rhannu holl dechnolegau modern cyfresi teledu fel Casualty a Dr Who yn stiwdios Porth y Rhath ym Mhorth Teigr, Bae Caerdydd. Rhannodd Lisabeth Miles o’i phrofiad cyfoethog fel actores brofiadol, gan dynnu ar atgofion deugain mlynedd yn y gyfres (a grëwyd gan y diweddar John Hefin a Gwenlyn Parry).

Persbectif y cynhyrchydd (tan yn gynharach eleni) a gafwyd gan Ynyr Williams, a rannodd gyda ni holl gymhlethdodau rhesymegol rhoi cyfres nosweithiol at ei gilydd, gyda 260 o benodau yn cael eu darlledu dros 52 wythnos. Gyda chynifer â 28 o sgriptwyr yn ysgrifennu ar gyfer y gyfres, mae’r broses ysgrifennu – o’r trafodaethau cychwynnol hyd at baratoi fersiynau terfynol y sgriptiau ar gyfer ffilmio – yn cymryd oddeutu naw mis. Ac yna mae angen amserlennu’r holl waith ffilmio: tua 16-18 golygfa bob dydd, gan gymryd i ystyriaeth pa actorion sydd ar gael, pa stiwdios sy’n rhydd, pa leoliadau allanol sydd eu hangen, a beth yw gofynion gwisgoedd, colur a chelfi. Cur pen go iawn – yn enwedig o ystyried bod oddeutu 80 o bobol yn gweithio ar y gyfres bob dydd, gyda’r ffilmio yn cychwyn am 9.00 y bore ac yn gallu parhau tan 7.00 yr hwyr !

Ar derfyn orig ddadlennol iawn yng nghwmni Lisabeth ac Ynyr – a oedd yn gyfuniad gwerthfawr o safbwyntiau actores a chynhyrchydd – fe gawsom barhau i drafod yn anffurfiol wrth gymdeithasu dros ginio ym Mwyty Ffresh y Ganolfan, cyn ymlwybro ar draws y Bae i ymweld â’r lleoliadau ffilmio yn stiwdios Porth y Rhath. Profiad rhyfedd iawn oedd troedio ystafelloedd ‘cyfarwydd’ cartrefi cymeriadau megis Mark Jones, Meic Pierce a Garry Monk a loetran yn hamddenol wrth far y Deri, cyn mentro allan i’r awyr agored a chrwydro palmentydd Heol Llanarthur ar y ‘lot’. Roedd y cyfan yn ymddangos yn llawer llai nag y mae ar y sgrin ! Cyn ymadael, cawsom ein tywys drwy’r swyddfeydd a’r ystafelloedd coluro a gwisgo – yr adrannau hollbwysig hynny sydd ‘tu ôl i’r llenni’ ac o olwg y gynulleidfa gartref, ond sydd mor allweddol ar gyfer sicrhau rhediad esmwyth y gyfres.

Wrth adael ‘Cwmderi’ ar ddiwedd diwrnod hynod addysgiadol, roedd pawb ohonom yn teimlo i ni gael agoriad llygad gwirioneddol i holl beirianwaith rhoi cyfres deledu at ei gilydd mewn modd ymarferol a diddorol. A’r tro nesaf y byddwn yn gwylio un o benodau Pobol y Cwm, rwy’n siwr y byddwn yn llawer mwy gwerthfawrogol o’r cyfan sy’n digwydd yn y dirgel er mwyn gwneud i’r hyn sy’n ymddangos ar ein sgrin fod mor broffesiynol a diymdrech.

Diolch o galon i Lisabeth Miles ac Ynyr Williams am ein tywys drwy ‘strydoedd cefn’ Cwmderi ac i Dyfrig (a Bethan) am drefnu’r achlysur ar ein cyfer.

Gwyn o Arfon
Hydref 2015

Taith i grombil mynydd Elidir…..

Mae Gwibdaith yr Orsedd wedi tyfu i fod yn dipyn o drip Ysgol Sul ac yn hawlio ei le yn yr amserlen Orseddol bob mis Medi ers rhai blynyddoedd bellach. Y tro yma, trefnwyd ymweliad â Gorsaf Bŵer Dinorwig yn Llanberis ac fe fanteisiodd dros ddeugain o Orseddogion ar y cyfle i ymweld â’r fangre ryfeddol hon ym mherfeddion Eryri.

Mae Llanberis yn un o’r ‘can lle i’w gweld cyn marw’ medd John Davies a Marian Delyth yn y llyfr o’r un enw. Tref fechan o oddeutu dwy fil o drigolion, ond tref â chanddi gymaint o atyniadau difyr – castell Dolbadarn a adeiladwyd yn 1225 gan Llywelyn ap Iorwerth, Amgueddfa Lechi Cymru , trên bach yr Wyddfa wrth gwrs, ac yn fwy diweddar, y rhyfeddod mwyaf eto, Gorsaf Bŵer Dinorwig a agorwyd yn 1984.

Mae’r orsaf yn pwmpio dŵr o Lyn Peris sydd gan metr uwchben lefel y môr i Lyn Marchlyn sydd 580 metr uwchben lefel y môr ; mae’r dŵr wedyn yn syrthio 480 metr i’r generaduron sydd yn yr ogof danddaearol fwyaf erioed a grewyd gan ddyn, cyn cael ei bwmpio nôl o Lyn Peris i Marchlyn dros nos pan fo’r galw am drydan yn isel. Syml! Ond nid felly y broses o gynllunio a chreu yr Orsaf.

Cawsom ddwy awr ddifyr iawn o sgyrsiau yn ein paratoi ar gyfer ein ymweliad â’r orsaf danddaearol.
Rhannodd yr Arwyddfardd Dyfrig gyfrinachau y ‘slide rule double sided’ gyda ni yn ei anerchiad ‘Atgofion hen Beiriannydd’. Ymhell cyn dyfodiad y cyfrifiadur, fe wnaethpwyd llawer iawn o waith arloesol yma yn Dinorwig. Clywsom am ail gyfeirio afon Nant Peris i Lyn Padarn; am sut y bu iddynt dyllu i’r prif geudwll gan greu gofod sydd cymaint â dau gae pel droed o hyd ac yn gyfystyr ag adeilad 16 llawr o uchder. Clywsom am y cymhlethdod o dwneli a grewyd i deithio drwyddynt, pum milltir o ffyrdd, a phum milltir pellach o dwneli dŵr. Os fu yna erioed ddiwrnod llawn ystadegau, wel dyma fo, a rydw i’n falch o allu dweud na fu prawf ar ddiwedd y dydd, neu mi fyddwn yn siwr o fod wedi methu.

Cawsom gyflwyniad arall diddorol gan Geraint Wyn Jones, Rheolwr Gweithrediadau First Hydro. Fe’n hebryngwyd gan Geraint ar ôl cinio, yn ein netiau gwallt gwyn a’n hetiau caled, mewn bws i grombil y mynydd, a chael rhyfeddu at y campwaith ymddangosiadol amhosib, a grewyd ar safle hen chwarel Dinorwig. Cawsom y cyfle amheuthun i ymweld â phrif ystafell weithredol yr Orsaf, rhywbeth nad ydy pawb yn cyfranogi ohono.

Ymweliad gwefreiddiol yn wir. Diolch i Dyfrig am drefnu.

Gwenda Griffith / Gwenda Pen Bont

YMWELIAD AELODAU’R ORSEDD
 GARDD FOTANEG GENEDLAETHOL CYMRU

Er i ddydd Sadwrn, Medi 21 wawrio’n ddiwrnod digon mwll, buan iawn (ar ôl paned a chacen!) y cododd ein calonnau ni’r ymwelwyr â’r ardd ryfeddol hon yng nghanol harddwch Sir Gâr.
Ac i mewn â ni i’r theatr i wrando ar ddau hyddysg a huawdl yn eu priod feysydd. Yn gyntaf, Rhodri Clwyd Griffiths, un o sylfaenwyr cynharaf yr Ardd Fotaneg, a’n goleuodd ynghylch ei thwf a’i datblygiad o’r hedyn a blannwyd ganol y 1990au nes gwireddu’r weledigaeth fawr ymhen pum mlynedd.
Sonia Crwys, yn ei gerdd ‘Y Border Bach’, mai drwy blannu ‘Gwreiddyn bach gan hwn-a-hon / Yn awr ac yn y man . . .’ y llwyddodd ei fam i greu ‘Yr Eden fach’. Crewyd yr Ardd Fotaneg gan wyddonwyr a chynllunwyr a chanddynt freuddwyd ddrudfawr. A chodi arian oedd y nod cyntaf, a hynny mewn dulliau amryfal: gan unigolion; drwy gyfraniad hael y Loteri Genedlaethol; drwy benderfyniad Cyngor Sir Gaerfyrddin i brynu caeau ac adeiladau’r ffermydd cyfagos; ynghyd â rhoddion sylweddol gan ambell filiwnydd!
Erbyn hyn, gallwn ymfalchïo yn y ffaith bod yr Ardd Fotaneg bellach yn sefydliad cenedlaethol bydenwog, blaengar ym meysydd botaneg a garddwriaeth, cadwraeth a chynaladwyaeth.
Planhigion meddygyniaethol oedd pwnc Bethan Wyn Jones, ac yn ei dull gwybodus a bywiog arferol, cawsom wledd o wybodaeth am y planhigion hyn sy’n ffynnu mewn cloddiau ac mewn gerddi. Bysedd y Cŵn, Mantell Mair, Chwerwlys yr Eithin a’r Hen Ŵr; dyma enwau tlws rhai yn unig o’r stôr planhigion y credwyd o genhedlaeth i genhedlaeth, ac y credir hyd heddiw, ofergoel neu beidio, bod ganddynt y gallu i leddfu neu i wella llu o anhwylderau – o’r ddannodd i waedlif, o effeithiau ‘storgatsho’ (gorfwyta!) i reoli curiad y galon, heb sôn am ddifa chwain a llyngyr! Ac ar y nodyn iachus hwnnw, fe’n tywyswyd – a’r haul, erbyn hyn, o’n plaid – i grwydro ymhlith y planhigion niferus hyn mewn gardd fach bwrpasol ar eu cyfer ac i ymweld â siop apothecari hen ffasiwn.
Daeth ein tro ninnau i ‘storgatsho’ dros bryd o fwyd sylweddol, hynod flasus cyn ymweld â’r tŷ gwydr enfawr sy’n gartref i blanhigion o bedwar ban byd. A chael cyfle i ddysgu, nid yn unig am y planhigion hyn a’r modd yr eir ati i’w meithrin a’u gwarchod, ond hefyd am yr awyrgylch angenrheidiol ar gyfer eu cynnal. Ac ar ben hyn oll, fe’n tywyswyd ar hyd twneli dirgel, tanddaearol yr adeilad – nad yw’r cyhoedd, fel arfer, yn cael ymweld â hwy. Ond waeth cyfaddef ei bod yn braf camu allan unwaith eto at yr haul!
Diolch i’r Arwyddfardd, Dyfrig ab Ifor, am drefnu gwibdaith hapus a llwyddiannus arall ar ein cyfer – un o gyfres, erbyn hyn – sy’n fodd i gyfuno dysgu am bynciau newydd â mwynhau cymdeithasu ag ‘eneidiau hoff cytûn’.
Dyfrig, edrychwn ymlaen at y wibdaith nesa!

Manon Rhys